Vüzerâ Kapuları ve Timar Sistemi (1532-1611)

Yıl 2025, Cilt: 65 Sayı: 65, 49 - 94, 27.05.2025

İsmail Emre Pamuk

https://doi.org/10.18589/oa.1719204

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nun askeri ve idari mekanizmasının yapıtaşlarından biri olan timar sisteminin 16. yüzyılın son çeyreğinden itibaren geçirdiği dönüşüm
literatürde ve muasır kaynaklarda tartışılmıştır. Bu meselenin önemli unsurlarından biri ümerâ zümresinin kapu halkına mensup olup timar yahut zeamet tasarruf eden
kişilerin sayısı ile tasarruf edilen dirlik miktarının artışı ve söz konusu kimselerin kapu mensubiyeti bahanesiyle muafiyet elde ederek seferlere iştirak etmemeleri uy-
gulamasının yaygınlaşması hususudur. Bu makalede söz konusu dönüşüm 16. yüzyılın ilk yarısından 17. yüzyılın ilk çeyreğine değin vüzerâ zümresi özelinde ampirik bir biçimde incelenmiş ve tartışılmıştır. Takriben yüz yıllık bir zaman aralığının mevzubahis edilmesiyle süreç içerisindeki kırılma noktaları tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu inceleme ve tartışma vesilesiyle Osmanlı İmparatorluğu’nun 16. yüzyılın son çeyreğinden itibaren geçirdiği askeri, idari ve siyasi dönüşüme dair tartışmalara timar sistemi ve kapu halklarının artan önemi bağlamında ampirik bir katkı yapmak hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu , Timar Sistemi , Vezir Kapuları , Gerileme Literatürü , Askeri ve Mali Dönüşüm.

Kaynakça

• Bab-ı Asafî, Ruus Kalemi Defterleri (A.RSK.d.): 1461-B, 1463, 1467. Bab-ı Asafî, Nişan ve Tahvil Kalemi Defterleri (A.NŞT.d): 1198. Bab-ı Defteri, Büyük Ruznamçe Kalemi Defterleri (D.BRZ.d): 20614. Defterhane-i Amire, Timar Zeamet (Ruznamçe) Defterleri (DFE.RZ.d.): 5, 26, 27, 28, 29, 31, 286, 303. İbnülemin, Timar ve Zeamet (İE.TZ): 15. İstanbul Müftülüğü, Rumeli Kazaskeri Sadareti Sicilleri Defterleri (İSTM.ŞSC.20.d.): 13, 62. Kamil Kepeci (KK): 230, 232, 237, 239, 285, 320, 329, 330, 355, 3069. Maliyeden Müdevver (MAD): 34, 53, 96, 1019, 3727, 5568, 6259. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Defterleri (TK.GM.d): 312. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defterleri (TS.MA.d.): 544, 2204, 4175, 4195, 4199, 4431, 4755, 4927, 5532, 5535, 6807, 6811, 7506, 8533, 10645. Tapu Tahrir Defterleri (TT.d.): 606, 619, 689. Sadaret Defterleri (A.}.d.): 3000