A Contribution to Turkish Art History Studies: Mamluk Architecture during Muhammad b. Kalavun Period

Yıl 2022, , 130 - 146, 26.06.2022

Ridvan Yiğit

https://doi.org/10.48120/oad.1080949

Öz

This study is a general evaluation of the architecture of the Muhammad ibn Kalavun Period. With the unanimity of the sources, Muhammad b. Kalavun contributed another dimension to Mamluk architecture and construction history in terms of both number and variety, content and aesthetics. The squares, aqueducts, pavilions, bridges, mosques, madrasas and hankahs he built, as well as the structures built to serve different types and purposes, have virtually surrounded all four sides of the country. Not only did Muhammad b. Kalavun make efforts to revive the works that were made in previous periods, but also devoted considerable resources to the reconstruction of new works. Makrizî, one of the prominent Mamluk historians, states that the daily budget allocated by the sultan for construction was over 80,000 dirhams. The construction between Fatimid Cairo and Qalat al-Jabal was almost entirely completed during Muhammad. b. Kavalun Period, confirmed by the records given by Makrizî. Moreover, the information reaching to the present days that the sultan personally controlled all the reconstruction activities raises him to an exceptional position in Mamluk history.

Anahtar Kelimeler

Egypt, Mamluks, Muhammed b. Kalavun, Architectural.

Türk Sanat Tarihi Araştırmalarına Bir Katkı: Muhammed b. Kalavun Dönemi Memlûk Mimarisi

Öz

Bu çalışma, Muhammed b. Kalavun Dönemi mimarisi hakkında genel bir değerlendirme mahiyetindedir. Kaynakların ittifakıyla birçok yönden Memlûk tarihinin en önemli sultanı olarak gösterilen Muhammed b. Kalavun, hem sayı ve çeşitlilik hem de içerik ve estetik bakımından Memlûk mimarisine ve imar tarihine başka bir boyut getirmiştir. Onun yaptırmış olduğu meydanlar, su kemerleri, kasırlar, köprüler, camiler, medreseler ve hankahlar başta olmak üzere farklı türde ve farklı amaçlara hizmet için inşa edilen yapılar, adeta ülkenin dört bir tarafını kuşatmıştır. Muhammed b. Kalavun bir taraftan önceki dönemlerde yapılmış olan eserlerin ihyası için çaba sarf ederken, diğer taraftan yeni eserler imar etmek için büyük kaynaklar ayırmıştır. Önemli Memlûk tarihçilerinden biri olan Makrizî, sultanın imara tahsis ettiği günlük bütçenin 80.000 dirhemin üzerinde olduğunu yazmaktadır. Fatımî dönemi Kahire’si ile Kalatü’l-Cebel arasındaki yapılaşmanın neredeyse tamamen Muhammed b. Kalavun Dönemi’ne ait olduğuna dair kayıtlar, Makrizî’nin verdiği bilgileri doğrular niteliktedir. Dahası, sultanın tüm imar faaliyetlerini bizzat kontrol ettiğine dair günümüze ulaşan bilgiler onu Memlûk tarihinde müstesna bir konuma yükseltmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mısır, Memlûk Devleti, Muhammed b. Kalavun, Mimari

Kaynakça

• Abdülmecid, Leyla Emin, et-Tanzîmâtü’l-İdâriyyeve’l-Mâliyye fi Mekketi’l-Mükerremefi’l-Asri’l-Memlûkî, Müessesetü’l-Furkan li’t-Türasi’l-İslâmî, Riyad2010.
• al-Harity, Hovayda, “The Patronage, of al-Nasir Muhammad İbn Qalavun 1310-1341”, Mamluk Studies Review, IV, 2000: (219-244).
• Atalar, Münir, Osmanlı Devleti’nde Surre-i Hûmayûn ve Surre Alayları, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1999.
• Bayhan, Ahmet Ali, “Mısır’daki Türk Kültür Varlığından Örnekler: Kahire/Nasır Muhammet B. Kalavun Camii”, Erzurum Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Sayı 7, Erzurum 2001: (23-36).
• Bloom, Jonathan M.,“Mamluk Art and Architectural History: A review article”, Mamluk Studies Review, III, 1999: (31-58).
• Ceradât, Raid Velid Muhammed, el-Ehemmiyetü’l-İstirateciyye li’l-Bahri’l-Ahmar, Darü’s-Sekafe, Doha 1986.
• Creswell, Keppel Archibald Cameron, “A Brief Chronology of the Muhammadan Monuments of Egypt to A.D. 1517”, The Mosques of Cairo Texts and studies I-V, Fuat Sezgin ve diğerleri (haz.), Johann Wolfgang University, Frankfurt2009: (69-213).
• Ebûbekr b. Abdullah b. Aybek İbnü’d-Devadarî, Kenzü'd-Dürer ve Câmiu'l-Gurer: ed-Dürretü’z-Zekiyye fi Ahbâri Devleti (Mülüki)’t –Türkiyye, Ulrıch Haarman (thk), y.y.,Kahire1971.
• Ebü'l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Ali b. Abdülkadir Makrizî, Kitâbü's-Sülûk li-Ma'rifeti Düveli'l-Mülûk, Muhammed Mustafa Ziyade (neşr.), Matbaatü'l-Cenne, Kahire1939.
• ----------(Beyrut Nüshası), el-Mevaizve’l-İtibar biZikri’l-Hıtatve’l-Asâr el-Ma’rufbi’l-Hıtat-ı Makriziyye, Cilt I-II, Darü’s-Sadr, TabatüCedidetü Bil-Ufset. Beyrut Tarihsiz.
• ----------(Londra Nüshası), el-Hıtatü’l-Makriziyye el-Mevaiz ve’l- İtibar fi Zikri’l- Hıtat ve’l- Asar, Eymen Fuad Seyyid (thk.), Müessesetü’l-Furkan li’t-Türasi’l-İslâmî, London 2013,
• Ebü’l Abbas Şihabüddin Ahmed b. Ali Kalkaşandî, Subhü’l-Â’şa fi Sınâati’l-İnşa, Muhammed Hüseyin Şemseddin (thk.), yy, Beyrut 1987.
• Ebü’l-Bereket Zeynüddin Muhammed b. Ahmed İbn İyas, Bedai’üz-Zühûr fi Vekâyii’d-Dühûr, Cilt I-V, Muhammed Mustafa (thk.), Müessesetü’r- Reyyan el-Ma’hedü’l-Almani li’l-Ebhasi’ş-Şarkıyye, Beyrut 431/ 2010.
• Ebü’l Fazl Şihabüddin Ahmed b. Hacer el-Askalanî, ed-Dürerü’l-Kâmine fi Â’yani’l-Mieti’s-Sâmine, Cilt I-IV, Darü’l-Cil, Beyrut 1993/ 1414.
• Ebü’l- Fidâ İmadüddin İsmail b. Şihabüddin Ömer b. Kesir b. Dav’ b. Kesir, el- Bidâye ve’n- Nihâye (Büyük İslam Tarihi), Cilt I-XIV, Mehmet Keskin (çev.), Çağrı Yayınları, İstanbul 1995.
• Ebü’l- Hüseyin Muhammed b. Ahmed İbn Cübeyr, Rihletu İbn Cübeyr,Daru Sadır, Beyrut 1964.
• Ebü’l-Mehâsin Cemaleddin Yusuf b. Tagribirdî, en-Nücûmü’z-Zâhire fi Mülûk-ü Mısrve’l-Kahire, Muhammed Hüseyn Şemsuddin (thk.) Darû’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut 1423/ 1992.
• ----------el-Menhelü’s- Sâfî ve’l- Müstevfî Ba’de’l- Vâfî, Muhammed Muhammed Emin-Said Abdulfettah Aşûr, (thk.), Cilt I-VII, y.y.,Kahire 1984.
• Ebü’s-Safâ Salâhuddin Halil b. İzzeddin Aybek b. Abdillah es-Sâfedî, A’yânü’l-Asr ve A’vanü’n-Nasr, Dr. Ali EbûZeyd ve diğerleri (thk.), Darü’l-Fikr, Dımaşk1998/ h. 1418.
• Ebû Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed İbn Haldun, Kitâbü’l- İber ve Divanü’l-Mübtede ve’l- Haber fî Eyyami’l- Arab ve’l- Acem ve’l- Berber ve men Asarahum min Zevi’s- Sultani’l-Ekber, Dârü’l- Kütübü’l- İlmiyye, Beyrut 1413.
• el-Haccî, Hayat Nâsır, es-Sultanü’n-Nâsır Muhammed b. Kalavun ve Nizâmü’l-Vakf, Mektebetü’l-Felah, Kuveyt1983.
• el-Melikü’l- Müeyyed İmadüddin İsmail b. Ali, Ebü’l-Fidâ, Takvimü’l-Büldân, M. Reinaurd (Neşr.), Darü’s-Sâdır, Beyrut Tarihsiz.
• Hınz, Walter, İslâm’da Ölçü Sistemleri, Acar Sevim (çev.), Marmara Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1990.
• Hasol, Doğan, Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, YEM Yayınları, İstanbul1998.
• Hasan, Zekî Muhammed, Fünunü’l-İslâm, Dârü’l-Fikri'l-Arabî, KahireTarihsiz.
• Jomard, Edme François, Vasfu Medinetü’l- Kahire ve Kal’atü’l-Cebel, Fuad Seyyid (terc.), Mektebetü’l- Hanci, Kahire 1988.
• Kanat, Cüneyt, “Gazan Han Zamanında Memlûk Devleti’ne İltica Eden Uyratlar,” Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı 15, 2000: (105-120)
• Musa b. Muhammed Yahya Yûsufî, Nüzhetü’n- Nâzır fi Sireti’l- Meliki’n- Nâsır, Ahmed Hutayr (thk.), Alemü’l- Kütüb, Beyrut 1986.
• Mübarek, Ali Paşa, el-Hıtatü’t- Tevfikiyyetü’l- Cedide li Mısri’l- Kahire, 2. Basım, el-Hey’etül- Mısriyyeti’l- Âmme li’l- Kitâb, Kahire 1980.
• Nüveysır, Hüsni Muhammed, el-İmaratü’l- İslâmiyye fî Mısr: Asru’l- Eyyubiyyin ve’l-Memâlîk, Mektebetu Zehrai’ş- Şark, Kahire, Tarihsiz.
• Özdemir, Mehmet, Endülüs, İSAM Yayınları, İstanbul 2014.
• Rızk, Asım Muhammed, Atlasü’l-İmareti’l-İslâmiyyeve’l-Kıbtiyye bi’l-Kahire, Mektebetu Medbuli, Beyrut 2003.
• Sağlam, Ahmet,“Mısır-Kahire Nâsıriyye Medresesi Vakfiyesi”, MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 15, Sayı 1, 2017: (249-268)
• Sarimüddin İbrahim b. Muhammaed b. Aydemir İbn Dokmak, en-Nüfhatü’l- Miskiyyefi’d- Devleti’t-Türkiyye: min Kitabi’l- Cevheri’s- Semin fi Siyeri’l- Hulefa ve’l- Mülûk ve’s- Selatîn (min sene 637 hatta sene 805), Ömer Abdüsselam Tedmürî (thk.), el-Mektebetü’l-Asriyye, Sayda 1999.
• ----------el-İntisar li Vasıtati Akdi’l- Emsar fi Tarihi Mısr ve Cuğrafiyye, Cilt I-II, Dârü’l- Afâkı’l-Cedide, Beyrut Tarihsiz.
• ----------el-Cevherü’s-Semin fi Siyeri’l-Hulefa ve’l- Mülûk ve’s- Selâtîn, Cilt 1-2, Muhammed Kemaleddin İzzed Ali (thk.), Alemü’l-Kütub, Beyrut 1985/1405.
• Takkuş, Muhammed Süheyl, Tarihü’l-Memâlîk fi Mısr ve Bilâdi’ş-Şam 648-923 H/1250-1517 M., Darü’n-Nefâis, Beyrut 1999.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara1988.
• Yetkin, Suut Kemal, İslâm Mimârîsi, 2. Baskı, Doğuş Ltd. Şirketi Matbaası, Ankara.