Kuruluşundan Timur Hâkimiyetine Kadar Mihribânîler (1236-1383)

Yıl 2022, , 147 - 155, 26.06.2022

Samet Alıç

https://doi.org/10.48120/oad.1086447

Öz

Selçuklular zamanında Nasri Melikleri ya da Nimruz Melikleri olarak adlandırılan hanedan; Sistan ve çevresinin idarecisi konumundaydı. Daha sonra bu bölge Gurlular ve Harizmşahlar tarafından idare edildi. XIII. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren Moğollar, Sistan ve çevresinde görülmeye başlandı. Sistan ve çevresindeki Moğol istilası bölgede korku ve kargaşa meydana getirdi. Sistan ileri gelenleri bu kargaşa ortamında birlik olmayı başararak bölgenin Melik Şemseddin Ali b. Mesud b. Halef b. Mihribân tarafından yönetilmesi kararına vardılar. Böylece Sistan merkez olmak üzere 1236 yılında Mihribânî hanedanı tesis edildi. Mihribânîlerin kurucusu Şemseddin Ali, kısa sürede Sistan’a ek olarak Nih, Uk, Farah ve Kah gibi bölgeleri ele geçirerek hâkimiyet alanını Sind kıyılarına kadar geliştirdi. Şemseddin Ali’den sonra Mihribânîlerin idaresine geçen Nasıreddin Muhammed döneminde de Mihribânîlerin hem siyasî hudutları genişledi hem de idarî teşkilâtları oluşturuldu. Bu nedenle Nasıreddin Muhammed, Mihribânîlerin asıl kurucusu olarak adlandırılmaktadır.
Başlangıçta Moğol İmparatorluğu’na tabi olan Mihribânîler, Hülâgû Han’ın İlhanlı Devleti’ni tesis etmesinden sonra İlhanlıları metbû tanıdılar. Yaklaşık bir buçuk asırlık Moğol tabiyetinin ardından Emîr Timur’un İran’a girmesiyle Timurlûların tabiyetine girdiler. Sistan ve çevresini takribi üç asır boyunca idare eden Mihribânîlerin bütün siyasî ve sosyo-ekonomik tarihi bu çalışmanın hacmini aşacağı için bu çalışmada, Mihribânîlerin kuruluşundan Emîr Timur istilasına kadar geçen süre zarfındaki siyasî meseleler ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mihribânîler, İran, Sistan, Moğollar, İlhanlılar.

Mihrabanids from Its Foundation to Amir Timur Domination (1236-1383)

Öz

The dynasty, which was called Nasrid Meliks or Nimruz Meliks, was the ruler of Sistan and its environs during the Seljuk period. Mongols began to appear in the first quarter of the 13th century, in the region which was administered by the Gurlus and Harizmshahs in the later period. The Mongol invasion in and around Sistan created fear and turmoil in the region. The notables of Sistan, who managed to unite in this turmoil, decided that Sistan should be ruled by Melik Shams Al-Din Ali b. Mesud b. Halef b. Mihribân. Thus, the Mihrabani dynasty was established in 1236, with Sistan as the center. Shams Al-Din Ali, the founder of Mihrabanids, captured regions such as Nih, Uk, Farah and Kah in addition to Sistan in a short time and developed his dominance up to the coast of Sind. After Shams Al-Din Ali, Nasır Al-Din Muhammed became the ruler of Mihrabanids. During his reign, both the political borders of the Mihribânîds expanded and their administrative organizations were formed. For this reason, Nasır Al-Din Muhammed is called the original founder of the Mihribânîds.
The Mihrabanids first were subordinated to the Mongol Empire. When Hulagu Khan established the Ilkhanate State, they became dependent to the Ilkhanate. After about a century and a half of Mongolian subordination, they became the dependent of Timurids with Amir Timur's entry into Iran. Because the entire political and socio-economic history of the Mihribânîds, who ruled Sistan and its surroundings for about three centuries, will exceed the volume of this study, only the political issues during the period from the establishment of the Mihribânîds to the Timurids invasion will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Mihrabanids, Iran, Sistan, Mongols, lkhanate.

Kaynakça

• AKA, İsmail, “Timurlular”, DİA, C.41, TDV, Ankara, 2012.
• ALIÇ, Samet, “İran’da Yerel Hanedanlar Dönemi (XIV-XV. Yüzyıl)”, Atlas International Congresson Social Sciences 8., Ankara, 2021.
• BOSWORTH, C. Edmund, “Sistan”, Enclclopaedia of Islam, C. IX, Leiden, 1997.
• ______, The History of the Saffarids of Sistan and the Maliks of Nimruz (247 /861 to 949/1542-3), Manchester University, England, 1994.
• BOYLE, A., “Dynastic and Political History of The İl-Khans”, The Cambridge History of Iran, V.5, Cambridge At The University Press 1968. COŞKUN, Derya, Kert Hanedanlığı, Kitabevi, İstanbul, 2020.
• El- Yakubi, “Kitabü’l-Büldân”, Ortaçağ Müslüman Coğrafyacılarından Seçmeler, Çev. Yusuf Ziya Yörükan, Haz. Tahsin Koçyiğit, Ali Ertuğrul, Ötüken, 2013.
• Iqtidar Husain Sıddıqui, “Kert”, DİA, C.25, TDV, Ankara, 2002.
• İbn Havkal, “Kitabü’l- Mesalik ve’l- Memalik”, Ortaçağ Müslüman Coğrafyacılarından Seçmeler, Çev. Yusuf Ziya Yörükan, Haz. Ali Ertuğrul, Ötüken, 2013.
• Melik Şah Hüseyin, İhya ül-Mülûk, Haz. Manuçehr Sutude, Tahran, 1344.
• Nizamüddin Şami, Zafernâme, Çev. Necati Lugal, TTK, Ankara, 1987 . ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi, “Mihribânîler”, DİA, C. EK-2, TDV, Ankara, 2019.
• ______, “Sîstan”, DİA, C.37, TDV, Ankara, 2009.
• REOMER, H. R., “The Jalayirids, Muzaffarids and Sarbadars”, The Cambridge History of Iran, V.6, Cambridge At The University Press, 2006.
• SPULER, Bertold, İran Moğolları, TTK, Ankara, 2011.
• Stanley Lane-Poole, İslam Devletleri Tarihi, Çev. Halil Edhem, Haz. Samet ALIÇ, Selenge, İstanbul, 2020.
• ŞAHİNOĞLU, M. Nazif, “Alâüddevle Simnânî”, DİA, C.2, TDV, Ankara, 1989.
• Tarih-i Sistan, Çev. Vural Öntürk, Ayışığı Kitapları, İstanbul, 2018.
• Tarih-i Sistan, İntişaraat-ı muayyen, Neşr. Muhammed Taki Bahar, Tahran, 1381.
• YILMAZ, Bilen, “Uygur Sivil Belgelerinin Moğol Tarihi Araştırmalarındaki Önemi”, Türkbilig, 2020/40, ss. 251-260.
• Seyf b. Muhammed b. Yakub el-Herevi, Tarihname-i Herat, Tash. Gholam Rıza Tabatabayi, Tahran, 1383.
• YUVALI, Abdülkadir, İlhanlılar Tarihi I, Erciyes Üniv. Yay. Kayseri, 1994.