Mardin Artuklu Sikkelerine Yansıyan Hellenistik Semboller

Yıl 2022, , 270 - 283, 26.12.2022

Evin Bilge

https://doi.org/10.48120/oad.1100691

Öz

Helenizm MÖ. IV. yüzyılın sonlarında Doğu ile Batı’nın senkretizminden ortaya çıkan bir kültürdür. Hellenistik Devir, Romalı triumvir Octavianus’un diğer triumvir Marcus Antonius’u ve Mısır Kraliçesi Cleopatra’yı MÖ. 31 yılında mağlup etmesiyle sona ermiştir. Tarihi anlamda ömrünü tüketmiş olsa da bu dönemin kültür ve sanatı, ilkçağda olduğu kadar orta ve yakınçağda gelişen medeniyetleri çeşitli alanlarda etkilemeye devam etmiştir. Ortaçağ’da İslam Medeniyetinin hakim olduğu bir coğrafyada Hellenistik kültürün izlerini takip ettiğimiz Artuklu Beyliği’nin figürlü sikkelerindeki etkilenim bu anlamda inceleye değerdir. Mardin Artuklularının figürlü sikke ikonografisindeki Hellenistik ögeler makalemizin ana konusunu oluşturmaktadır.
Artuklu sikkelerinde kendi dönemlerinin öncesinde yaşamış ve tarih sahnesinden çekilmiş Grek, Roma, Sasani Dönemlerinin simgelerine rastlanmaktadır. Bu tür semboller, bölgedeki kadim kültür ve geleneklerin tesirinin devam ettiğini göstermektedir. Artuklular yönetime geldiğinde var olan çok kültürlü toplum mozaiğinin ahengini kendi kimlikleriyle harmanlayarak yansıtmış olduğu düşünülmektedir.
Mardin Artukoğulları sikkelerinin figürlü bezemeleri, çağının kültürel zenginliğinin, kamuoyunun değer algısının, sosyoekonomik durumunun ve felsefi düşünüşünün ürünüdür. Artuklu sikkelerine yansıyan propaganda amaçlı betimlenen hükümdar resimlerinde ve astrolojik betimlerinde çeşitli kadim kültürlerin geleneksel izlerinin yanında Antikçağ ve Hellenizm’in sembolik ifadeleri görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Artuklu Beyliği, İslami figürlü sikke, Hellenistik, Kappadokia Sikkeleri, Seleukos Sikkeleri

Hellenistic Effects on Mardin Artuqids Coins

Öz

Hellenistic culture emerged from the syncretism of East and West at the end of the 4th century BC. The Hellenistic Era ended when the Roman triumvir Octavian defeated the other triumvir Mark Antony and the Egyptian Queen Cleopatra in 31 BC. Although it has lost its life in the historical sense, the culture and art of this period continued to affect the civilizations which developed in the middle and modern ages as well as in antiquity in various fields. In this sense, the influence on the figured coins of the Artuqids Principality, where we follow the traces of the Hellenistic culture in geography dominated by the Islamic Civilization in the Middle Ages, is worth examining. The Hellenistic elements in the coin iconography of the Mardin Artuqids constitute the main subject of our article.
On the Artuqid coins, symbols of the Greek, Roman, and Sassanid periods, which lived before their own period and were withdrawn from the historical scene, can be found. Such symbols show that the influence of the ancient culture and traditions in the region continues. It is possible that when the Artuqids came to power, they reflected the harmony of the multicultural society mosaic by blending it with their own identities.
The figural decorations on Mardin Artuqids coins are the product of the cultural richness of the age, the public’s perception of value, socioeconomic status, and philosophical thinking. In addition to the traditional traces of various ancient cultures, symbolic expressions of antiquity and Hellenism can be seen in the paintings of the rulers, which are depicted for propaganda purposes, and are reflected on the Artuqid coins.

Anahtar Kelimeler

Artuqid Dynasty, Islamic Figured Coin, Hellenistic, Cappadocian Coin, Seleucid Coin.

Kaynakça

• Akurgal, Ekrem, Anadolu Uygarlıkları, Phoenix Yayınevi, Ankara, 2017.
• Alptekin, Coşkun, “Artuklular” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. III, 1991, 415-418.
• Alptekin, Coşkun, “Belek Bey”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. V, 1992, 402-403.
• Artuk, İbrahim- Artuk, Cevriye, Artukoğulları Sikkeleri, Sümer Kitabevi, İstanbul, 1993.
• Crawford, Michael H., Roman Province Coins (RPC), 1974.
• Çaycı, Ahmet, “Berlin Müzesi’ndeki Stuko Parçasının Kozmolojik Yorumu”, Orta Çağda Anadolu, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Ankara, 2002, 157-167.
• Çaycı, Ahmet, Anadolu Selçuklu Sanatında Gezegen ve Burç Tasvirleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2002.
• Erhat, Azra, Mitoloji Sözlüğü, Remzi Kitapevi, İstanbul, 1998.
• Esin, Emel, Türklerde Maddi Kültürün Oluşumu, Kabalcı Yayınları, İstanbul, 2003.
• Goodwin, Tony, “A Hoard of tenth and eleventh century Byzantine folles with Arabic countermarksé, NC 2005, 323- 339.
• İbn Şeddad, A’lak ul-hatira, (Nşr. S. Dahan), Şam, 1963.
• İbn’ul-Ezrak, Meyyafarikin ve Amid Tarihi (Artuklular Kısmı), (Çev. A. Savran), Erzurum, 1992.
• Lorber, Catharine C., Houghton, Arthur and Veselý, Petr “Cappadocian Tetradrachms in the Name of Antiochus VII”, The Numismatic Chronicle (1966-), Vol. 166, 2006, 49-97.
• Lowick, N.M., Bendall, Simon and Whitting, R.D., The Mardin Hoard, London, 1977.
• Mansel, Arif Müfid, Ege ve Yunan Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2014.
• Mıynat, Ali “Gümüş Sikkeler ve Çağdaş Yazılı Kaynaklar Işığında Bir Artuklu Şehri Düneysir (Koçhisar-Kızıltepe)’in Yükselişi (12.-13. Yüzyıllar)”, Tarih Okulu Dergisi, Mart 2018, Yıl 11, S. XXXIII, s. 45-65.
• Mørkholm, Otto, “The Coinages of Ariarathes VI and Ariarathes VII of Cappadocia”, SNR 57, 1978, 144-163.
• Mørkholm, Otto, Erken Hellenistik Çağ Sikkeleri, Homer Kitabevi, İstanbul, 2000.
• Parlar, Gündegül, Anadolu Selçuklu Sikkelerinde Yazı Dışı Figüratif Öğeler, Gazi Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 1999.
• Schulze, Wolfgang and Moesgaard, Jens Christian, “A Further Hoard of Tenth and Eleventh Century Byzantine Folles with Arabic Countermarks”, The Numismatic Chronicle (1966-), V. 165, 2005, 339-346.
• Simonetta, Alberto M., “The Coinage of the Cappadocian Kings: A Revision and a Catalogue of the Simonetta Collection: Abbreviations and Bibliography”. Parthica, 9, 2007.
• Simonetta, Bono, The Coinage of the Cappadocian Kings (Typos II. Monographien zur antiken Numismatik. 12), Fribourg, 1977.
• Sivrioğlu, Ulaş Töre, “Ortaçağ İslam Sikkelerinde Hellen, Roma-Bizans Etkisi”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi C. I S. 2, 2014,1-21.
• Soslu, Salih, “Kappadokia Krallığı’nda Siyasi Evlilikler ile Kurulan İttifaklar”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 36/ S.61, 2017, 9-29.
• Spengler, William F. and Wayne G. Sayles, Turcoman Figural Bronze Coins and Their Ikonography, USA, 1992.
• Turan, Çimen, Artuklu Dönemi Tarihi Yapılarındaki Figürlü Süslemeler ve Orta Asya Kültürünün Etkileri, Batman Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Batman, 2014.
• Turan, Hayrunnisa, “İslam Sanatında Kantûrus (Kentaur) Tasviri” Sanat Tarihi Dergisi, 30/1, Nisan, 2021, 149-173.
• Turan, Hayrunnisa, “Şir ü Hûrşid Tasvirinin Kökeni ve İçeriğine Dair Düşünceler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. X, S. 51, 2017, 445-475.
• Turan, Osman, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, Turan Neşriyat Yurdu, İstanbul, 1973.
• Uykur, Ramazan, “Artuklu Türkmenlerinin Sikkelerinde Görülen İktidar ve Güç Sembolü Hükümdar Portreleri”, Erdem 170, 2011.
• Uykur, Ramazan, Madenden Yansıyan Tarih: Artuklu Sikkeleri, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 2017.
• http://www.ehlisunnetbuyukleri.com/Islam-Tarihi-Ansiklopedisi/Detay/BELEK-BEY/114
• https://auzefalmsstorage.blob.core.windows.net/auzefcontent/18_19/antik_numismatik/14/index.html
• https://www.123rf.com/photo_73700139_mosaic-perseus-it-was-the-greek-mythical-hero-who-beheaded-medusa-roman-ruins-of-the-ancient-city-of.html