Orta Çağ'da Üniversite Prototipleri: Birinci Nesil Üniversitelerin Sosyolojik, Sosyopolitik ve Akademik Yapıları

Yıl 2023, , 467 - 483, 26.12.2023

Seda Demir

https://doi.org/10.48120/oad.1268775

Öz

İlk dönem üniversitelerinde beliren ‘nationes’ adlı oluşumlar öğrencilerin sosyal duruşlarını sergileme ve diğer gruplara karşı korunması gereken hakları olması noktasında öğrenci federasyonlarının doğal ve zorunlu bir gruplaşma şeklinde ortaya çıkmasına neden olmuştur. Studiumdaki çeşitli menfaatlerini öğrenci lonca ve birliklerine karşı garanti altına almak gibi nedenlerle birlikte hareket etme amaçlı ortaya çıkan diğer oluşumlar, ustalar/hocalar tarafından açılan loncalardır. Bu durum beraberinde farklı sosyal etmenleri de getirmiş; loncalar da tıpkı “milletler” şeklinde gruplaşan toplumlar gibi var olmaya çalışmışlardır. Akademik anlamda yükseköğretimde okutulan derslerin içerik ve yapıları hala VIII. ve IX. yüzyılın etkisinden kurtulamamışken, studiumlarda çalışılan konu başlıklarında özellikle X. ve XI. yüzyıldan itibaren çeşitlenmeler ve faculty denilen bölümler kurulmaya başlamıştır. Takip eden yüzyıllarda ise öğrenci-devlet arası yaşanan çatışmalar bugün üniversite özerkliği kavramının ortaya çıkmasını sağlamıştır. Çalışmada kronolojik sıralama tercih edilmiştir. Üniversitelerin ortaya çıkış sürecindeki olayların sosyal, akademik ve sosyo-politik hatta din boyutları yorumlanarak sunulmaya ve tüm bunların üniversitelerin özerkleşmelerine etkisi incelenmeye çalışılmıştır. İlgili Türkçe literatürde son dönemlerde Orta Çağ’da erken dönem üniversitelerin ortaya çıkış ve gelişimlerine yönelik az sayıda bulunan çalışmadan farklı olarak bu çalışma üniversitelerin ortaya çıkışına etki eden studiumların iç dinamiğine etki eden sosyal, politik ve akademik etmenlerin ortaya çıkışına odaklanarak üniversitelerin yapı ve organizasyonlarını ve bunlar içinde özerkleşmelerine etki eden olguları incelemektedir.

Anahtar Kelimeler

Üniversite Eğitiminin Tarihi ve Sosyal Temelleri, Üniversite Tarihi, Studium, Birinci Nesil Üniversiteler, Orta Çağ’da Yükseköğretim.

University Prototypes in The Middle Ages: Sociological, Sociopolitical and Academic Structures of First Generation Universities

Öz

The criterion of "nationality" that emerged in first generation universities caused guilds to appear as a natural and compulsory grouping in terms of students having the right to display their social stance and being protected against other groups. Likewise, for reasons such as guaranteeing various interests in studia against student guilds and unions, other formations of guilds were opened to act together by masters/teachers. This situation brought different social factors; guilds have tried to exist like societies grouped into "nations." While the content and structures of the courses taught in higher education in an academic sense could not have got eliminated the influence of the XIIIth and XIth centuries at the time, variations and departments called faculties started to determine the topics studied in the studiums, especially from the Xth and XIth centuries. In this study, chronological order was preferred as the methodology. The social, academic, socio-political, and religious dimensions of the events in the emergence process of universities were interpreted and their effects on the autonomy of universities were examined. In the relevant Turkish literature, there have been only a small number of studies on the emergence and development of early universities in the Middle Ages. This study focuses on the emergence of social, political, and academic factors affecting the internal dynamics in studiums that have resulted in the emergence of universities. The study also examines the structure and organization of the first universities in light of the phenomena which influenced their autonomy within themselves.

Anahtar Kelimeler

Historical and Social Foundations of Higher Education, University History, Studium, First Generation Universities, Higher Education in Middle Ages.

Kaynakça

• Adıvar, Abdülhak, Tarih Boyunca İlim ve Din (İstanbul: Remzi Kitabevi, 1969).
• Antalyalı, Ömer Lütfi, "Tarihsel süreç içerisinde üniversite misyonlarinin oluşumu." Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6 (2008): 25-40.
• Aras, Namık Kemal- Emre Dölen-Osman Bahadır, Türkiye'de Üniversite Anlayışının Gelişimi (1861-1961). Türkiye Bilimler Akademisi, 2007)
• Aytaç, Kemal, Avrupa Eğitim Tarihi: Antik Çağdan 19. Yüzyılın Sonlarına Kadar (Ankara:, AÜ Dil ve Tarih-Coğrafya Fak. Yayınları, 1980).
• Charle, Christophe- Jacques Verger, Üniversitelerin Tarihi, çev. İsmail Yergüz. Ankara: Dost Kitabevi, 2005.
• Cobban, Alan Balfour, The Role of Colleges in the Medieval Universities of Northern Europe, With Special Reference to England and France (Bulletin of the John Rylands Library, I/71, 1989), 49-70.
• Coulton, George Gordon, Medieval Panaroma (New York: Meridian Yayınları, 1955).
• Çetinsaya, Gökhan, Büyüme, Kalite, Uluslararasılaşma: Türkiye Yükseköğretimi İçin Bir Yol Haritası (Ankara, 2014).
• Geiger, Roger L, The History of American Higher Education, (Princeton University Press, 2014).
• Gieysztor, Aleksander, “Management and Resources,” içinde A History of the University in Europe: Volume 1 Universities in the Middle Ages (Cambridge University Press, 1992), 108-142.
• Haren, Micheal, Medieval Thought: The Western Intellectual Tradition from Antiquity to the Thirteenth Century (Houndmills, Basingstoke, Hampshire: Macmillan Press, 1992).
• Harrris, Michael H, History of Libraries in the Western World (New Jersey, Metuchen, 1995).
• Haskins, Charles Homer, The Rise of Universities (New York: Harvard University Press, 1923).
• Haskins, Charles Homer, The Renaissance of the Twelfth Century (Cambridge, Massachusetts, London: Harvard University Press, 1927).
• Heer, Friedrich, The Medieval World, çev. Janet Sondheimer (New York: Wiedenfeld and Nicolson Yayınları, 1961). Johnson Jr., Henry, "Are Our Universities Schools?", Harvard Educational Review, II/35, (1965):165-177.
• Karabaş, Tansu, “Rudolf Nissen ve Türk Tıbbına Katkıları.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2020.
• Laurie Somerville, Simon, The Rise and Early Constitution of Universities: With a Survey of Medieval Education (New York: D. Appleton and Company, 1887).
• Le Goff, Jacques, Orta Çağda Entelektüeller, çev. Mehmet Ali Kılıçbay. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2006.
• Norton, Arthur Orlo, Readings in the History of Education: Mediaeval Universities, Cilt IV, (Cambridge: Harvard Univ. Press, 1909).
• Pedersen, Olaf, The First Universities: Studium Generale and the Origins of University Education in Europe (Cambridge University Press, 1997).
• Post, Gaines, “The License-System, Conclusion: the Licentia ubique docendi.” içinde The Papacy and the Rise of the Universities, ed. William Courtenay, 116-121. Boston: Brill, 2017.
• Pride, Ellen Perry, "The Origin and Growth of the Medieval Universities", The Social Studies 35, S.2 (1944): 70-75. Rait, Robert Sangster, The Universities of Aberdeen: A History (J. G. Bisset, 1895).
• Rashdall, Hastings, The Universities of Europe in the Middle Ages, Cilt I, (Oxford: Clarendon Press, 1985).
• Rukancı, Fatih- Hakan Anameriç. "Ortaçağ’da İlk Üniversiteler: Studium Generale." Felsefe Dünyası, S.39 (2004): 72-88.
• Sayılı, Aydın, Ortaçağ İslam Dünyasında İlmî Çalışma Temposundaki Ağırlaşmanın Bazı Temel Sebepleri, The Observatory in Islam, Dil-Tarih Coğrafya Fakültesi Yay., Ankara, 1964.
• Türkcan, Ergun, Dünya'da ve Türkiye'de Bilim, Teknoloji ve Politika, Cilt V, (İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2009).
• Verger, Jacques, “Patterns.” içinde A History of the University in Europe: Volume I Universities in the Middle Ages, ed. Hilde de Ridder-Symoens, 35-76. Cambridge: Cambridge University Press, 1992.