Câmiü’t-Tevârîḫ’in 1620 Numaralı Taşkent Nüshâsı Resimleri Üzerine Değerlendirme

Yıl 2023, , 504 - 520, 26.12.2023

Gulzoda Makhmudjonova Akay

https://doi.org/10.48120/oad.1277505

Cited By: 1

Öz

Bu araştırma, 14. yüzyıl başlarında İlhanlı hanedanının başkenti Tebriz yakınlarında vezir Reşîdüddîn (öl.1318) ve kolektif yazarlar tarafından hazırlanan, resimli Câmiʿu’t-Tevârîḫ eserinin Taşkent nüshası üzerine değerlendirme niteliğindedir. Özbekistan Cumhuriyeti Bilimler Akademisi Abu Rayhan Beruni adını taşıyan Doğu Araştırmalar Enstitüsünde N. 1620’de korunmakta olan nüsha, günümüze kadar gelen Câmiʿu’t-Tevârîḫ nüshaları içinde en az resim programına sahip olan, 14. yüzyılın ilk çeyreğinde hazırlandığı nüshalardandır. Resimli Taşkent nüshası, günümüze kadar parçalar halinde gelen diğer Câmiʿu’t-Tevârîḫ nüshalarının alışılagelen kompozisyonlarına benzerlik göstermemektedir. Eserin tamamlanmış resim programında sadece taht sahnelerine yer verilmesi, birkaç resmin eskiz niteliğini taşıması, kalabalık kompozisyonlardan kaçınılması, onun, diğer nüshaların üretildiği merkez dışı atölyede hazırlandığını görmemizi sağlar. Çalışmada, Câmiʿu’t-Tevârîḫ’in Taşkent ve Timurlu sarayında derlenen Paris nüshasındaki birkaç resim üzerinde karşılaştırma yapılacaktır. Resmedilmek için seçilen konu, kompozisyonda yer alan figür ve giysi özelliklerinin benzer ve farklı yönleri üzerine değerlendirme yapılacaktır. Çalışmamızda, nüshanın kodikolojik özellikleri irdelenecektir. Eserin, İlhanlı hâkimiyetindeki Tebriz merkezli atölyelerden etkilenen diğer yerel sanatçılar tarafından hazırlandığı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Genel Dünya Tarihi, Câmiʿu’t-Tevârîḫ, N.1620’lı Taşkent Nüshası, Kodikolojik İnceleme, Resim Programı.

An Evaluation on the Pictures of Jâmiʿ Al-Tevârîkḫ 's Tashkent Copy, Numbered 1620

Öz

This research is an evaluation of the Tashkent copy of the illustrated work Jâmiʿ al-tevârîkḫ, which was prepared by the vizier Rashid al-Din (d. 1318) and collective writers in the early 14th century, near Tabriz, the capital of the Ilkhanid dynasty. The copy, which was preserved in N. 1620 at the Institute of Oriental Studies, named Abu Rayhan Beruni, of the Academy of Sciences of the Republic of Uzbekistan, is one of the copies prepared in the first quarter of the 14th century, which has the least painting program among the Jâmiʿ al-tevârîkḫ copies that have survived to the present day. The illustrated Tashkent copy does not show any resemblance to the usual compositions of other Jâmiʿ al-tevârîkḫ copies that have survived to the present day. The fact that only the throne scenes are included in the completed painting program of the work, that a few paintings have the quality of sketches, and that crowded compositions are avoided, indicate that the work was prepared in a workshop outside the centers where the other copies were produced.
In the study, a comparison will be made on the Paris copy of Jâmiʿ al-tevârîkḫ compiled in Tashkent and Timurid palace and a few pictures in the Diez Album. The subject chosen to be depicted, the figure in the composition and the similar and different aspects of the clothing features will be evaluated. In our study, the codicological features of the copy will be examined. It is thought that the work was prepared by other local artists who were influenced by Tabriz-based workshops under the rule of the Ilkhanids.

Anahtar Kelimeler

General World History, Jâmiʿ al-tevârîkḫ Tashkent copy numbered 1620, Codicological Review, Painting Program.

Kaynakça

• Bato, Zeynep. ‘Asya’dan Esen Bir Rüzgar: Câmiu’t-Tevârîh Minyatürlerindeki Hükümdarlar (TSMK H.1653)’, Lale 5, (Ocak 2022): 90-99. https://dergipark.org.tr/tr/pub/lale/issue/68675/1031572 (22.05.2023).
• Bozkurt, Nebi, ‘Tirâz’. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 41, TDV Yayınları, Ankara 2012, 112-114. https://islamansiklopedisi.org.tr/tiraz (02.10.2022).
• Blair, Sheila S, ‘Ilkhanid Architecture and Society: An Analysis of the Endowment Deed of the Rab-i Rashīdī’. Iran, Vol 22 (1984): 67-90. https://doi.org/10.2307/4299737.
• Blair, Sheila S. A Compendium of Chronicles: Rashid al-Din's Illustrated History of the World. The Nasser D. Khalili Collection of Islamic Art 27. London: Oxford University Press, 1995.
• Blair, Sheila S ve Bloom, Jonathan M. The Art and Architecture of Islam, 1250–1800. USA: Yale Üniversity Press, 1996.
• Blochet, Edgard. Catalogue des manuscrits Persans de la Bibliothèque Nationale, Vol IV, ed. Ernest Leroux, Paris: İmprimerie, 1905.
• Çağman, Filiz ve Tanındı, Zeren, ‘Remarks on some manuscripts from the Topkapi Palace treasury in the context of Ottoman-Safavid relations’. Muqarnas, 13 (1996): 132-148.
• Çetinaslan, Mustafa ve Özçelik Ali Can, ‘Câmiu’t-Tevârîh Yazmalarındaki Hz. Muhammed Konulu Miyatürlerin Bizans Resim Sanatındaki Kökenleri’, Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, S.6 (Aralık 2021): 21-43. https://doi.org/10.47702/sema.2021.13
• Demir, Mustafa, ‘İslam Ortaçağ’ında İran Bölgesindeki Tarih Yazıcılığı’. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (Şubat 2007): 255-273.
• Demirarslan, Denz, ‘Türk yaşam kültüründe oturma mobilyasının değişimi ve gelişimi’. Türk-İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi 5, S.16 (Mart 2008): 71-85.
• Duda, Dorothea. "Die Buchmalerei der Ğalā'iriden. (1. Teil). Der Islam 48, S. 1, (1971): 28-76.
• Ghiasian, Muhammad Reza. Lives of the Prophets The Illustrations to Hâfız-i Abru’s ‘Assembly of Chronicles’, Leiden: Brill, 2018.
• Goetz, Henri. The History of Persian Costume. A Survey of Persian Art, London/New-York: Oxford University Press, 1931.
• Inal, Güner, The fourteenth-century miniatures of the Jamiʿ al-Tavarikh in the Topkapi Museum in Istanbul, Hazine Library, No. 1653. Yayınlanmamış Doktora Tezi., University of Michigan, 1965.
• Inal, Güner, ‘Berlin Deiz Albümlerindeki Bazı Dağınık Câmi’El-Tevâ’rikh Minyatürleri Üzerine’, Belleten 46, S. 184 (Ekim 1982): 845-860.
• Inal, Güner. Türk Minyatür Sanatı (Başlangıcından Osmanlılara Kadar) Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 1991.
• İndirkaş Zühre, ‘Selçuklular’da Taç Geleneği’, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, S.10 (Aralık 1991): 39-46.
• İndirkaş, Zühre, ‘Orta Asya’dan Anadolu’ya Türklerde taç geleneği’. Türkler, C. 4, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, 151-156.
• İsmailova, Elmira ve Polyakova, Elena A, Oriental miniatures in the collection of İnstitute of oriental studies, Tashkent: Gafura Guliama, 1980.
• Jahn, Karl, ‘Doğu ile Batı Arasındaki bir Ortaçağ Kültür Merkezi- Tebriz’, İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi 4, (1971): 29-33.
• Özgüdenli, Osman G, ‘Reşidüddin Fazlullah Hemedanı’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.35, TDV Yayınları, Ankara 2008, 19-21. https://islamansiklopedisi.org.tr/residuddin-fazlullah-i-hemedani (10.01.2018)
• Karamağaralı, Beyhan, ‘Camiut-Tevarih’in Bilinmeyen Bir Nüshasına Ait Dört Minyatür’. Sanat Tarihi Yıllığı (Ocak 1968): 70-86.
• Khairullaev, Muzaffar et al. Oriental Miniatures, The Collection of the Beruni Institute of Oriental Studies of the Academy of Sciences of the Rebuplic of Uzbekistan, I, 14th-17th Centuries, Tashkent: The Beruni Institute of Oriental Studies, 2001.
• Makhmudjonova, Gulzoda. ’Resimli Tarih Geleneğinin Önemli bir Örneği: Hâfız-ı Ebrû, Külliyat-ı Tarih’, Yayınlanmamış Doktora Tezi., Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 2021.
• Rashid al-Din Fazlullah, Jâmiʿ al-tevârîkḫ. Institute of Oriental Studies of the Academy of Sciences of Uzbekistan No. 1620.
• Rakhimova, Zuhra. Headdress of Bibi Khanym, Sanat, Https://Sanat.Orexca.Com/2014/2014-1/Headdress-Of-Bibi-Khanym/ (05.02. 2022).
• Pugachenkova, Galina A. ‘К İstorii Kostyuma Sredney Azii i İrana 15. Pervoy Polovini 16 Veka’. Arkeologiya, (1956): 88-90.
• Semenov, Аleksandr A. Sobraniye Vostocnıh Rukopisey Akademii Nauk Uzbekistan SSR, 1 Tom, Toshkent: Izdatelstvo Akademii Nauk UzSSR, 1952.
• Tanındı, Zeren ve Çağman, Filiz, ‘Topkapı Sarayı’nın Kitap Hazinesinin İki Câmi ‘ü't- Tevârîh Nüshası Hakkında (H.1653-H.1654), Sanat Tarihi Yıllığı, (Haziran 2021): 187-257.
• Togan, Zeki V. On The Miniatures in Istanbul Libraries’. Proceedings of Atti del Secondo Congreso Internazionale di Arte Turca. İstanbul: Baha Matbaası, 1963.