Nâsır Ferec’in İkinci Saltanatında Zâhiriyye Hizbinin Belirleyiciliği

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 684 - 706, 26.12.2025

Yusuf Ötenkaya

https://doi.org/10.48120/oad.1635700

Öz

Bu çalışma, en-Nâsır Ferec’in ikinci saltanatı (1405–1412) dönemindeki karmaşık siyasî ve askerî dinamikleri; merkezi otoritenin dönüşümü, hilâfetin işlevindeki değişim ve seçkin askerî grupların rolü çerçevesinde ele almaktadır. Bu dönemde Memlûk Devleti’nin genel istikrarsızlığı üzerine hatırı sayılır bir literatür mevcut olmakla birlikte, Ferec’in iktidarını pekiştirmek için başvurduğu hususi araçlar konusunda literatürde önemli bir boşluk bulunmaktadır. Bu makale, söz konusu boşluğu doldurmayı hedefleyerek Sultan Berkûk’un memlûklarının Mısır’daki iç siyasî yapı üzerindeki belirleyici rolünü ortaya koymaktadır. Araştırma, ilk saltanatı hizipçi mücadelelerle şekillenen Ferec’in, ikinci saltanatında Mısır’da daha merkezî bir himaye politikasına yöneldiğini göstermektedir. Ancak bu dönüşüm Suriye’de gerçekleşmemiştir. Suriye’deki naipler arasında süregelen mücadeleler ve hizipleşme, güçlü emîrler olan Şeyh el-Mahmûdî ve Nevrûz’un Ferec’e karşı ittifak oluşturmasına yol açmıştır. Bu muhalefet, halifenin sembolik otoritesi üzerinden meşrulaştırılmış ve böylece dinî meşruiyetin merkezî otoriteye karşı kullanıldığı bir süreç ortaya çıkmıştır. Dönemin çağdaş kronikleri temel alınarak yürütülen tarihsel-analitik yöntemle, makale; Ferec’in sert politikalarının, askerî gruplaşmaların ve bölgesel güçlerin artan özerkliğinin, Memlûk merkezi otoritesinde bir çözülmeye yol açtığını öne sürmektedir. Sonuç olarak, el-Nâsır Ferec’in ikinci saltanatı, geç dönem Memlûk Devleti’nin güç yapısını yeniden şekillendiren ve uzun vadeli parçalanmanın zeminini hazırlayan kritik bir dönem olarak öne çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ortaçağ Tarihi , Memlûklar , İktidar , İsyan , Zâhiriyye , Nâsır Ferec

The Determining Role of the Zāhiriyya Faction in the Second Reign of al-Nāṣir Faraj

Öz

This paper examines the complex political and military dynamics during the second reign of al-Nasir Faraj (1405–1412) focusing on the transformation of central authority, the evolving function of the caliphate, and the role of elite military groups. While considerable scholarship exists on the general instability of the Mamlūk state in this period, there remains a significant gap in the literature concerning the specific means through which Faraj attempted to consolidate his power. This paper addresses that gap by investigating the decisive role played by the mamlūks of his father, Barqūq, in the internal political landscape of Egypt. The research reveals that, although factionalism had characterized Faraj’s first reign, his second reign marked a transition toward a more centralized patronage system in Egypt. However, this shift was not replicated in Syria, where competing regents continued to struggle for dominance. The failure to establish stable control in Syria led to continued fragmentation and the eventual formation of an alliance against Faraj by powerful amirs such as al-Shaykh al-Maḥmūdī and Nawrūz. Their opposition was legitimized through the symbolic authority of the caliph, highlighting how religious legitimacy was strategically employed to challenge central rule. Utilizing a historical-analytical method based on contemporary chronicles, the paper argues that Faraj’s harsh policies, internal military realignments, and the growing autonomy of regional powers collectively precipitated a breakdown in Mamlūk central authority. Ultimately, the second reign of al-Nāṣir Faraj emerges as a critical episode that redefined the power structure of the late Mamlūk state and laid the groundwork for its prolonged fragmentation.

Anahtar Kelimeler

Medieval History , Mamlūks , Power , Rebellion , Zāhiriyya , al-Nāṣir Faraj

Kaynakça

• ʿAbd al-Sayyid, Hakim Amin. Qiyām al-Dawlat al-Mamālīk al-Thāniyya. Cairo: al-Maktabat al-Arabiyya, 1966.
• ʿAsqalānī, Ibn Ḥajar. Inbāʾu’l-ġumr bi-abnāʾi’l-ʿumr. ed. Hasan Habashi. Cairo, 1994.
• Ayalon, David. “The Circassians in the Mamlūk Kingdom”. Journal of the American Oriental Society 69/3 (1949), 135–147.
• Beaumont, Daniel. “Political Violence”. Mamluk Studies Review 8/1 (2004), 201–225.
• Çıplak, Esra. “Ortaçağ’da Mülkiyet ve Kişilik İhlalleri: Burcî Memlûk Sultanı Ferec b. Berkûk Örneği”. Tarih ve Gelecek Dergisi 7/1 (2021), 414–435.
• Garcin, Jean-Claude. “The Regime of the Circassian Mamlūks”. The Cambridge History of Egypt, V.1, ed. Carl F. Petry, 290–317. Cambridge, 2006.
• Guo, Li. “Protest Songs from the Streets of Mamluk Cities”. Egypt and Syria under Mamluk Rule: Political, Social and Cultural Aspects, ed. Amalia Levanoni, 17-24. Leiden: Brill, 2021.
• Holt, P. M. “Al-Mu’ayyad Shaykh”. The Encyclopedia of Islam, 7/270–271. Brill, 1993.
• Holt, P.M. “Al-Musta’in”. The Encyclopedia of Islam, 7/123–124, Brill, 1993.
• Holt, P. M. “The Position and Power of the Mamlūk Sultan”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies 38/2 (1975), 237–249.
• Ibn Hijjī, Shihāb al-dīn Abū al-Abbās Ahmad. Ta’rihu ibn Hijjī. Beirut: Dar al Ibn Hazm, 2003.
• Ibn Iyās, Zayn al-dīn Muḥammad. Badāʾiʿ al-zuhūr fī waḳāʾiʿ al-duhūr. Cairo, 1960.
• Ibn Taghrībardī, Jamāl al-Dīn Abī al-Mahāsin Yūsuf. al-Manhal al-ṣāfī wa al-mustawfā baʿd al-wāfī. ed. Muḥammad Muḥammad Amin. Cairo: Hay’at al-Miṣriyya Amma li’l-Kitāb, n.d.
• Ibn Taghrībardī, Jamāl al-Dīn Abī al-Mahāsin Yūsuf. al-Nujūm al-zāhira fī Mulūk Miṣr wa’l-Qahira. ed. Fahim Muḥammad Shaltūt. Cairo, 1970.
• Kavak, Özgür. “Hal’, İstifa ve İhtilal: İslam Devletlerinde İktidarın El Değiştirmesi Üzerine Bazı Tespitler”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 24/47 (2019), 141–196.
• Levanoni, Amalia. “The Mamluk Conception of the Sultanate”. International Journal of Middle East Studies 26 (1994), 373–392.
• Maqrīzī, Tāqi al-Dīn Ahmad ibn ʿAli ibn ʿAbd al-Qādir. al-Sulūk li-maʿrifat al-duwal al-mulūk. ed. Muḥammad ʿAbd al-Qādir Atā. Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyya, 1997.
• Muir, Sir William. The Mameluke or Slave Dynasty of Egypt 1260–1517. London: Smith, Eider & Cooperation, 1896.
• Ötenkaya, Yusuf. “Chaos and Order in the Mamlūk Politics: Intra-Factional Conflicts during the First Reign of al-Nāsir Faraj”. The Historian 87/2 (2025), 149–180.
• Petry, Carl F. The Mamluk Sultanate: A History. Cambridge: Cambridge University Press, 2022.
• Poole, Stanley Lane. A History of Egypt in the Middle Ages. New York: Charles Scribner’s Son, 1901.
• Sahāwī, Shams al-dīn Abū al-Hayr Muḥammad ibn ʿAbd al-Rahman ibn Muḥammad ibn Abī Bakr ibn Uthman ibn Muḥammad. al-Ḍawʾ al-lāmiʿ li-ahli al-ḳarn al-tāsiʿ. ed. ʿAbd al-Latif Hasan ʿAbd al-Rahman. Beirut: Manshurat al-Dar al-Maʿarat al-Hayat, 2003.
• Sayrafī, al-Khatib al-Jawharī ʿAli ibn Dawūd. Nuzhat al-nufūs wa al-abdān fī tawārih al-zamān. ed. Hasan Habashi. Cairo: Matbaʿat Dār al-Kutub, 1971.
• Tarhān, Ibrahim ʿAlī. Miṣr fī ʿasr Dawlat al-Mamālīk al-Jarākasa. Cairo: Maktabat al-Nahdati al-Miṣriyya, 1959.
• Uzun, Kâzım. “Saltanat Makamında Bir Halife: el-Müstaîn Billah’ın Halifeliği (1406–1414) ve Memlûk Devleti Sultanlığı (1412)”. Tarih İncelemeleri Dergisi 40/70 (2021), 190-205.
• Wansbrough, J. “Faradj”. The Encyclopedia of Islam, 2/781–82. Brill, 1991.
• Wing, Patrick. “The Syrian Commercial Elite and Mamluk State-Building in the Fifteenth Century”. Trajectories of State Formation across Fifteenth-Century Islamic West-Asia, ed. Jo Van Steenbergen, 306–318: Brill, 2020.
• Yāqūt ibn ʿAbd Allah al-Khamawī, Shihab al-Dīn Abū ʿAbd Allah. Muʿjam al-Buldān. Beirut: Dar Sādir, 1977.
• Zaydi, Mufid. al-ʿAṣr al-Mamlūkī. Jordan: Dar al-Usama, 2009.
• Zengin, Murat, “Memlûklu Devlet Adamı Emir Çekem ve İsyanları”. History Studies 11/5 (2019), 1855–1873.