Gazneli Mahmûd Zamanında Hindistan’da Müstahkem Bir Kale: Kalincâr

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 884 - 900, 26.12.2025

Ahmet Yılmaz

https://doi.org/10.48120/oad.1734927

Öz

Hindistan’ın iç kesimlerinde Bundelkhand Bölgesi’ne bağlı kale şehri olan Kalincâr, günümüzde Uttar Pradeş eyaletinin Banda ilçesi idari sınırları içinde bulunmaktadır. Tarihi çok eski dönemlere kadar uzanan müstahkem kale Kalincâr, stratejik mevkii ve bölgenin önemli geçiş güzergâhları üzerinde yer almasından dolayı ehemmiyetli bir üs konumundadır. Gazneliler Sebüktegin’in (977-997) Gazne’de mutlak hâkimiyetini tesis etmesinden sonra elverişli konumu nedeniyle Hindistan’a taraf hâkimiyet sahasını genişlettiler. Sebüktegin yönetiminde Hindistan gazâsına başlayan Gazneliler, Hindistan’ı iyice tanıyıp keşfettikten sonra bölgeye düzenli seferler tertip edip, burada kalıcı olmayı amaçladılar. Sebüktegin’in vefatından sonra yönetime geçen oğlu Gazneli Mahmûd Dönemi’nde de aynı siyaset takip edildi. Gazneli Mahmûd Hindistan’a yaptığı seferler ile Türk-İslâm devletlerine örnek olurken kendi ününü de artırdı. Bu dönem gerçekleşen seferler genelde askeri yönleriyle ön plana çıksa da bu mücadeleler gerek Hindistan’da İslâmiyet’in kalıcı olmasına gerekse Türklere yeni yurtlar, yaşam alanları açılmasına vesile olmuştur. Bu bağlamda Türk-İslâm dünyasının müstesna hükümdarı Gazneli Mahmûd’un saygınlığını artıran ve insanların gözünde adeta bir kahramana dönüştüren önemli siyasi faaliyetleri arasında Hindistan’da İslâmiyet’i yaymak için yaptığı seferler özel bir yer tutar. Bu çalışmada Gaznelilerin, Hindistan-Türkistan siyasetinde ve Arslan Yabgu ile olan münasebetlerinde sıklıkla zikredilen Kalincâr Kalesi üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Gazneliler , Hindistan , Kalincâr , Sultan Mahmûd.

A Fortified Castle in India during the Time of Mahmud of Ghazni: Kalinjar

Öz

Kalinjar, a fortress-city in the Bundelkhand region of inland India, is today located within the administrative boundaries of the Banda district of the state of Uttar Pradesh. Kalinjar, a bastioned fortress dating back to ancient times, is an important base due to its strategic position and location on important transit routes of the region. After Sabuktigin (977-997) established absolute sovereignty in Ghazni, the Ghaznavids expanded their sphere of dominance to India due to its favorable location. The Ghaznavids, who started their expeditions to India under Sabuktigin's leadership, organized regular expeditions to the region after discovering and exploring India thoroughly and aimed to become permanent here. The same policy was followed during the reign of his son Mahmud of Ghaznavid, who took power after Sabuktigin's death. Mahmud of Ghazni set an example for the Turkish-Islamic states with his expeditions to India and increased his own reputation. Although the expeditions of this period were generally characterized by their military aspects, these struggles were instrumental in both the permanence of Islam in India and the opening of new homelands and living spaces for the Turks. In this context, among the important political activities of Mahmud of Ghazni, the exceptional ruler of the Turkish-Islamic world, which increased his prestige and turned him into a hero in the eyes of the people, his campaigns to spread Islam in India have a special place. The present study will focus on the Kalinjar Fort, which was frequently mentioned in the Ghaznavids' India-Turkestan policy and their relations with Arslan Yabgu.

Anahtar Kelimeler

Ghaznavids , India , Kalinjar , Sultan Mahmud.

Kaynakça

• Aksaraylı Kerimeddin Mahmud’un Müsameret-al-ahyar adlı Farsça tarihinin tercümesi, (Çev. M. Nuri Genç Osman Önsöz ve notlar F. N. Uzluk), Ankara: 1943.
• Barthold, V. V, Moğol İstilasına Kadar Türkistan, (Haz. Hakkı Dursun Yıldız), Ankara: TTK Yay., 1990.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Hindistan Tarihi, Ankara: TTK Yay., C. I, 1987.
• Begde, Prabhakar V., Forts And Palaces Of India, New Delhi: Sagar Publications, 1982.
• Bosworth, C. E, The Ghaznavids Their Empire in Afghanistan and Eastern Iran 994-1040, Edinburgh: University Press, 1963.
• Bregel, Y. (2003). An Historical Atlas of Central Asia, Leiden-Boston: Brill, 2003.
• Curfâdakânî, Ebü’ş-Şeref Nâsıh b. Zafer, Tercüme-yi Târîh-i Yemînî, Neşr. Ca’fer Şiâr, Tahran: Bungâh-i Tercüme ve Neşr-i Kitap, 1357 hş.
• Durak, Neslihan, Hindistan’a Kuzeyden Yapılan Seferler, Ankara: Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları, 2000.
• Ebû Reyhân Muhammed b. Ahmed el-Bîrûnî, Tahkîku Mâ Li’l-Hind Bîrûnî’nin Gözüyle Hindistan, (Çev. Kıvameddin Burslan), Ankara: TTK Yay., 2015.
• Enverî, Hasan, Istılâhât-ı Dîvânî-i Devre-i Gaznevî ve Selçukî, İntişarat İlmi, Tahran 1270 hş.
• Friedmann, Y, “Multan”, El2, C. VIII, 1993.
• Genç, Reşat, Karahanlı Devlet Teşkilatı, TTK Yay., Ankara 2002.
• Gerdîzî, Ebû Saîd Abdülhay b. ed-Dahhâk b. Mahmûd, Zeynü’l Ahbâr, Neşr. Abdülhay Habîbî, Tahran: Dünyâ-yi Kitâb, 1363 hş.
• Göksu, Erkan, “Ok ve Yayın Türk Devlet Geleneği ve Hâkimiyet Anlayışındaki Yeri”, Turkish Studies/ Türkoloji Araştırmaları, (International Periodical For The Langues, Literature and History of Turkish or Turkic), Volume 5/2 Spring 2010.
• Göksu, Erkan. Alptegin: Köle Pazarından Gazne Tahtına, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi (TDAD), 191, (Nisan 2011).
• Habib, Muhammad, Sultan Mahmud Of Ghaznin, New Delhi: 1967.
• Haig, Wolseley, “The Yamînî Dynasty Of Ghazni And Lahore, Commonly Known As The Ghaznavids”, The Cambridge History of India: Turks and Afghans, (ed. J. Wolseley Haig), Cambridge At The University Press1928, Volume III.
• Hamdullâh Mustevfî-yi Kazvînî, Târîh-i Güzîde, (Çev. Mürsel Öztürk), Ankara: TTK Yay., 2018.
• Hınz, Walther, İslâm’da Ölçü Sistemleri, (Çev. Acar Sevim), İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları, 1990. Hunkan, Ömer Soner, “Mâverâünnehr’de Ali Tegin Oğulları: Kutlug Ordu Devleti (1020-1041)”, BİLİG (Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi), S. 40, (Kış/2007): 35-77.
• Hunkan, Ömer Soner, Türk Hakanlığı Karahanlılar, İstanbul: Kültür Sanat Yayıncılık, 2007.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Abdurrahmân b. Muhammed, Târîhu İbn Haldûn, IV, Neşr. Halil Şehhâde-Süheyl Zekkâr, Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2001.
• İbnü’l-Esîr, Ebû’l-Hasan İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî, el-Kâmil fî’t-Târîh, I-X, (Trc. Abdullah Köşe-Ahmet Ağırakça-M. Beşir Eryarsoy-Yunus Apaydın-Abdülkerim Özaydın), İstanbul: Ocak Yayıncılık, 2016.
• Kaşgârlı Mahmud, Divân-ü Lügât-it Türk, (Çev: Besim Atalay), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1985, C. I. Köymen, Mehmet Altay, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi Kuruluş Devri, Ankara: TTK Yay., 2011.
• Merçil, Erdoğan, Gazneliler Devleti Tarihi, Ankara: TTK Yay., 1989.
• Minhâc-i Sirâc el-Cüzcânî, Tabakât-ı Nâsırî (Gazneliler, Selçuklular, Atabeglikler ve Harezmşâhlar), (Tercüme Notlar Erkan Göksu), Ankara: TTK Yay., 2015.
• Mîrhând, Mîr Muhammed b. Seyyid Burhâneddîn Hâvendşâh, Târîh-i Ravzatü’s-Safâ fî Sîreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülȗk ve’l-Hulefâ, C. IV, Tahran: İntişârât-i Pîrûz, 1338 hş.
• Muhammed b. Ali b. Süleyman er-Ravendî, Râhat-üs-Sudur ve Âyet-üs-Sürûr, (Çev. Ahmet Ateş), Ankara: 1999, C. I.
• Müneccimbaşı, Câmiu’d-Düvel Selçuklular Tarihi, (Hazırlayan Ali Öngül), I, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2017.
• Nazım Muhammed, The Life and Times Of Sultan Mahmûd of Ghazna, Cambridge At University Press: 1931.
• Nizâmü’l-Mülk, Siyâset-Nâme, (Haz. Mehmet Altay Köymen), TTK Basımevi, Ankara 2013.
• Nuhoğlu, Güller, “Beyhaki Tarihi’ne Göre Gaznelilerde Devlet Teşkilatı ve Kültür”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1995.
• Ögel, Bahaeddin, “Doğu Gök Türkleri Hakkında Notlar”, Belleten, sayı, 81, 1957.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993, C. I.
• Palabıyık, M. Hanefi, “Gaznelilerin Hindistan Seferleri”, Ekev Akademi Dergisi, Yıl.11, Sayı.32, (Yaz 2007).
• Palabıyık, M. Hanefi, Gazneli Mahmud, İstanbul: Ensar Yayınları, 2023.
• Reşîdüddîn Fazlullah, Câmiu’t-tevârîh, (Çev. E. Göksu-H. H. Güneş), İstanbul: Selenge Yayınları, 2010.
• Rezavi, S. A. N. (2002), The Medieval Fort Of Kalinjar And Its History, Proceedings of the Indian History Congress, Indian History Congress, 2002, Vol. 63 (2002): 1233-1259.
• Salman, Hüseyin-Özgüdenli, Osman Gazi, “Yabgu”, DİA, İstanbul 2013, C. XXXXIII.
• Sümer, Faruk, “Kutalmış”, DİA, C. XXVI, Ankara 2002.
• Sümer, Faruk, Oğuzlar (Tükmenler) Tarihleri-Boy Teşkilatı Destanlar, AÜDTCF Yayınları, Ankara 1972.
• Şebânkâreî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Mecmau’l Ensâb, Neşr. Mîr Hâşim Muhaddis, Tahran: Müessese-yi İntişârât-i Emir-i Kebîr, 1363 hş.
• Tezcan, Mehmet, “Yabgu Unvanı ve Kullanımı (Kuşanlardan İlk Müslüman Türk Devletlerine Kadar)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1, (48).
• Uslu, Recep, Sind’de İslâm Fetihleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1990.
• Yılmaz, A. “Alp Tegin’in Sâmânî Emîrleriyle Olan Münasebetleri, Gazne ve Tohâristan’daki Faaliyetleri”, Tarih Okulu Dergisi (TOD), Mart, Yıl 11, Sayı XXXIII, 2018.
• Yılmaz, Ahmet, Gazneli Sultan I. Mesûd’un Evlilikleri. (Ed. Ayşe Çatalcalı Ceylan- Gözde Sunal). Sosyal ve Beşerî Bilimlerde Araştırma ve Değerlendirme- II, Ankara: Gece Kitaplığı. 2021.
• Yılmaz, Ahmet, Sultan I. Mesûd Devri Gazneliler Tarihi (1030-1041). Ankara: Fenomen Yayıncılık, 2021.
• Zahîrüddîn Nîşâbûrî, Selçûknâme, Neşr. Mîrzâ İsmâîl Afşâr, Tahrân: İntişârât-i Kelâle-ı Hâver, 1332 hş.