GEÇ ORTA ÇAĞ AVRUPA’SINDA TIP VE TABABET

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 1, 101 - 118, 24.12.2018

Abdulhalik Bakır

Öz

İbn Sina ve İbn Nefis başta olmak üzere, XII. ve XIII.
yüzyıllarda tıp eserlerinin büyük bir çoğunluğu Arapçadan Latinceye çevrilmiş
ve Tıp alanındaki bilgiler, Batı’ya bu yolla aktarılmıştır. Tıp bilimi, Orta
Çağ Avrupa'sında oldukça yavaş bir gelişme göstermiştir. Tıp açısından sadece
astrolojiyle birleşme yolunda bir ilerleme olmuştur. Bununla beraber XII.
yüzyılda İslam Tıp metinlerinin yavaş yavaş Batı dünyasına gelmeye başlamasıyla
durum az da olsa değişmeye başlamıştır. Bu eserlerin ilk dikkate değer etkisi,
İtalya’da Bolonga üniversitesinde görülmüştür. Mondino de Luzzi, bu şehirde
1312 yılında “Anatomisa Mundini” (Mondino’nun Anatomi Kitabı) adlı
eserini tamamlamıştır. Bu eser, insan kadavrası üzerinde çalışma yapılırken
yüksek sesle okunmak üzere yazılmıştır. Bolonga Üniversitesi, bu dönemde
Avrupa’nın önde gelen hukuk okuludur. İhtiyaçtan dolayı burada otopsi
çalışmaları da yapılmıştır. Ancak bu uygulamayı eğitimin bir tamamlayıcısı
olarak Tıp eğitimine dâhil eden, büyük bir olasılıkla Mondino olmuştur. Bu
durum, gözden kaçırılmayacak kadar önemlidir. Çünkü Rönesans Tıbbı, bundan çok
yararlanmıştır. Ayrıca Rönesans Tıbbının Mondino’nun Yunancasından değil de
Arapça eserlerden daha çok etkilendiğini söyleyebiliriz.

Her ne kadar kadavra çalışmalarını başlatmış ve yeni
anatomi terimleri türetmiş olsa da Mondino’nun bakış açısı, genel olarak Orta
Çağ boyunca olduğu gibi hala Galenos’un doğrultusunda ilerlemekteydi. Bu bakış
açısı, XVI. yüzyıla kadar değişmemiştir. Değişim, ünlü bilgin Andreas Vesalius
sayesinde olmuştur. Dönemin ünlü okullarından Louvain’de lisans derecesini, Padua’daki Tıp okulunda ise
yüksek lisansını yapmıştır. İki gün süren bir sınavdan sonra ise tabip
derecesini almıştır. Ertesi gün ise Cerrahi ve Anatomi hocalığı görevine
getirilmiştir. Eseri, “De Humani Corporis Fabrica (İnsan Vücudunun
Yapısı)” 1543’te yayınlanmıştır. Böylece onun bu çalışmalarıyla birlikte
Galenosçu görüş, yıkılmaya başlamıştır. Orta Çağ’da İslam dünyasında başlayan
Tıp bilimi Batı’ya da aktarılmıştır. Batı’nın Rönesans döneminde Tıp alanındaki
gelişiminin temelinde İslam Tıbbının olduğunu söyleyebiliriz. Doğu’daki Tıp
anlayışı, Batı’ya ilham vermiş ve yol göstermiştir. Bilim ve medeniyet, her
ikisi de kültürler arasındaki etkileşimle gelişir. Bu etkileşim olmazsa,
bilimin ve medeniyetin ilerlemesi mümkün değildir. Bilim ve medeniyet
olgularının farklı bakış açılarından oluşan heterojen bir yapıya sahip olduğunu
da unutmamak gerekir. Bu çalışmada Tıp ve Tababetin Geç Orta Çağ Avrupa’sındaki
durumu ele alınıp değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Orta Çağ, Avrupa, Bilim, Tıp

Kaynakça

• A HISTORY OF SCIENCE, c. 1, (Ed.: Henry Smith William-Edward H. William), New York-Londra.
• ADIVAR, A. A., Tarih Boyunca İlim ve Din, Remzi Kitabevi Yay., İstanbul, 1969.
• AĞIRAKÇA, Ahmet, İslâm Tıp Tarihi, Başlangıçtan VII.-XIII. yüzyıla kadar, İstanbul, 2004.
• AHMAD, Aziz, A History of İslamic Sicily, Edinburg, 1975.
• ANGLICUS, Gilbertus, Medicine of the Thirteenth Century, Ohio,1918.
• ANONYM, Regimen Sanitatis Salernitanum, Code of Health of the School of Salernum, Translated into English Verse with an İntroduction, Notes and Appendix by John Ordronaux, Philadelphia, 1871.
• AYTAÇ, Kemal, Avrupa Eğitim Tarihi, Doğu Batı yay., Ankara, 2009.
• BAKIR, Abdulhalik, Orta Çağ İslam Dünyasında Itriyat, Gıda, İlaç Üretimi ve Tağşişi, Ankara, 2000.
• BAYAT, Ali Haydar, Tıp Tarihi, İstanbul, 2010.
• BAYRAKDAR, Mehmet, İslâm’da Bilim ve Teknoloji Tarihi, Türkiye Diyanet Vakfı yay., Ankara, 1985.
• El-BEVVÂB, SÜLEYMAN SELİM, Mietü Evâil mine’r-Ricâl, Dımaşk, 1997.
• BRANT, I. Walther, “Modern and Medieval Medicine”, The American Historical Review, c. 35, S. 3 , 1930, ss. 507-521, (www.jstor.org).
• BROWNE, Edward G., Arabian Medicine, Cambridge, 1921.
• CROMBIE, A. C., Science, Art and Nature in Medieval and Modern Thought, The Hambledon yay., Londra, 1996.
• CURTIS, Edmund, Roger of Sicily, New York, 1911.
• DOĞAN, Mehmet, Bilim ve Teknoloji Tarihi, Anı yay., Ankara, 2010.
• DURANT, W., İslam Medeniyeti, (Çev.: Orhan Bahaeddin), Tercüman yay, (Trz).
• ERDEM, Mehmet Dursun, Şeyhi Mehmed Kitabu’t-Tıb Tercümesi, İzmir, 2013.
• FORT, George F., Medical Economy During Middle Ages, Londra, 1883.
• GARRISON, Fielding H.; An Introduction to the History of Medicine, W. B. Sounders pres, Philadelphia ve Londra,1913.
• GÜRKAN, A., İslam Kültürünün Garbı Modernleştirmesi, Akçağ Yayınları, İstanbul, 1965.
• HELL, Joseph, The Arabic Civilization, Londra 1943.
• HITTI, Philip K., Siyasi ve Kültürel İslâm Tarihi, c. 3, (Çev.: Salih Tuğ), İstanbul, 1995.
• HUNKE, Sigrid, İslâm Güneşi, (Çev.: Servet Sezgin), İstanbul, Trz.
• İBN HALDUN, Mukaddime, c. II, (Çev.: Zeki Kadiri Ungan), İstanbul, 1989.
• JONES, Peter Murray; “Image,Word and Medicine in the Middle Ages”, Visualizing Medieval Medicine and Natural History,1200-1550,(Ed.: Jean Ann Givens, Karen Reeds,Alain Touwaide), ss.1-25.
• KÂHYA, E.-Erdemir, A. D., Bilimin Işığında Osmanlıdan Cumhuriyete Tıp ve Sağlık Kurumları, Diyanet Vakfı yay., Ankara, 2000.
• KÂHYA, Esin, “İbn Nefis ve Eseri El-Mucez”, Orta Çağ İslam Dünyasında Bilim ve Teknik, (Ed.: Yavuz Onat), Lotus yay., İstanbul, 2008, s. 349-363.
• MAGNER, Lois N., A History of Medicine, Taylor&Francis yay, 2005.
• MASOOD, Ehsan, İslam ve Bilim, (Çev.: Şafak Timur), Picus yay., İstanbul, 2010.
• MCCLELLAN, James E.-Dorn, Harold, Dünya Tarihinde Bilim ve Teknoloji, (Çev.: Haydar Yalçın), Arkadaş yay., Ankara, 2006.
• MEDIEVAL MEDICINE, (Ed.: Faith Wallis), Toronto University yay., Toronto, 2010.
• MEYERHOF, Max, “Esquisse d’histoire de la pharmacologie et botanique chez les musulmans d’Espagne”, al-Andalus 3,1935.
• MEYERHOF, Max;“Science and Medicine”, The Legacy of Islam, (Ed. Thomas Arnold), Londra, 1931.
• ORDRONAUX John, Code of Health of the School of Salernum, Regimen Sanitatis Salernitanum, Translated into EnglishVerse with an İntroduction, Notes and Appendix by John Ordronaux, Philadelphia, 1871.
• ÖZTÜRK, Levent, İslam Tıp Tarihi Üzerine İncelemeler, İz yay., İstanbul, 2006.
• PACKARD, Francis R., “History Of School Of Salernum”, The School Of Salernum, New York, 1920.
• ROMUALD OF SALERNO, Chronicon, The History of The Tyrants of Sicily, (Translated by. G. Loud-Thomas Wiedemann), Manchester, 1998.
• RUSS, Jacqueline, Avrupa Düşüncesinin Serüveni, (Çev.: Özcan Doğan), Doğu-Batı yay., Ankara, 2011.
• SARIÇAM, İbrahim-ERŞAHİN, Seyfettin, İslâm Medeniyeti Tarihi, Ankara, 2008.
• SCHROEDER, H. J., Disciplionary Decrees of the General Councils, (Translation and Commentary Text St. Lousi Latince 263),MO: B. Herder Boks, 1937.
• TEKELİ, Sevim, KAHYA, Esin, Melek DOSAY, Remzi DEMİR, Hüseyin G. TOPDEMİR, Yavuz UNAT, Ayten Koç AYDIN; vd., Bilim Tarihine Giriş, Nobel yay., Ankara, 2009.
• SEZGİN, Fuat, İslâm’da Bilim ve Teknik, c. IV, (Çev.: Abdurrahman Aliy-Eckhard Neubauer), Ankara, 2007.
• SIRAISI, Nancy G., Medieval&Early Renaissance, The University of Chicago yay., Amerika, 1990.
• TEZ, Zeki, Bilim ve Teknikte Orta Çağ Müslümanları, Nobel yay., Ankara, 2001.
• TOPDEMİR, H. G. İbn Sina (Şifâ Kitabı-Tıp Kanunu-Felsefe Meseleleri-Müzik), Say yay., İstanbul, 2009.
• VERNET, Juan-Samso, Julio, “İslam Biliminin Endülüs’teki Gelişimi”, İslam Bilim Tarihi I, (Çev. Habip Türker-Cemile İpar), (Ed.: Mehmet Dakkılıç, Rüşdi Raşid), Litera yay., İstanbul, 2006, ss. 295-333.
• WALSH, James J., Medieval Medicine , A&C Black yay., Londra, 1920.
• WALSH, James J., Old-Time Makers of Medicine, New York, 1911.
• WATT, W. M., İslam Avrupa’da, (Çev.: Hulusi Yavuz), Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı yay., İstanbul, 1989.
• WILLIAMS, Henry Smith, History of Science, c. I-II, New York, 1904.
• YILDIRIM, Cemal, Bilimin Öncüleri, Tübitak yay., Ankara, 2005.
• YÜKSEL, A. T., İslam’da Bilim Tarihi (Başlangıçtan Osmanlı Döneminin Sonuna Kadar), Kitap Dünyası yay., Konya, 2002.
• ZEYDAN, Corci, Târîhu’t-Temeddüni’l-İslâmî, c. 2, Kahire, 1958.
• Yüksek Lisans ve Doktora Tezleri
• SERDAR, Murat, Geç Orta Çağlarda Doğu Biliminin Batı’ya Yansıması, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Tokat, 2011.
• MakalelerBULLOUGH, Vern L., “Status and Medieval Medicine”, Journal of Helath and Human Behavior, c 2, S.2, Autumn, 1961, ss. 204-210., (www.jstor.org).
• NOWSHERAVI, A. R., “Muslim Hospitals in The Medieval Period”, Islamics Studies, XXII/2, Islamabad, 1983.
• Texts and Documents Galen’s Advice for an epileptic Boy, Translated from the Grek Owsei Temkin, Reprinted from Bulletin of the History of Medicine, c. 2, 1934, ss. 179-189.
• BildirilerBAKKAL, Ali, “İslam'ın Doğuşundan Artuklular Döneminin Sonuna Kadar Mezopotamya’da Tıp Eğitimi ve Hastaneler”, I. Uluslararası Artuklu Sempozyumu Bildirileri, Mardin, 2007, ss.427-457.
• CHÉHADÉ, A.K., “Tabip İbn-i Sinâ”, Uluslararası İbn Türk, Hârezmî, Fârâbî, Beyrûnî ve İbn Sina Sempozyumu Bildirileri, Atatürk Kültür Merkezi yay., Ankara, 1985, ss. 347-356.
• DEMİRHAN, A.E., “İbn Sina’nın Bazı Droglar Hakkındaki Fikirleri ve Bunların Tıbbı Folklorumuz Bakımından Önemi", Uluslararası İbn Türk, Hârezmî, Fârâbî, Beyrûnî ve İbn Sinâ Sempozyumu Bildirileri, Atatürk Kültür Merkezi yay, Ankara, 1985, ss. 357-363.
• DOĞAN, Hakkı, Faruk Balakar, Çetin Saatçi, Abdurrahim Güzel, İbrahim Görener; “İbni Rüşd’ün Anatomi ve Organların Görevleri ile İlgili Görüşleri”, İbni Rüşd Kongresi Tebliğleri, Kayseri, 1993, ss. 41-44.
• DRAMUR, R., “Ebû Reyhân Bîrûnî’nin Kitâb-ı Saydeke Fî’t-Tıbb’ında Bazı Droglarla Tedavi”, Uluslararası İbn Türk, Hârezmî, Fârâbî, BeyRûnî ve İbn Sina Sempozyumu Bildirileri, Atatürk Kültür Merkezi yay., Ankara, 1985, ss. 331-346.
• KÂHYA, Esin, “İslam Dünyasındaki Belli Başlı Oftalmoloji Çalışmaları”, Uluslararası İbn Türk, Hârezmî, Fârâbî, Beyrûnî ve İbn Sina Sempozyumu Bildirileri, Atatürk Kültür Merkezi yay., Ankara, 1985, ss. 265-375.
• KÖKER, A. H., “İbn Rüşd’ün Hayatı ve Tıbbî Eserleri (1126-1198), İbn Rüşd, Gevher Nesibe Sultan Anısına Düzenlenen “İbni Rüşd” Kongresi, Erciyes Üniversitesi yay., Kayseri, 1993, ss. 37-40.
• Ansiklopediler
• BENINGI, Umberto, “Salerno”, The Catholic Encyclopedia, c. 13, New York, 1913,ss.396-398.
• BENINGI, Umberto, “University of Salerno”, The Catholic Encyclopedia, c. 13, New York, 1913,s.398.
• Endress, Gerhard; “Aristotle and Aristotelianism”,Medieval Islamic Civillization On Encylopedia, (Ed.: Josef W. Mer), c. 1, Routledge yay., New York-Londra, 2006, ss.67-70.
• KAYA, M., “Firdevsü’l-Hikme”, Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi, c. 13, Türkiye Diyanet Vakfı yay., İstanbul, 1996, ss. 131-132.
• KAYA, M., “Râzî (Ebû Bekir)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 34, Türkiye Diyanet Vakfı yay., İstanbul, 2007, ss. 479-485.
• KAYA, M., “Kindî Ya’kûb b. İshak”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 26, Türkiye Diyanet Vakfı yay., İstanbul, 2002, ss. 41-58.
• TERZİOĞLU, Arslan, "Bimaristan", DİA, c. VI, İstanbul, 1992, ss. 163-178.
• Touati, Houari; “Foreigners”,Medieval Islamic Civillization on Encylopedia, (Ed. Josef W. Mer), c. 1, Routledge yay., New York-Londra, 2006, ss. 266-267.
• ÜNVER, A. S., “Tıb”, İslam Ansiklopedisi, c. 12/1, M. E. B. yay., İstanbul 1970, ss. 230-234.