Endülüs Gayrimüslimlerinin Siyasi ve Sosyokültürel Faaliyetleri

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 2, 196 - 213, 26.12.2019

Enes Şanal

Öz

İber Yarımadası’nın Müslüman tarafından fethedilmesinden
önce Hristiyan hakimiyeti altındaki bu coğrafyada Yahudiler baskı ve tahakküm
altında yaşamaktaydı. Vizigotlar devrinde Katolik inancını benimsemek ya da
ülkeyi terk etmek arasında tercihe zorlanan Yahudiler kimi rivayetlere göre
bölgenin Müslümanlarca fethini olumlu karşılamışlardı. İslam fethiyle birlikte
Endülüs coğrafyası büyük bir değişim yaşadı. Müslüman, Hristiyan ve Yahudilerin
bir arada yaşamasını sağlayan Müslüman devlet ricali, aynı zamanda
gayrimüslimleri tolerans ve hakkaniyet umdelerine sıkı sıkıya bağlı İslami bir
anlayışla yönetiyordu. Bunun sonucunda Endülüs’teki gayrimüslimler hemen her
alanda özgürce faaliyet göstermişlerdi. Bu çalışma, İslam hakimiyeti altında
yaşayan Endülüs gayrimüslimlerinin siyasi, sosyal ve kültürel yaşama katılımları
ve Endülüs medeniyeti’nin gelişmesinde farklı sahalarda göstermiş oldukları
yararlılıklar hakkında malumat vermeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Endülüs, İspanya, Gayrimüslim, Convivencia, Non-Muslim

Kaynakça

• Abdullah b. Bulukkîn, et-Tibyân, (The Tibyan: Memoirs of Abdullah b. Buluggin Last Zirid Amir of Granada), (çev. Amin Tibi), Brill, Leiden, 1986.Abraham İbn Daud, Sefer ha-Kabbalah, (İspanyolcaya çeviren: Jaime Bages Tarrida), Granada, 1922.Açıkgenç, Alparslan, “İslâm Bilim Geleneğinin Batı Bilim Geleneğinin Doğuşundaki Rolü”, Yeni Türkiye, sayı:8-8, 2016, s. 1-24.Adıgüzel, Cumhur Ersin, “Zîrîler”, TDVİA, c. XXXXIV, İstanbul, 2013, s. 462-463.Anonim, Poema de Mio Cid, (ed. Ramon Menendez Pidal), Madrid, 1913.Arie, Rachel, “”Singular and Plural: the Heritage of al-Andalus”, The Unesco Courier, 1991, s. 15-19.Armağan, Servet, İslam Hukukunda Temel Hak ve Hürriyetler, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 7. Baskı, Ankara, 2011.Assis, Yom Tov, “The Jews of the Maghreb and Sepharad: A Case Study of Inter-Communal Cultural Relations Through the Ages”, El Presente, c. II, 2008, s. 11-30.Aydın, Mahmut, “Yahya”, TDVİA, XXXXIII, İstanbul, 2013, s. 232-234.Baer, Yitzhak, A History of the Jews in Christian Spain, c. I, Illinois, 2001.Barry, Michael, Homage to Al-Andalus: The Rise and Fall Islamic Spain, Dublin, 2016.Ben-Sasson, H. H.,“The Flowering of Centralized Leadership and the Rise of Local Leadership”, A History of the Jewish People, (ed. H. H. Ben-Sasson), Harvard University Press, Cambridge, 1976, s. 421-438.el-Beşerî, Said Abdullah Salih, el-Hayatü’l-İlmiyye fi Asril Hilafe fi el-Endelüs, Camiatü’l Ümmü’l Kura, Mekke, 1997.Bozkurt, Gülnihal, “İslam Hukukunda Zimmîlerin Hukuki Statüleri”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, c. III, sayı 1-4, 1987, s. 115-155.Brann, Ross, Power in the Portrayal, New Jersey, 2002._____“The Arabized Jews”, The Literature of Al-Andalus, (ed. Maria Rosa Menocal, Raymond P. Scheindin, Michael Sells), New York, 2000, s. 435-454._____“The Moors?”, Medieval Encounters, sayı 15, 2009, s. 307-318._____“Ibn Naghrela Samuel”, The Islamic Civilization, (ed. Josef W. Meri), c. I, New York, 2006, s. 361.Burman, Thomas E., “Michael Scot and the Translators”, The Literature of Al-Andalus, (ed. Maria Rosa Menocal, Raymond P. Scheindin, Michael Sells), New York, 2000, s. 404-411. Catlos, Brian A., “Mahomet Abenadalill: A Muslim Mercenary in the Service of the Kings of Aragon”, Jews, Muslims and Christians in and around the Crown of Aragon, (ed. Harvey H. Hames), Leiden, Boston, 2004, s. 257-302.Chalmeta, Pedro, “Mozarab”, The Encyclopaedia of Islam, c. VII, New York, Leiden, 1993, s. 246-249._____“Kûmis”, The Encyclopaedia of Islam, c. V, Leiden, 1986, s. 376-378.Cohen, Mark R., Haç ve Hilal Altında Ortaçağ’da Yahudiler, (çev. Ahmet Fethi), Sarmal Yayınevi, İstanbul, 1997.Collins, Roger, Caliphs and Kings: Spain, 796-1031, Malden, 2012.Dozy, Reinhart, Spanish Islam, Londra, 1913.Ebû Hamîd Muhammed el-Gırnatî, Gırnâtî Seyahatnamesi, (Tuhfetu’l-Elbâb ve Nubhetu’l-A’câb, çev. Fatih Sabuncu), Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2011.English, Edward D., “Rodrigo Diaz de Vivar”, The Encyclopedia of the Medieval World, New York, 2005, s. 626.Epalza, Miguel de, “el-Mustaribun: Akliyye Mesihiyye Meheme fi Endelüs el-Muslime”, el-Hadaratü’l-Arabiyeti’l-İslamiyye fi’l-Endelüs, (ed. Selma el-Hadra el-Ceyyusi), Dirasatü’l-Vahdetü’l-Arabiyye, Beyrut, 1999, s. 233-265.Fuente, Marie Jesus, “Christian, Muslims and Jewish Woman in Late Medieval Spain”, Medieval Encounters, sayı 15, s. 319-333.Garaudy, Roger, Endülüs’te İslam, (çev. Cemal Aydın), Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, İstanbul, 2015.Goitein, Shelomo Dov, A Mediterranean Society, c. II, University of California Press, Berkeley, Los Angeles, Londra, 1971.Golden, Peter, “Al-Sakâliba”, The Encyclopaedia of Islam, c. VIII, Leiden, 1995, s. 872-881.Harrison, Alwyn, Andalusî Christianity: The Survival of Indigenous Christian Communities, Exeter, 2009.Hitchcock, Richard, Mozarabs in Medieval and Early Modern Spain, Hampshire, 2008._____“Al-Sid”, Encyclopaedia of Islam, c. IX, Leiden, 1997, s. 533.Ibdah, Hazar, Woods, Lawrence, “Learning from al-Andalus”, Interreligious Insight, 2004.İbn Bessâm, ez-Zahîre fi Mehasini Ehli’l-Cezire, Tahkik: İhsan Abbas, c. III, Beyrut, 1997.İbn Ebû Usaybia, Uyûnu’l-Enbâ fi Tabakâ’ti’l-Etıbbâ, Tahkik: Nizar Rıza, Mektebetü’l-Hayat, Beyrut, 1965.İbn Havkal, Sûretü’l-Arz, (10. Asırda İslam Coğrafyası, çev. Ramazan Şeşen), Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2014.İbn İzârî, el-Beyânü’l-Muğrib fi Ahbâri’l-Endelüs ve’l-Mağrib, c. III, Darü’l-Kitabü’l İlmiyye, Tahkik: G. S. Colin, Levi Provencal, Beyrut, 2009.İbnü’l-Kutiyye, Tarihu İftitâhi’l-Endelüs, (Early Islamic Spain, çev. David James), New York, 2009.İlhan, Sinan, Fetihten Murâbıtlar Dönemine Kadar Endülüs’te Yahudiler, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006.İmamüddin, Muhammed, Endülüs Siyasi Tarihi, (çev. Yusuf Yazar), Rehber Yayınları, 1. Baskı, Ankara, 1990.İsa, Ahmed, Müslümanların Rönesansa Katkısı, (çev. Emre Miyasoğlu), Mahya Yayınları, İstanbul, 2012.Jirola, Jorge, “Müsta’rib”, TDVİA, c. XXXII, İstanbul, 2006, s. 123-124.Kayserling, Meyer, “Hasdai Abu Yusuf Ibn Shaprut”, The Jewish Encyclopedia, c. VI, New York, Londra, 1905, s. 248-249.Kirsch, Johann Peter, “Sylvester II”, The Catholic Encyclopedia, c. XIV, New York, 1913, s. 371-372.Lapidus, Ira M., İslam Toplumları Tarihi, c. I, (çev. Yasin Aktay), İletişim Yayınları, İstanbul, 2005.Lewis, Bernard, Müslümanların Avrupa’yı Keşfi, (çev. İhsan Durdu), Ayışığı Kitapları, İstanbul, 2000.MacKay, Angus, Spain in the Middle Ages, Hampshire, Londra, 1977.Makkarî, Nefhu’t-Tîb min Ğusni’l-Endelüsi’r-Ratîb, (The History of the Mohemmedan Dynasties in Spain, çev. Pascual de Gayangos), c. II, Londra, 2002.Mann, Vivian V., Glick, Thomas, Doods, Jerrilynn D., Convivencia Jews, Muslims, and Christians in Medieval Spain, New York, 1992.Menocal, Maria Rosa, Dünyanın İncisi, (çev. İhsan Durdu), Etkileşim Yayınları, İstanbul, 2006.Morera, Dario Fernandez, The Myth of Andalusian Paradise, Delaware, 2016.Müellifi Meçhul, Primera Cronica General, Madrid, 1906.Nicolle, David, el-Cid and The Reconquista 1050-1492, Londra, 1996.Osseiran, Sanaa, Cultural Symbiosis in Al-Andalus, Beyrut, 2004.el-Ömerî, Mesalîkü’l-Ebsâr: Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım, (çev. Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul, 2014.Özdemir, Mehmet, Endülüs Müslümanları: Kültür ve Medeniyet, Ankara, 2012._____Endülüs, İsam Yayınları, İstanbul, 2014._____“Gayrimüslimlerin Dini Hayatları Açısından Müslüman Fatihlerin Endülüs’teki Uygulamaları”, A.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 16, s. 203-238._____“Hristiyan İspanya’da Yahudi Aleyhtarlığı (VI-XIV. Yüzyıllar)”, Bütün Yönleriyle Yahudilik (Uluslararası Sempozyum), Ankara, 2012, s. 239-256._____“Sid”, TDVİA, XXXVII, İstanbul, 2009, s. 147.Öztunalı, Olcay, “Toledo Çevirmenler Okulunda Gerçekleştirilen Çalışmaların Kültürlerarası Yeri ve Önemi”, DTCF Dergisi, sayı 57-2, s. 1323-1339.Perlmann, Moshe, “Hasdây b. Shaprût”, The Encyclopaedia of Islam, c. III, Leiden, Londra, 1986, s. 259.Rada, Rodrigo Jiménez de, Historia de los Hechos de España, Alianza Editorial, Madrid, 1989.Robinson, Chase F., The New Cambridge History of Islam, c. I, Cambridge Histories Online Cambridge University Press, 2011.Sanjuan, Alejandro Garcia, “Tolerancia, Convivencia y Coexistenciaen al-Andalus, Mito o Realidad?”, Desperta Ferro, sayı 7, s. 42-45.Sarton, George, Introduction to the History of Science, c. II, Baltimore, 1931.Scorpo, Antonella Liuzzo, Friendship in Medieval Iberia, Burlington, 2014.Scheindlin, Raymond P., “el-Yehud fi İsbanya el-Muslime”, el-Hadaratü’l-Arabiyyeti’l-İslamiyye fi’l-Endelüs, (ed. Selma el-Hadra el-Ceyyusi), c. I, Dirasatü’l-Mektebetü’l-Arabiyye, Beyrut, 1999, s. 301-316.Sezgin, Fuat, Tanınmayan Büyük Çağ, Timaş Yayınları, İstanbul, 2016.Simonet, Francisco Javier, Historia De Los Mozarabes De Espanas, Madrid, 1897-1903.Şanal, Enes, Convivencia: Endülüs’te Bir Arada Yaşama Kültürü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.Şeyban, Lütfi, Mudejares & Sefarades: Endülüslü Müslüman ve Yahudilerin Osmanlı’ya Göçleri, İz Yayıncılık, İstanbul, 2010._____Reconquista Endülüs’te Müslüman Hristiyan İlişkileri, İz Yayıncılık, İstanbul, 2003.Taha, Abdulvahid Thanoon, “Religious Tolerance and Respect for the Rights of Minorities in Al-Andalus”, 38. ICANAS//Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi Bildirileri, c. I, Ankara, 2008, s. 617-624.Taha, Abdulvahid Zennûn, Dirasat fi Hadarati’l Endelüs ve Tarihihâ, Beyrut, 2004.Taşağıl, Ahmet, “Sakâlibe”, TDVİA, c. XXXVI, İstanbul, 2009, s. 3-4.Tieszen, Charles, Christian Identity amid Islam in Medieval Spain, Leiden, 2013.et-Tikritî, Selim Taha, “Avrupalılar İlim Almak İçin Endülüs’e Heyetler Göndermişlerdi”, (çev. İsmail Cerrahoğlu), Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, sayı 75-76, c. VII, 1968, s. 184-188.el-Ubûdî, Câsim, “Kûmis”, TDVİA, c. XXVI, Ankara, 2002, s. 370-371.Ulusal, Şemsettin, İslam Hukukunda Uluslararası Andlaşmalar, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.Ünal, İsmail Hakkı, Yazıcı, Nesimi, Özdemir, Mehmet, İslam Kültüründe Hoşgörü, Ankara, 2015.Vaughan, Lindsey Marie, Convivencia: Christians, Jews and Muslims in Medieval Spain, University of Tennessee Honors Thesis, Knoxville, 2003.Yâkut el-Hamevî, Mu’cemül-Buldân, c. III, Darü’s-Sadr, Beyrut, 1977.Yener, Ebru, “Ortaçağ’ın Aydınlık Yüzü: Endülüs”, Doğu Batı, yıl 8, sayı 33, 2005, s. 217-229.Yıldız, Şevket, Kurtuba: VIII-XIII. Yüzyıllar, Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008.Zuccato, Marco, “Gerbert of Aurillac”, Medieval Science, Tecnology, and Medicine, (ed. Thomas Glick, Steven J. Livesey, Faith Wallis), New York, Londra, 2005, s. 192-194.