Photographs as Testimony: Understanding Antiquities in Late 19th-Century Konya and the Fate of Some Spoliated Reliefs from the Seljuk Walls

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 53 - 72, 26.06.2022

Suzan Yalman

https://doi.org/10.48120/oad.1024182

Öz

The late nineteenth century was a period of transition and transformation for the Ottoman Empire. New laws were established in 1869, 1874, and 1884, in response to increasing foreign interests in antiquities found in the Ottoman lands. Moreover, in 1889, a new regulation was established for the Imperial Museum and in 1899 its first branch opened in Konya. During the fifteen years between 1884 and 1899, what kinds of developments occurred in Konya in terms of protecting antiquities? The city’s medieval walls are especially important as a case study. For instance, while on the one hand antiquities were coming under protection, on the other, the city’s renowned thirteenth-century Seljuk walls were being destroyed. Was there an explanation for this seemingly contradictory situation? The textual sources do not provide sufficient information regarding the dismantling of the walls. However, as a new technology, photography offers critical testimony for the time period in question. In this article, I try to shed light on the late nineteenth-century cultural context and the fate of the walls through the lens of photographs taken during those years. While discussing this period, I focus on some spoliated reliefs exhibited together as a frieze on the Konya walls.

Anahtar Kelimeler

Konya, antiquities, cultural heritage, Seljuk city walls, spolia

Fotoğrafların Tanıklığı: 19. Yüzyıl Sonunda Konya’da Âsâr-ı Atîka Anlayışı ve Selçuklu Surlarından Bazı Devşirme Rölyeflerin Akıbeti

Öz

On dokuzuncu yüzyılda Osmanlı Devleti’nde “âsâr-ı atîka” olarak bilinen eski eserler, 1869 ve 1874’ten sonra, 1884 yılında yeni bir Âsâr-ı Atîka Nizamnamesi ile daha kapsamlı bir şekilde korunmaya alınmıştı. Daha sonra, 1889 yılında Müze-i Hümayun Nizamnamesi çıkartılmış ve 1899 yılında da Konya Âsâr-ı Atîka Müzesi Anadolu’da Müze-i Hümayun’un ilk şubesi olarak açılmıştı. Bu gelişmeler Osmanlı İmparatorluğu’nun modernleşme çabalarının önemli bir kesitiydi ve vilayetlerdeki eserleri korumak için Osmanlı valileri yetkilendirilmekteydi. Nizamnamelerdeki değişikliklerden sonra müzenin açılışına kadar geçen on beş yılda Konya’daki süreç koruma anlayışı açısından nasıl ilerlemişti? Bu çerçevede bir vaka örneği olarak şehrin Ortaçağ surlarının akıbeti önem taşımaktadır. Örneğin, bir yandan Konya’daki eski eserler koruma altına alınırken, diğer yandan şehrin on üçüncü yüzyıldan kalma meşhur Selçuklu surları yık(tır)ılıyordu. Çelişkili görünen bu durumun bir açıklaması olabilir miydi? Elimizdeki yazılı kaynaklar, özellikle surların akıbeti konusunda yeterli bilgi içermemektedir. Ancak, yeni bir teknoloji olan fotoğraf, o dönemdeki gelişmelere tanıklık edilebilmesi açısından önem taşır. Bu makale, Konya’nın on dokuzuncu yüzyıl sonundaki kültür tarihine ve surlarının akıbetine, o yıllarda çekilmiş ve özellikle surlarda bir friz olarak sergilenen bazı devşirme rölyeflerin fotoğrafları aracılığıyla ışık tutmayı hedefler.

Anahtar Kelimeler

Konya, âsâr-ı âtîka, Müze-i Hümayun, Selçuklu surları, devşirme malzeme

Kaynakça

• Asutay-Effenberger, Neslihan; “Konya Alaeddin Camisi Yapım Evreleri Üzerine Düşünceler / Some Remarks on the Building Phases of the Alaeddin Mosque in Konya”, METU JFA, 23/2, 2006, s. 113–122.
• Bahrani, Zainab, Zeynep Çelik ve Edhem Eldem (Ed.); Geçmişe Hücum: Osmanlı İmparatorluğu'nda Arkeolojinin Öyküsü, 1753-1914, Salt, İstanbul, 2011.
• Bakırcı, Naci ve Hacer Kara; Müzenin Saklı Hazinesi: Cam Filmlerde Konya Anıtları, Konya Müze Müdürlüğü, Konya, 2011.
• Baş, Ali ve Tolga Bozkurt; “Konya Bedesteni”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10, 2003, s. 507-528.
• Carmona, Michel; Paris’in Kentsel Dönüşümü: Haussmann Uygulamaları, (Çev. Murat Aykaç Erginöz), Genar, İstanbul, 2004.
• Christensen, Peter; Germany and the Ottoman Railways: Art, Empire, and Infrastructure, Yale University Press, New Haven – Londra, 2017.
• Çağlar, Burhan; İngiliz Said Paşa ve Günlüğü (Jurnal), Art Sanat, İstanbul, 2010.
• Çal, Halit; “Osmanlı Devleti’nde Âsâr-ı Atîka Nizamnâmeleri”, Vakıflar Dergisi, 26, 1997, s. 391-395.
• Çaycı, Ahmet (Ed.); Seyahatnamelerde Konya, Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Konya, 2016.
• Çelik, Zeynep; Asar-ı Atika: Osmanlı İmparatorluğu’nda Arkeoloji Siyaseti, (Çev. Ayşen Gür), Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2016.
• Çelik, Zeynep; Avrupa Şark’ı Bilmez: Eleştirel bir Söylem (1872-1932), Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2020.
• De Laborde, Léon; Voyage en Orient: Voyage de l’Asie Mineure, Firmin Didot, Paris 1838.
• Eldem, Edhem; Mendel-Sebah: Müze-i Hümayun'u belgelemek / Mendel-Sebah : documenting the Imperial Museum, İstanbul Arkeoloji Müzeleri, İstanbul, 2014.
• Eldem, Edhem; “Görüntülerin Gücü: Fotoğrafın Osmanlı İmparatorluğu’nda Yayılması ve Etkisi”, Camera Ottomana: Osmanlı İmparatorluğu’nda Fotoğraf ve Modernite, 1840-1914, (Ed. Zeynep Çelik – Edhem Eldem; Çev. Ayşen Gür), Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2017, s. 112-116.
• Eravşar, Osman; “Gezginlerin Gözüyle Konya”, Gez Dünyayı Gör Konyayı, (Ed. Ahsen Erdoğan), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2001, s. 240-287.
• Erdemir, Yaşar; Alâeddin Camii ve Türbeleri, T.C. Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Konya, 2009.
• Erkan, Davut; “Said Paşa, Eğinli (1831-1896)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 35. cilt, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, 2008, s. 574-575.
• Eyice, Semavi; “Arkeoloji Müzesi ve Kuruluşu”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 1985, s. 1596-1603.
• Eyice, Semavi; “Huart, Clément Imbault (1854-1926)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 18. cilt, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, 1998, s. 262-264.
• Gossman, Lionel; The Passion of Max von Oppenheim: Archaeology and Intrigue in the Middle East from Wilhelm II to Hitler, Open Book Publishers, Cambridge, 2013.
• Greenhalgh, Michael; From the Romans to the Railways: The Fate of Antiquities in Asia Minor, Brill, Leiden, 2013.
• Halil Edhem, Tarihi Eserlerimizi Korumağa Mecburuz, Devlet Matbaası, İstanbul, 1933. s. 8-9.
• Halil Edhem, Müzecilik Yazıları: Modern Sanat Müzesinin Tasarımı, (Ed. Ali Artun), İletişim, İstanbul, 2019.
• Halil Edhem Hatıra Kitabı / In Memoriam Halil Edhem, [1947-48], 2 cilt, Türk Tarih Kurumu, 2013.
• Hamilton, William John; Researches in Asia Minor, Pontus, and Armenia: with Some Account of their Antiquities and Geology, 2 cilt, J. Murray, London, 1842.
• Holod, Renata, ve Robert Ousterhout (Ed.); Osman Hamdi Bey ve Amerikalılar: Arkeoloji, Diplomasi, Sanat, Pera Müzesi, İstanbul, 2011.
• Huart, Clément; Konia, la ville des derviches tourneurs, souvenirs d'un voyage en Asie Mineure, Ernest Leroux, Paris, 1897. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k1172370n (erişim 20.11.2020).
• Huart, Clément; Mevleviler Beldesi Konya, (Çev. Nezih Uzel), Tercüman, İstanbul, 1978, s. 102.
• Işık, Ali (Ed.); Vali İngiliz Sait Paşa’nın Konya Günleri, Çizgi, Konya – İstanbul, 2018.
• İbn Bibi, el-Hüseyin b. Muhammed b. Ali el Ca’feri er-Rugadi; El-Evâmirü’l-Alâ’iyye fi’l-Umûri’l-Alâ’iyye: Selçuknâme, (Çev. Mürsel Öztürk), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2020.
• İbn Bībī (el-Ḥüseyn b. Muḥammed b. ʿAlī el-Caʿferī er-Rugedī); El-evāmirü’l-ʿalā’iyye fī’l-umūr’l-ʿalā’iyye, Tıpkıbasım, (Ed. Adnan Sadık Erzi), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1956.
• Jevtić, Ivana; “Giriş”, Devşirme Malzemenin (Spolia) Yeniden Doğuşu: Antikçağ’dan Osmanlı’ya Anadolu’da Objelerin, Materyallerin ve Mekanların Sonraki Yaşamları, (Ed. Suzan Yalman – Ivana Jevtić), Koç Üniversitesi Anadolu Medeniyetleri Araştırma Merkezi, İstanbul, 2018, s. 3-23.
• Karaduman, Hüseyin; “Belgelerle Konya Mevlânâ Müzesi’nin Kuruluşu”, Vakıflar Dergisi, 29, 2005, s. 135-61.
• Karpuz, Haşim; “Mevlânâ Müzesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 29. cilt, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, 2004, s. 452-454.
• Karpuz, Haşim; “İlk Fotoğraf ve Kartpostallardaki Konya Şehri”, İpek Yolu Konya Kitabı, 9, 2006, s. 265-272.
• Karpuz, Haşim; Konya Fotoğraf Tarihi, Selçuklu Belediyesi, Konya, 2008.
• Karpuz, Haşim; “Anadolu’nun İlk Fotoğrafhanesi, Konya Foto Behçet’in Tarihi”, Sanat Tarihi Dergisi, 22/1, 2013, s. 131-144.
• Karpuz, Haşim; “G. Berggren ve Konya’nın İlk Anıt Fotoğraf Albümleri / Monument Photographs of Konya Pertaining to Berggren,” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of International Social Research, (Prof. Dr. Hamza Gündoğdu Armağanı), 6/25, 2013, s. 283-291.
• Karpuz, Haşim; “Trabzon’un İlk Anıt Fotoğraflarının Değeri”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 18, 2015, s. 113-130.
• Kırmızı, Abdulhamit; Avlonyalı Ferid Paşa: Bir Ömür Devlet, Klasik, İstanbul, 2014.
• Kış, Salih; “Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın Anadolu Harekâtı ve Konya Muharebesi”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 23, 2010, s. 145-158.
• Konyalı, İbrahim Hakkı; Âbideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi, Yeni Kitap Basımevi, Konya, 1964.
• Kopytoff, Igor; “The Cultural Biography of Things: Commoditization as Process,” The Social Life of Things: Commodities in Cultural Perspective, (Ed. A. Appadurai), Cambridge University Press, Cambridge, 1986, s. 64-94.
• Kutluay, Sevgi; “Evkaf-ı İslamiye Müzesi’nin Kurulmasını Hazırlayan Ortam ve Kurucuları”, Türk ve İslam Eserleri Müzesi: 100 Yıl Önce 100 Yıl Sonra, (Ed. Seracettin Şahin – Sevgi Kutluay – Miyase Çelen), TC Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, 2014, s. 7-41.
• Mehmet Yusuf, Konya Âsarı Atika Müzesi Muhtasar Rehberi, Alâeddin Klişe Matbaası, İstanbul 1930.
• Mendel, Gustave; “Le Musée de Konia”, Bulletin de correspondance hellénique, 26, 1902, s. 209-246.
• Mendel, Gustave; Catalogue des sculptures greques, romaines et byzantines, Müze-i Hümayun, Kostantiniyye, 1914.
• Morey, Charles Rufus; The Sarcophagus of Claudia Antonia Sabina and the Asiatic Sarcophagi, cilt V, The American Society for the Excavation of Sardis, Princeton, 1924.
• Mumcu, Ahmet; “Eski Eserler Hukuku ve Türkiye,” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 26, 1969, s. 45-78.
• Muşmal, Hüseyin; “1867 Konya Çarşısı Yangını ve Etkileri Üzerine Bir İnceleme Denemesi”, C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 32/1, 2008, s. 97-116.
• Muşmal, Hüseyin; “Anadolu’nun İlk Eski Eser (Arkeoloji) Müzesi: Konya Âsâr-i Atîka Müzesi’nin Kuruluşu”, International Periodical for History and Social Research, 1, 2009, s. 121-142.
• Muşmal, Hüseyin; Osmanlı Devleti’nin Eski Eser Politikası: Konya Vilayet Örneği (1876¬-1914), Kömen Yayınları, Konya, 2009.
• Muşmal, Hüseyin; “Konya Asar-ı Atika Müzesi ”, Konya Ansiklopedisi, c. 6, Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Konya, 2014, s. 7-10.
• Okur Coşkunçay, Esra; “Galata Surları’nın Yıkım Süreci, Tasarım Kuram,” 14/25, 2018, s. 33-58.
• Ousterhout, Robert; John Henry Haynes: A Photographer and Archaeologist in the Ottoman Empire 1881-1900, Cornucopia Books, İstanbul, 2016.
• Önder, Mehmet; Konya Müzesi Selçuklu Devri Taş ve Ahşap Eserler Seksiyonu Rehberi (İnceminare), Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1962.
• Önder, Mehmet; Mevlanâ Şehri Konya, [1962], 2. baskı, Güven Matbaası, Ankara, 1971.
• Önder, Mehmet; Atatürk Konya’da, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1989.
• Özendes, Engin; Osmanlı İmparatorluğu’nda Fotoğrafçılık: 1839-1923, YEM Yayın, İstanbul, 2017.
• Poulain, Martine, François Queyrel ve Gérard Paquot (Ed.); Éclats d'antiques: sculptures et photographies: Gustave Mendel à Constantinople, , Armand Colin, Paris, 2013.
• Sevmen, Kılıçhan; “Karaman Müzesi Roma Lahitleri”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2001.
• Shaw, Wendy; Osmanlı Müzeciliği: Müzeler, Arkeoloji ve Tarihin Görselleştirilmesi, İletişim, İstanbul, 2004.
• Shaw, Wendy; “Museums and Narratives of Display from the Late Ottoman Empire to the Turkish Republic”, Muqarnas, 24, 2007, s. 252-279.
• Sterrett, John Robert Sitlington; Preliminary report of an archaeological journey made in Asia Minor during the summer of 1884, Cupples, Upham, and Co., Boston 1885.
• Strzygowski, Josef; Orient Oder Rom? Beiträge Zur Geschichte Der Spätantiken Und Frühchristlichen Kunst, J.C. Hinrichs’sche Buchhandlung, Leipzig, 1901.
• Tuğlacı, Pars; Dadyan Ailesi'nin Osmanlı Toplum, Ekonomi ve Siyaset Hayatındaki Rolü / The Role of the Dadian Family in Ottoman Social, Economic and Political life, Pars Yayın, İstanbul, 1993.
• Ünver, Süheyl; “Yetmiş Yıl Önce, Konya”, Belleten, 122, 1967, s. 201-220.
• Wiegartz, Hans; Kleinasiatische Säulensarkophage: Untersuchungen Zum Sarkophagtypus Und Zu Den Figürlichen Darstellungen, Istanbuler Forschungen, Bd. 26, Mann, Berlin, 1965.