Bertrandon de La Broquière’in Seyahatnamesinde “Özümleme” Girişimi

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 194 - 207, 26.06.2024

Muhammed Ali Budak

https://doi.org/10.48120/oad.1412996

Öz

Bertrandon de La Broquière Burgonyalı bir casustur. Senyörü olan Burgonya Dükü III. Philippe le Bon (İyi Filip) tarafından 1432 yılında Doğu’ya gönderilmiştir. Yeni bir Haçlı Seferi için istihbarat toplamak amacıyla hacı kılığında deniz yoluyla Kutsal Topraklara varmış ve Yafa’da karaya çıkmıştır. Burada başta Kudüs olmak üzere çeşitli Hıristiyan kutsal mekânlarını ziyaret etmiş, kara yoluyla Suriye, Anadolu ve Balkanlar üzerinden 1433 yılında vatanına geri dönmüştür. Bu süreçte Dımaşk’ı (Şam) iki defa ziyaret etmiş, ilk ziyaretinde adını Berkuk Hanı olarak verdiği bir binadan bahsetmiştir. Bertrandon’un anlattığına göre bu binadaki taşlardan birinin üzerinde Fransız Hanedanının sembolü olan fleur-de-lis yani zambak çiçeği vardır. Ona göre bunun nedeni Memlük Sultanı el-Melikü’z-Zahir Seyfeddin Berkuk’un Fransız Krallığından olmasıdır. Bertrandon de La Broquière’in Fransız hanedanıyla ve dolaylı olarak da Hıristiyanlıkla ilişkilendirmek istediği Berkuk hakkında söyledikleri doğruyu yansıtmamaktadır. Bununla beraber böyle bir harekette bulunan ilk kişi Bertrandon değildir. Pek çok seyahatname veya günümüzde tarihçilerin kaynak olarak kullandığı yazılı eserleri kaleme alanlar da bu tür çarpıtmalara teşebbüs etmiştir. Bu çalışmada özümleme (assimilation) adıyla tanımlanan bu olgu, istihbarat görevinden dönmesinin ardından, senyörünün talebi doğrultusunda Bertrandon de La Broquière’in Fransızca olarak kaleme aldığı Denizaşırı Seyahat adlı seyahatnamesinde Berkuk hakkında söyledikleri doğrultusunda incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Ortaçağ, Türkler, Fransızlar, Memlukler, Seyahatnameler, Özümleme (Assimilation)

An "Assimilation" Attempt in Bertrandon de La Broquière's Travelogue

Öz

Bertrandon de La Broquière is a Burgundian spy. He was sent to the East in 1432 by order of his seigneur Philip III (Philippe le Bon), Duke of Burgundy. In order to gather intelligence for a new Crusade, he arrives in the Holy Land by sea disguised as a pilgrim and disembarks in Jaffa. Here he visits various pilgrimage centers, primarily Jerusalem, and returns to his homeland in 1433 via Syria, Anatolia and the Balkans. During his journey, he visits Damascus twice. During his first visit, he describes a building that he named Barquq Inn. According to his account, one of the stones in this building has a fleur-de-lis, or lily flower, which is the symbol of the French Dynasty, engraved on it. In his opinion, the reason for this is that the Mamluk Sultan Al-Malik Az-Zahir Sayf ad-Din Barquq was from the French Kingdom. What Bertrandon de La Broquière said about Barquq, which he wanted to associate with the French dynasty and indirectly with Christianity, does not reflect the truth. In addition, Bertrandon is not the first person to make such a distortion. Those who wrote many travelogues or written works used as sources by historians today have also attempted such distortions. In this study, this phenomenon, defined as assimilation, will be examined in line with what Bertrandon de La Broquière said about Barquq in his travelogue titled Le Voyage d'Outre-Mer, which he wrote in French upon his seigneur’s request, after his return from duty.

Anahtar Kelimeler

Medieval Period, Turks, French, Memluk Sultanate, Travelogues, Assimilation

Kaynakça

• A Dictionary of The Bible, “Herod”, ed. William Smith, Hartford (Connecticut): S. S. Scranton & Co., 1897, 322-324.
• Amitai-Preiss, Reuven, Mongols and Mamluks, The Mamluk-Ilkhanid War, 1260-1281, Cambridge: Cambridge University Press, 2004.
• Analecta Nicaena: Fragments Relating to the Council of Nice, çev. Benjamin Harris Cowper, London and Edinburgh: Williams and Northgate, 1857.
• Artamonov, Mihail İllarionoviç, Hazar Tarihi, çev. Durmuş Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları, 3. Baskı, 2008.
• Ayaz, Fatih Yahya, Memlükler (1250-1517), İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yayınları, 2015.
• Bàràny, Attila, “Burgundian Crusader Ideology in Bertrandon de la Broquiére’s Le Voyage d’Outremer”, Byzance et l’Occident III-Ècrits et Manuscrits, ed. Farkas, Zoltàn, Horvàth, Làszlò ve Tamàs Mészàros, (Budapest: Collége Eötvös Jòzsef, 2016), 17-39.
• Barbaro, Josaphat, Anadolu’ya ve İran’a Seyahat, çev. Tufan Gündüz, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 3. Baskı, 2016.
• Barthold, Vasiliy Vladimiroviç, Moğol İstilasına Kadar Türkistan, çev. Hakkı Dursun Yıldız, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1990.
• İbn Battuta Tanci, Ebu Abdullah Muhammed, İbn Battuta Seyahatnamesi, C 1, çev. A. Sait Aykut, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2. Baskı, 2004.
• Bayat, Fuzuli, Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2006.
• Beltràn, Rafael, “Pero Tafur y Bertrandon de la Broquière en Constantinopla: la imagen ceremonial de María de Trebisonda y los encuentros diplomáticos en torno al concilio de Ferrara-Florencia (1438-1439)”, Medievalia, S. 21 (2018), 25-74.
• Bostancı, Fatih, “Altın Orda Devleti ve Memluklu Devleti Arasında Diplomatik İlişkiler 1261-1264 (Berke Han ve Baybars Dönemi)”, Orta Çağ’da Diplomasi, ed. Ercan Görgedir, İstanbul: Efe Akademi, 2020, 85-111. La Broquière, Bertrandon de, Denizaşırı Seyahat, ed. Ch. Schefer, çev. İlhan Arda, İstanbul: Eren Yayıncılık, 2000. Classen, Albrecht, “Encounters Between East and West in the Middle Ages and Early Modern Age”, East Meets West in the Middle Ages and Early Modern Times, ed. Albrecht Classen, Berlin: De Gruyter, 2013, 49-57.
• Corey, Gerald, Theory and Practice of Counseling and Psychotherapy, Belmont: Thomson Brooks/Cole, 8. Baskı, 2009.
• Critchley, John, Marco Polo’s Book, New York: Routledge, 2017.
• Demirkent, Işın, Haçlı Seferleri, İstanbul: Dünya Yayıncılık, 1997.
• Devlet, Nadir, “Altın Ordu”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C 9, Çağ Yayınları, İstanbul 1992, 103-179.
• Erdoğan Özünlü, Emine, “Moğollarda ve Osmanlılarda ‘At ve Süvari’ Geleneği“, Altay Toplulukları, ed. Şahin, İlhan, Solak, Fahri, Ercilasun, Güljanat K., Avirmed, Enkhbat, Çelik, M. Bilal, Taşbaş, Aymira ve Erhan Taşbaş, İstanbul: Türk Dünyası Belediyeler Birliği Yayınları, 2022, 165-180.
• Evliya Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, haz. Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı, C 1, Kitap 1, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 5. Baskı, 2008.
• Evliya Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, haz. Seyit Ali Kahraman, Kitap 9, C 1, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011.
• Eyice, Semavi, “Bertrandon de la Broquiére ve Seyahatnamesi (1432-1433)”, İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi 6, S. 1-2, (1975): 85-126.
• Gaunt, Simon, Marco Polo’s Le Devisement du Monde, Cambridge: D. S. Brewer, 2013.
• el-Gırnati, Ebu Hamid Muhammed, Gırnati Seyahatnamesi, çev. Fatih Sabuncu, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2. Baskı, 2018.
• Haspolat, Namık Kemal, “Psikanalizin İçinden Bir Kavram ‘Özdeşleşme’”, Muş Alparslan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 1, S. 9 (2022), 1-9.
• Heyd, Wilhelm, Yakın-Doğu Ticaret Tarihi, çev. Enver Ziya Karal, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2. Baskı, 2000.
• Howard, Deborah, “Venice as Gateway to the Holy Land: Pilgrims as Agents of Transmission”, Architecture and Pilgrimage, 1000-1500: Southern Europe and Beyond, ed. Paul Davies, Deborah Howard ve Wendy Pullan, Surrey (UK): Ashgate, 2013, 87-110.
• İnalcık, Halil, “The Ottoman Turks and The Crusades, 1329-1451”, içinde A History of The Crusades, C 6, ed. Kenneth M. Setton, Harry W. Hazard ve Norman P. Zacour, Wisconsin: The University of Wisconsin Press, 1989, 222-275.
• İncil, Matta.
• İstahri, Ülkelerin Yolları, çev. Murat Ağarı, İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2015.
• Jackson, Peter, “Marco Polo and his ‘Travels’”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies 61/S. 1 (1998), 82-101.
• de Joinville, Jean, Bir Haçlının Hatıraları, terc. Cüneyt Kanat, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2. Baskı, 2016.
• Kaçar, Hilmi, “Joos van Ghistele’nin Hac Seyahati Anlatısında (1491) İslam ve Osmanlılara Dair Söylemi”, Ortaçağ Araştırmaları Dergisi 4, S. 2 (2021), 219-234.
• Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 26. Baskı, 2006.
• Kapar, Mehmet Ali, “İki Seyyah Bir Kültür: Broquiére ve ibn Battuta Seyahatnamelerine Göre Türklerde Yemek Kültürü”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 41 (2019), 427-444.
• Keleş, Bahattin, “Memluklerde Ticaret”, Türkler Ansiklopedisi, C 5, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2014, 431-445.
• Kılıç, Arslan, “Nikiforos Grigoras’ın Romaiki İstoria Adlı Eserinin I.-VI. Bölümlerinin Çevirisi ve Değerlendirilmesi.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi., İzmir Katip Çelebi Üniversitesi, 2019.
• Kızıltoprak, Süleyman, “Memlük”, TDV İslsm Ansiklopedisi, C. 29, TDV İslam Araştırmaları Merkezi, Ankara 2004, 87-90.
• Kocabıyıkoğlu Çeçen, Zeynep, “Praising The Turk After Nicopolis: French Sources”, Tarih İncelemeleri Dergisi 36, S. 1 (2021), 187-207.
• Kopraman, Kazım Yaşar, “Mısır Memlukleri (1250-1517)”, Türkler Ansiklopedisi, C. 5, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2014, 99-126.
• Kopraman, Kazım Yaşar, Mısır Memlükleri Tarihi Sultan al-Malik al-Mu’ayyad Şeyh al-Mahmudi Devri (1412-1421), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
• Korykoslu Hayton, Doğu Ülkeleri Tarihinin Altın Çağı, çev. Altay Tayfun Özcan, İstanbul: Selenge Yayınları, 2015.
• Köprülü, Fuad, “İslam Sufi Tarikatlerine Türk-Moğol Şamanlığının Tesiri”, çev. Yaşar Altan), Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18, (1970), 141-152.
• Köprülü, Fuat, “Türk Edebiyatı Tarihinde Usul”, Edebiyat Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2. Baskı, 1986.
• Köprülü, Fuat, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 4. Baskı, 1991.
• Le Voyage d’Outremer de Bertrandon de La Broquiére, ed. Charles Henri Auguste Schefer, Paris: Ernest Leroux Editeur, 1892.
• Mathisen, Ralph W., “Barbarian Bishops and the Churches ‘in barbaricis gentibus’ during Late Antiquity”, Speculum 72, S. 2 (July 1997), 664-697.
• Mesudi, Muruc ez-Zeheb (Altın Bozkırlar), çev. Durmuş Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları, 4. Baskı, 2017. Morris, Jan, Venice, London: Faber & Faber, 1974.
• Mullen, Roderic L., The Expansion of Christianity-A Gazetteer of Its First Three Centuries, (Supp to Vigiliae Christianae, C 69), Leiden: Brill, 2004.
• Nicholson, Edward Williams Byron ve Henry Yule, “Mandeville, Jehan de”, Encyclopaedia Britannica, C 17, Cambridge University Press, 11. Baskı, Cambridge 1911, 560-564.
• d’Ohsson, Abraham Constantin, Moğol Tarihi, çev. Bahadır Apaydın, İstanbul: Nesnel Yayınları, 2008.
• Ortaçağda İki Yahudi Seyyahın İslam Dünyası Gözlemleri: Tudela’lı Benjamin ve Ratisbon’lu Petachia, çev. Nuh Arslantaş, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2. Baskı, 2009.
• el-Ömeri, Şihabeddin b. Fazlullah, Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım, çev. Durmuş Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları, 2014.
• Pachymérés, Georges, Bizanslı Gözüyle Türkler, çev. İlcan Bihter Barlas, İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, 2. Baskı, 2016.
• Pauthier, M. Guillaume, Le Livre de Marco Polo, Paris: Firmin Didot, 1865.
• Pedani, Maria Pia, “Bahri Memluklerle Venedikliler Arasındaki Ticari Antlaşmalar”, çev. Mahmut Yavaşi, Türkler Ansiklopedisi, C 5, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2014, 423-430.
• Rouillard, Clarence Dana, The Turk in French History – Thought and Literature (1520-1660), New York: AMS Press Inc., 1973.
• Roux, Jean-Paul, Türklerin ve Moğolların Eski Dini, çev. Aykut Kazancıgil, İstanbul: İşaret Yayınları, 1994.
• von Rubruk, Wilhelm, Moğolların Büyük Hanına Seyahat, çev. Ergin Ayan, İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2. Baskı, 2012.
• Samardžić, Gligor ve Goran Popović, “The Importance of the Ottoman-era Travelogues for the Reconstruction of the Roman Road Network in Bosnia and Herzegovina”, Voyages and Travel Accounts in Historiography and Literature, ed. Boris Stojkovski, C 2, Budapest: Trivent Medieval, 2020, 1-16.
• Schaferdiek, Knut, “Germanic and Celtic Christianities”, The Cambridge History of Christianity-Constantine to c. 600, ed. Augustine Casiday-Frederick W. Norris, C 2, Cambridge: Cambridge University Press, 2007, 52-69.
• Schiltberger, Johannes, Türkler ve Tatarlar Arasında (1394-1427), çev. Turgut Akpınar, İstanbul: İletişim Yayınları, 2. Baskı, 1995.
• Schreiner, Peter, "Konstantinopolis’te Seyyahlar ve Rehberleri", çev. A. Ufuk Kılıç, Bizans-Yapılar, Meydanlar, Yaşamlar, ed. Annie Pralong, çev. Buket Kitapçı Bayrı, İstanbul: Kitap Yayınevi, 206, 302-318.
• Sghaier, Nissaf, “Les voyageurs occidentaux à la découverte de l’altérité musulmane au bas Moyen Âge – L’example de Bertrandon de la Broquiére”, Frontière.s. Revue d’Archéologie, Histoire et Histoire de l’Art, S. 1 (2019), 35-44.
• Soysal, İsmail, Fransız İhtilali ve Türk-Fransız Diplomasi Münasebetleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1964.
• Sönmez, Erdem, “Annales Okulunun Türkiye’deki Tarih Araştırmalarına Etkisi”, içinde Mehmet Fuat Köprülü, ed. Yaya Kemal Taştan, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2012, 253-265.
• Stojkovski, Boris, “Bertrandon de la Broquière on Byzantium and Serbia. Richness and Decline in the Age of the Ottoman Conquest of the Balkans”, Byzanz und das Abendland V: Studia Byzantino-Occidentalia, haz. Erika Juhász, Budapest: Eötvös-József-Collegium, 2018, 115-131.
• Tafur, Pero, Pero Tafur Seyahatnamesi, çev. Hakan Kılınç, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2016.
• İbn Tagrıberdi, En-Nücum’z-Zahire (Parlayan Yıldızlar), çev. Durmuş Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları, 2013.
• Tekindağ, Mehmed Cenab Şehabeddin, Berkuk Devrinde Memlük Sultanlığı (XIV. Yüzyıl Mısır Tarihine Dair Araştırmalar), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1961.
• Thévenot, Jean de, Travels Into The Levant, Part II, Book 1, çev. Archibald Lovell, London: H. Clark, 1687.
• Turan, Osman, “Selçuk Devri Vakfiyeleri-I: Şemseddin Altun-Aba Vakfiyesi ve Hayatı”, Belleten, 11, S. 42 (1947), 197-235.
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 13. Baskı, 2014.
• Turner, Victoria, “Passage, Passing et Passeur – Bertrandon de la Broquiére et son Voyage d’Outremer”, Atlante. Revue d’études romanes, S. 12 (2020), ss. 279-301.
• Tyerman, Christopher, God’s War, A New History of The Crusades, London: Penguin Books, 2007.
• al-Uthmani, Minhaj al-Din ibn Umar, A General History of the Mohammedan Dynasties of Asia, including Hindustan, from AH 194 (810 AD) to AH 658 (1260 AD) an the irruption of the Infidel Mughals into Islam, çev. Henry George Raverty, New Jersey: Gorgias Press, 2010.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2. Baskı, 1969.
• de Villehardouin, Geoffroi ve Henri de Valenciennes, IV. Haçlı Seferi Kronikleri, çev. Ali Berktay, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Baskı, 2016.
• Wetzstein, Johann Gottfried, Reisebericht über Hauran und die Trachonen nebst einem Anhange über die sabaïschen Denkmäler, Berlin: Verlag von Dietrich Reimer, 1860.
• Wrisley, David Joseph, “The Loss of Constantinople and Imagining Crusade at the Fifteenth-Century Court of Burgundy”, al-Abhath, S. 55 (2007), 81-115.
• Yağcı, Zübeyde Güneş, “16. Yüzyılda Kırım’da Köle Ticareti”, Karadeniz Araştırmaları 8, S. 12 (2006), 12-30.
• Yazıcı, Nesimi, “İdil (Volga) Bulgar Hanlığı’nda İslamiyet”, Türkler Ansiklopedisi, C. 4, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2014, 394-408.
• Yılmazçelik, İbrahim, “Türk Hâkimiyetinin Şam’ın Fiziki Yapısına Katkıları”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi X, S. 1 (2014), 17-44.
• İNTERNET KAYNAKLARI
• The Book of John Mandeville, or, Sir John Mandeville's Travels, in Middle English, Illuminated Manuscript on Vellum, Aralık 6, 2023, https://www.christies.com/lot/lot-5320068/?intObjectID= 5320068