ESKİÇAĞ ANADOLU’SUNDA TÜRK İZLERİNE DAİR TESPİT VE ÖNERİLER

Yıl 2019, , 95 - 116, 24.09.2019

İlhami Durmuş

https://doi.org/10.33469/oannes.17

Cited By: 4

Öz

Anadolu coğrafi konumu ve ikliminden dolayı çok erken dönemlerden başlamak üzere çeşitli kavimler tarafından iskan edilmiştir. Buraya Türklerin ataları ve onlarla akraba topluluklar da gelerek varlıklarını sürdürmüşlerdir. Anadolu ve çevresinde varlığını sürdüren ilk kavimler dalgası arasında Sumerliler, Subarlılar, Kutlar, Elamlılar, Kaslar, Hurriler, Hattiler ve Urartulular sayılabilir. Bunlardan sonra Kimmerler, İskitler/Sakalar ve Siraklar bir sonraki göç dalgası içinde yer almışlardır. Bu son sayılanların Türkler ve Türklükle bağlantısı bütün arkeolojik ve filolojik verilerle ortaya konulmuştur. Onların dilleri, inançları, gelenek ve görenekleri ile sanat anlayışlarının daha sonraki Türk topluluklarıyla bağlantısı ortaya konulmuştur. Kimmerler, İskitler ve Sirakların Anadolu’da varlıkları da hem yazılı kaynak hem de arkeolojik kazı ve yüzey araştırması verileriyle tespit edilmiştir. Bu bağlamda Anadolu’da ne kadar kaldıkları, nerelere yayıldıkları ve ne tür malzeme bıraktıkları da anlaşılmıştır. Bunlar yazılı kaynaklardaki bilgiler, kazılardan çıkarılan buluntular ve coğrafya adlandırmalarından açık bir şekilde öğrenilebilmektedir. Anadolu’da yeni yapılacak kazılar sonucunda ortaya çıkarılacak buluntular ve kaynaklardaki bilgilerin sistematik bir biçimde değerlendirilmesi Eskiçağ Anadolu’sunda Türk iz ve etkilerini daha belirgin bir şekilde ortaya koyacaktır. Bu hususta mevcut verilerin güçlendirilmesi için yeni kazı ve yüzey araştırmalarının yapılması, bütün ortaya çıkarılan maddi kültür unsurlarıyla yazılı kaynaklardaki bilgilerin birlikte değerlendirilmesi bu tezin güçlendirilmesi için bir zorunluluk olarak görülmelidir.

Anahtar Kelimeler

Anadolu, Türk, Kimmer, İskit/Saka, Sirak, Tarih, Arkeoloji

SOME IDEAS AND SUGGESSIONS ON TURKIC PRESENCE IN ANCIENT ANATOLI

Öz

Due to its geographical location and climatic conditions, various peoples settled in Anatolia from the dawn on. Ancestors of Turks or their relatives also came to Anatolia. Among the earliest peoples living in Anatolia and around, we can count the Sumerians, Subarians, Guti, Elamites, Kassi, Hurrians, Hattians and Urartians. After them, Cimmerians, Scythians and Siraks came in another wave of migration. Turkic connection of the latter group was attested with archaeological and philological evidences. It was revealed that their languages, beliefs, traditions and customs, and arts are related to the later Turkic peoples. Their presence in Anatolia was recorded in written sources, as well as displayed by archaeological surveys, which indicate how much they stayed in Anatolia, where they spread and what kind of relics left. New archaeological studies in Anatolia would certainly provide new material for the topic and their systematic analysis together with the written sources would reveal more about Turkic presence and relics in ancient Anatolia. In order to increase our knowledge and to strengthen the thesis, however, we need new and more archaeological expeditions and surface studies, and then we should combine the data derived from material culture with those in sources.

Anahtar Kelimeler

Anatolia, Turks, Cimmerians, Scythians, Siraks, History, Archaeology

Kaynakça

• ANFİMOV, N.V., 1958. “Plemana Prikubanya v Sarmatskov Vremya”, Sovetskaya Arheologiya, XXVIII, ss. 62-71.
• AYDA, A., 1976. “Türk Kelimesinin Menşei Hakkında Bir Nazariye”, Belleten, XL/158, ss. 239- 247.
• BELLİ, O., 1982. “Urartular”, Anadolu Uygarlıkları, I, İstanbul, ss. 157- 158.
• BOKOVENKO, N., 2002. “ Tagar Kültürü”, Türkler, I, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, ss. 518- 523.
• DURMUŞ, İ., 1993. İskitler (Sakalar), Ankara, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• DURMUŞ, İ., 1993. “Sakalar İskitler mi?”, Kırım, 3, ss. 9- 10.
• DURMUŞ, İ., 1997. “Anadolu’da Kimmerler ve İskitler”, Belleten, LXI/231, ss. 273- 276.
• DURMUŞ, İ., 2002. “İskitlerin Kimliği”, Türkler, I, ss. 620- 627.
• DURMUŞ, İ., 2004. “İskitler’de Ölü Gömme Geleneği”, Milli Folklor, ss. 61, 21-29.
• DURMUŞ, İ., 2007. “Milattan Önceki Dönemlerde Anadolu’da Türk Varlığı”, Uluslararası Askeri Tarih Dergisi, 87, ss. 1- 16.
• DURMUŞ, İ., 2012. İskitler, Ankara, Akçağ Yayınları.
• DURMUŞ, İ., 2016. Türk Kültürüne Giriş, Ankara, Akçağ Yayınları.
• DURMUŞ, İ., 2017. Bilge Kağan, Köl Tigin ve Bilge Tonyukuk, Ankara, Akçağ Yayınları.
• GRYAZNOV, M. P., 1976. “Öteki Dünya İçin Hazırlanan Atlar” Unescoda’dan Görüş, 12 ss. 38- 41.
• HARMATTA, J., 1950. Studies on the History of thi Sarmatians, Budapest, Pazmany Peter Tudomanyegyetemi Görög Filologiai Intezet.
• HERODOTOS, 1973. Herodot Tarihi, İstanbul, Remzi Kitabevi.
• HERRMANN, A., 1933. “Die Saken und der Skythenzug des Dareios”, Archiv für Orientforschung, I, ss. 157- 170.
• HİNZ, W., 1939. “Zur İranischen Altertumskunde”, Zeitschrift der Deutschen Morgenlaendischen Gesellschaft, 93, ss. 363- 380.
• IVANTCHİK, A.- PARZİNGER, H., 2001. Steppenvölker Eurasiens, Moskau, Deutscher Archaeologischer Institut.
• JETTMAR, K., 1966. “ Mittelasien und Sibirien in Vortürkischer Zeit” Handbuch der Orientalistik, I,V,5, ss. 1- 105.
• JUNGE, J., 1939. Saka- Studien, Der Ferne Nordosten im Weltbild der Antike, Leipzig, Dieterische Verlagsbuchhandlung.
• KAFESOĞLU, İ., 1966. “Tarihte “Türk” Adı”, Reşid Rahmeti Arat İçin, Ankara, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, ss. 306- 319.
• KALAÇ, M., 1941. “M.Ö. 745- 620 Yükseliş Çağında Büyük Asur İmparatorluğunun Anadolu’ya Yayılışı”, Sumeroloji Araştırmaları Dergisi, I, ss. 982- 1019.
• KINAL, F., 1987. Eski Anadolu Tarihi, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• KRETSCHMER, K., 1921. “Scythae”, Paulys Real Encyclopaedie der Classischen Altertumswissenschaft, IIAI, ss. 923- 942.
• KRETSCHMER, K., 1927. “Sirakes”, Paulys Real Encyclopaedie der Classischen Altertumswissenschaft, ss. 283- 285.
• KSENOPHON, Anabasis, (çev. H. Örs), Maarif Matbaası, İstanbul, 1944.
• LANDSBERGER, B.- BAUER, T., 1927. “Zu neuveröffentlichten Gesichtsquellen aus der Zeit von Asarhaddon bis Nabionid”, Zeitschrift für Assyrigologie, 3/37, ss. 60- 98.
• LEHMANN- HAUPT, von C. F., 1921. “Kimmerier”, Paulys Real Encyclopaedie der Classischen Altertumswissenschaft, XI, 1, ss. 398- 434.
• LEVY, J., 1926. “Kimmerler und Skythen in Vorderasien”, Reallexion der Vorgeschichte, VI, ss. 347- 349.
• LIU MAU-TSAİ, 1958. Die Chinesischen Nachrichten zur Geschichte der OstTurken (Tu-Küe), I, Wiebaden, Otto Harrasskowitzs.
• MEMİŞ, E., 1987. İskitler’in Tarihi, Konya, Selçuk Üniversitesi Basımevi.
• MİNNS, E. H., 1970. “The Scythians and Northern Nomads”, The Cambridge Ancient History, IX, ss. 187- 205.
• MORDMANN, A. D., 1870. “Über die Keilinnschriften zweiter Gattung”, Zeitschrift der Deutschen Morgenlaendischen Gesellschaft, XXIV, ss. 1- 85.
• MORİ, M., 1978. “Çin Kaynaklarındaki Türk veya Türük Adları”, Türk Kültürü El Kitabı, II/1-b, İstanbul, ss. III- XV.
• MUNKACSİ, B., 1925. “Die Bedeutung des Namens der Türken”, Körösi Csoma-Archivum, I, ss. 59- 63.
• NEMETH, G., 1932. “Der Volksname Türk”, Körösi Csoma-Archivum, II/4, ss. 275- 281.
• ORKUN, H. N., 1987. Eski Türk Yazıtları, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ORKUN, H. N., 2004. Türk Sözünün Aslı, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• RICE, T. T., 1958. The Scythians, London, Thames and Hudson.
• ROLLE, R., 1979. Totenkult der Skythen, I, Berlin- New York, Walter de Gruyter.
• ROLLE, R., 1980. Die Welt der Skythen, Frankfurt, Verlag C.J. Bucher.
• ROSTOVTZEFF, M. İ., 1969. “The Sarmatae and the Parthians”, Cambridge Ancient History, III, ss. 91- 104.
• ROUX, J. P., 1999. Altay Türklerinde Ölüm, Çev. A. Kazancıgil, İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
• SCHMÖKEL H., 1961. Kulturgeschichte des Alten Orients, Stuttgart, Alfred Kröner Verlag.
• SEVİN, V., 1982. “Frygler”, Anadolu Uygarlıkları, II, İstanbul, Görsel Yayınlar, ss. 247- 274.
• SEVİN, V., 1982. “Lydialılar”, Anadolu Uygarlıkları, II, İstanbul, Görsel Yayınlar, ss. 275- 308.
• SEYİDOF, M., 1989. Azerbaycan Halkının Soy Kökünü Düşünürken, Bakü,Yazıcı Neşriyatı.
• SMİRNOV, K. F., 1953. “İtogi İ Oçerednie Zadaçi İzuçeniya Sarmatskih Plemen İ ih Kulturi”, Sovetskaya Arheologiya, XVII, ss. 133- 148.
• STRECK, M. 1975. Assurbanipal und die letzten Assyrischen Könige bis zum Untergange Niniveh’s, I, Leipzig, Nationales Druckhaus.
• STRABON, 1969. The Geography of Strabo, Çev. H. L. Jones, Cambridge, Harvard University Press.
• TANSUĞ, K., 1949. “Kimmerlerin Anadolu’ya Girişleri ve M.Ö. 7. Yüzyılda Asur Devletinin Anadolu ile Münasebetleri”, Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Dergisi, VII, 4, 1949, ss. 535- 550.
• TARHAN, M. T., 1984. “Eski Anadolu Tarihinde Kimmerler”, Araştırma Sonuçları Toplantısı Bildirileri, I, Ankara, 1984, s. 109- 120.
• TAUBLER, E., 1909. “Zur Geschichte der Alanen”, KLİO, Beitraege zur Alten Geschichte, 9, ss. 14- 28.
• TOGAN, A. .Z. V., 1987. “Sakalar (VI)”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 23, ss. 30- 34.
• ÜNAL, V., 1982. “Zwei Graeber eurasischer Reiter Nomaden im nördlichen Zentralanatolien”, Beitraege zur Allgemeinen und Vergliechenden Archaeologie, 4, 65- 81.
• VERNADSKY, G., 1943. A History of Russia, Ancient Russia, New Haven, Vale University Pres.
• VINOGRADOV, V. B., 1965. “Sirakskih Soyoz plemena Severnom Kavkaze”, Sovetskaya Arheologiya, I, 108- 121.
• WERNER, R., 1961. “Geschichte des Donau-Schwarzmeer-Raumes im Altertum”, Abriss der Geschichte der Antiker Randkulturen, München, ss. 83- 150.