GEÇ HİTİT BEYLİKLERİ

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 2, 131 - 153, 24.09.2019

Hasan Ali Şahin

https://doi.org/10.33469/oannes.15

Cited By: 2

Öz

Hitit İmparatorluğu’nun ortadan kalkmasına rağmen Kızılırkak’ın güneyinde aşağı yukarı beş yüzyıl boyunca Hitit kültürü yaşamaya devam etti. Asur kayıtlarında, Suriye ve Toros Dağları ‘Hatti Ülkesi’ olarak belirtilmeye devam etti. Geç Hitit krallıkları ise bulundukları bölgelerde üzerlerinde Hitit hiyeroglifleri bulunan birçok kaya anıtları diktiler. Bütün bunlardan yola çıkarak kuzeyde Malatya’dan güneyde Filistin sınırlarına kadar olan bölgelerin Asur egemenliğine geçmesine kadar Geç Hitit Krallıkları vasıtasıyla Hitit kültür ve geleneklerinin etkili olmaya devam ettiği söylenebilir. Hitit İmparatorluğunun yıkılmasından sonra Batı Anadolu’da Frigler, Doğu Anadolu’da Urartular hakim oldular. İki Devletin arasında kalan bölgede ise, Geç Hitit beylikleri ortaya çıktı. Bu bağlamda, Kayseri, Nevşehir, Niğde illerini kapsayan bölgede Tabal, günümüz Malatya ili ve Maraş’ın kuzey bölgesinde Melitene/Meliddu, Maraş çevresinde Gurgum, Adıyaman İlinde Kummuh, Çukurova yöresinde Que, Hatay yöresinde Pattin ve Kargamış civarında aynı adla anılan beylikler kuruldu. Bu dönemde Arami aşiretleri Suriye’de krallıklar kurdular. Bunların ilk ve en güçlüsü Damaskos’tu (Şam). Til-Barsip, Ya’diya ve Arpad hanedanlıkları devrilip yerine Aramiler geçti. Ya’diya’nın ismi Sam’al olarak değiştirildi. Til-Barsip ve Arpad da Bit Adini ve Bit Agusi isimlerini alarak yeni krallıkların başkentleri oldular. Asur krallarının Arami ve Hitit krallıklarından vergi almaları oluşan refah ve bolluğu etkilemedi. Hitit kültürü güneye doğru Filistin’e kadar yayıldı. Asur yeniden güç kazanarak Asurnasirpal döneminde Suriye seferleri düzenledi, Fırat nehrinin doğusundaki toprakların neredeyse tamamının kontrolünü ele geçirdi.

Anahtar Kelimeler

Tabal, Que, Meliddu, Kummuh, Gurgum, Kargamış, Hiyeroglif Kitabeler

LATE HITTITE STATES

Öz

Despite the disappearance of the Hittite Empire, the southeastern states continued to maintain Hittite culture for nearly five centuries. In the Assyrian records, Syria and the Taurus Mountains continued to be referred to as the ‘Hatti Country. Late Hittite kingdoms erected many rock monuments with Hittite hieroglyphs in their regions. From this point of view, it can be said that the Hittite cultures and traditions continued to be effective through the Late Hittite Kingdoms until the regions from Malatya in the north to the Palestinian borders in the south under Assyrian rule. After the collapse of the Hittite Empire, the Phrygians became dominant in Western Anatolia and the Urartians in Eastern Anatolia. In the region between the two states, the late Hittite principalities emerged. In this context, in the region covering Kayseri, Nevşehir, Niğde, Tabal, Melitene / Meliddu in today's Malatya province and the northern region of Maraş, Gurgum around Maraş, Kummuh in Adıyaman Province, Que in Adana Province, Pattin in Hatay region and in the Carchemish districts with the same name were established around. During this period, the Arami tribes established kingdoms in Syria. The first and most powerful of these was Damaskos (Damascus). The dynasties of Til-Barsip, Ya’diya and Arpad were overthrown and Aramis succeeded. Ya’diya’s name was changed to Sam’al. Til-Barsip and Arpad took the names Bit Adini and Bit Agusi and became the capitals of the new kingdoms. The Assyrian kings receiving taxes from the Aramaic and Hittite kingdoms did not affect the prosperity and abundance. Hittite culture spread southward to Palestine. Assyrian regained power and organized Syrian campaigns during the Asurnasirpal period and took control of almost all the land east of the Euphrates.

Anahtar Kelimeler

Tabal, Que, Meliddu, Kummuh, Gurgum, Carchemish, Hieroglyphic Inscriptions

Kaynakça

• ALP, S., 1983, “Ancoz Kazısı 1979 “, Aşağı Fırat Projesi 1978- 1979 Çalışmaları, ODTÜ Aşağı Fırat Projesi Yayınları, Ankara 1983.
• ALKIM, B., 1952, Sekizinci Mevsim Karatepe Çalışmaları, Belleten, C. XVI, 1952, s. 616
• ARIK, R., 1936, “Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı Adına Yapılan Göllüdağ Hafriyatı Üstüne İlk Rapor”, TTAED, S. III, (İstanbul 1936), s. 3-19.
• BAYDUR, N., 1970, Kültepe ve Kayseri Tarihi Üzerine Araştırmalar, İstanbul, 1970.
• BITTEL, K., 1939, “Beobachtungen in den Kappadokien”, Jahrbuch des Deustlen Archaaologishen Institus, (Berlin 1939), s. 549-566.
• BOSSERT, H.T.,Die Phönizisch-Hethitischen Bilinguen Vom Karatepe: 1. Fortsetzung,Oriens, Vol. 2, No. 1, Brill 1949, s.72-120.
• CAVAIGNAC, E., 1950, Les Hittites , Paris, 1950, s.85- 87.
• ÇAMBEL, H., 2006, Karatepe-Aslantaş Öyküsü, Boğazköy’den Karatepe’ye Hititbilim Ve Hitit Dünyasının Keşfi, Yapı Kredi Kültür ve Sanat Yayıncılık, İstanbul 2006.
• ÇİLİNGİROĞLU, A., 1984, Urartu ve Kuzey Suriye (Siyasal ve Kültürelİlişkiler), İzmir, EÜEF Yayını, 1984.
• ÇİLİNGİROĞLU, A., 1994, Urartu Tarihi, İzmir, EÜEF Yayını, 1994.
• DARGA, M., 2006, İstanbul Üniversitesi’nde Hititoloji’nin İlk Yılları, Boğazköy’den Karatepe’ye Hititbilim Ve Hitit Dünyasının Keşfi, Yapı Kredi Kültür ve Sanat Yayıncılık, İstanbul 2006.
• GÖYÜNÇ, N., 1985, Malatya’dan Görüş, Acar Matbaacılık, İstanbul, 1985.
• DÖNMEZ, Ş., 2003, “Demir Çağı’nda Kayseri İli”, IV. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, (Kayseri 2003), s. 159-172.
• EMRE, K., 1971, “Sultanhanı Höyüğünde 1971-72 Yıllarında Yapılan Kazılar”, Anatolia XV, (Ankara 1973), s. 87-118.
• ERDEM, S., 1969, “Kayseri Müzesi’ndeki Bazı Yeni Buluntular: I. Hitit HiyeroglifEserler”, Estratto de Athenaeum Studi Periodici di Letteratua a Storia dell’Antichia, Fas. IIV, 1969, s. 93-115.
• GELB, I.J., 1935, Hittite Hiyeroglyphs, Chicago Universty Pres, Chicago 1935.
• GELB, I.J., 1939, Hittite Hiyeroglyphıc Monuments, Chicago 1939.
• GÖKÇEK, L.G.,2005, “Kahramanmaraşta Bulunmuş İki Yeni Asurca Tablet”, Archivum Anatolicum 8/1, Ankara 2005, s. 47-57.
• GRAYSON, A.K., 2002; Assyrian Rulers of the Early First Millenium BC II (858-745 BC) (The Royal Inscriptions of Mesopotomia , Assyrian Periods 3), Toronto 1996.
• GURNEY, O.R.,1990, The Hittites, (Çev. P. Arpaçay), Ankara 2001.
• GUTERBOCK, H.G., 1947, “Eski ve Yeni Hitit Anıtları”, H. Edhem Hatıra Kitabı, (Ankara 1947), s. 48-58.
• HAWKINS, J.D., 1972, “Building Inscriptions of Carchemish’’, As XXII, Ankara, 1972, s.87-115.
• HAWKINS, J, D., 1982, “The Neo- Hittite States in Syria and Anatolia’’, CAH III/ 1, 1982, 401.
• HAWKINS, J.D., 1987 , “The Kululu Lead Strips, Economic Documents in Hieroglyphic Luwian” Anatolian Studies, Vol. XXXVII, (1987), s. 135-162.
• HAWKINS, J.D , 1989, “ More Late Hittite Funerary Monuments”, T. Özgüç’e Armağan, (Ankara 1989), s. 189-197.
• HAWKINS, J.D., 2000, Corpus of Hieroglyphic Luwian Inscriptions, Part 2. Text, Amuq, Aleppo, Hama, Tabal, Asur Letters, Miscellaneous, Seals, ındices, Berlin-New York 2000.
• HAWKINS, J, D., 2001, Inscriptions of the Iron Ages, Corpus of Hieroglyphic Luwian, Vol. I, Berlin, New York, 2001
• KALAÇ, M., 1983, “Kayseri Müzesinde Bulunan Kululu (XII) Steli, Anadolu Araştırmaları, (İstanbul 1983), s. 167-170.
• KALAÇ, M., 1986, “Die Stele Aus Kululu (XIII)” , Anadolu Araştırmaları, (İstanbul 1986), s. 359-366.
• KALAÇ, M., 1990, “Malpınar ve Kululu XIV Hiyeroglif Yazıtları” X. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, (Ankara 1990), C.II, s. 607-608.
• KALAÇ, M., 1994, “Hiyeroglif Damgalı Bir Bulla ve Bazı Açıklamalar”, XI. Türk Tarih Kongresi Ankara 5-9 Eylül 1990 Bildiriler1994, C. 1, s. 169-172.
• KALAÇ, M., 1999. , “Tabal Ülkesi”, XII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, (Ankara 1999), s. 133-136.
• KALAÇ, M. – J.D. HAWKINS, 1989, “The Hieroglypic Luwian Rock- Inscription of Malpınar”. Anatolian Studies XXXIX, British Instıtute, Ankara, s. 107-112.
• KARAMETE, K., 1934, Erciyes Kayserisi’nin Kısa Tarihi, İstanbul 1934.
• KARAMETE, K., 1949, “Kayseri Müzesinde Eti Hiyeroglifini Havi İki Yeni Yazıt” , TTAED, V, (İstanbul 1949), s. 66-78.
• KINAL, F., 1958, “Karkamış Şehri Tarihi Hakkında’’ AÜDTCFD, XVI/ 1-2, 1958, s. 69- 77.
• KURT, M., 2007, Yazılı Kaynaklara Göre M.Ö. I. Binde Mezopotamya-Anadolu İlişkileri, Murat Kitabevi, Ankara 2007.
• LUCKENBILL, D.D.,1926, Ancient Records of Assyria and Babylonia (ARAB) III, New York 1926.
• MACQUEEN, J.H., 2009, Hititler ve Hititler Çağında Anadolu, Ankara, Arkadaş Yayınevi,2009.
• MEMİŞ, E., 2002, Genel Tarih, Sebat Ofset Matbaacılık, Konya 2002.
• MEMİŞ, E., 2007, Eskiçağda Mezopotamya, Bursa, 2007.
• LAROCHE, E. 1960, Les Hiyeroglyphes Hittites, Paris 1960.
• LAROCHE, E., 1989, “Les Reliefs de Fraktin”, T. Özgüç’e Armağan, (Ankara 1989), s. 301-302.
• MERIGGI, P., 1934, “L’inscription Hittite Hierogliphique de Sultan Han”, RHA,15 , (Nisan 1934), s. 239-246.
• ÖZDOĞAN, M.Asagı Fırat Havzası 1977 Yüzey Arastırmaları, ODTÜ Asağı Fırat Projesi Yayınları, Seri 1, No.2, Ankara 1977.
• ÖZDOĞAN, M. - Ü.SERDAROĞLU, 1975, Asağı Fırat Bölgesi Yüzey Araştırmaları ODTÜ Asağı Fırat Projesi Yayınları, seri I, no.I, Ankara 1977.
• ÖZGÜÇ, T., 1948, “Elbistan Ovasındaki Tetkik Gezileri ve Karahöyük Kazıları”,Belleten, Cilt XII, S 45,Ocak 1948, s. 230–237.
• ÖZGÜÇ, T., 1971, Demir Devrinde Kültepe ve Civarı, Ankara 1971.
• ÖZGÜÇ, T., 1973, “Kululu Hakkında Yeni Gözlemler”, Anatolia XVII, (Ankara 1973), s.1-18.
• ÖZYAR, A., 2005 “Geç Hitit Krallıkları’’,Arkeo-Atlas 4, 2005, Arkeoloji Raporu, s. 10-16.
• PEKER, H., 2005, ‘’Karkamış Krallığı’’, Arkeo-Atlas 4, 2005, Arkeoloji Raporu, s. 36-43
• SAYCE, A.H., 1881, “The Monument of The Hittites”, The Blingual Hittite and Cuneiform Inscriptions Tarkondemos, London 1881.
• SEVİN, V., 1998 , “M.Ö. I. Bin yıl Demir Çağı”, Kapadokya, s. 173-190. İstanbul 1998.
• ÜSTÜNDAĞ, Y.-A.TOKER ve Diğ., 2005,Malatya Müzesi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2005.
• YEĞEN, A., 1987, “Kayseri Müzesi’ne Yeni Gelen İki Hiyeroglifli Stel”, Kayseri Müzesi Yıllığı, S. 1, (Kayseri 1987), s. 15-17.
• YİĞİT, T., 2000, “ Tabal”, AÜDTCF Dergisi, S. 40, 3-4, (Ankara 2000) s. 177-189.