ELAIUSSA SEBASTE’DEN PHOKAIA KIRMIZI ASTARLI SERAMİKLERİN ÖN DEĞERLENDİRMESİ

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 1, 315 - 364, 29.03.2023

Asena Kızılarslanoğlu , Rabia Aktaş

https://doi.org/10.33469/oannes.1239089

Öz

Dağlık Kilikia Bölgesi’nin en önemli liman kentlerinden biri olan Elaiussa Sebaste, Akdeniz ticari sisteminde aktif bir geçiş ve durak noktası olmuştur. Kazılar sonucu tespit edilen veriler, Roma ve Geç Roma-Erken Bizans Dönemleri’nde tüm Akdeniz coğrafyasında dolaşımda olan pek çok amphora, mutfak kapları ve Kırmızı Astarlı Seramikler’den oluşan geniş bir form dizisi ile kentin ticaret merkezi olgusunu desteklemektedir. Kentin MS 4. yüzyıldan itibaren yerel üretimi olan LR1 amphoralarını dış piyasaya ulaştırabilme avantajı, uzak bölgelerden farklı ürün gruplarını temin edebilmesini kolaylaştırmıştır. Bu grupların en başında ise Kırmızı Astarlı Seramikler gelmektedir. Geç Roma–Erken Bizans Dönemleri’nde geniş bir coğrafi alanda, değişik formlarda üretilen ve yayılan bu gruba ait seramikler, bölgelerin ekonomik düzeyi ve ticaret sisteminin değerlendirilmesini kolaylaştırmakta ve ticari rotaların belirlenmesini sağlamaktadır.
Elaiussa Sebaste’de ele geçen, Akdeniz ticaret sistemi içerisinde yer alan farklı seramik gruplarının yayınlanması, kentin üretim, ithalat ve ihracat dinamiği konusunda daha net bilgiler verecektir. Makalenin konusunu oluşturan Phokaia üretimi kaliteli servis kapları da Geç Antik Çağ’da var olan yoğun ticari faaliyetlerin göstergesi olarak Kilikia ve Ege Bölgesi arasındaki ticari ilişkilere, Sebaste özelinde yeni bir kanıt oluşturmaktadır.
Bu bağlamda, Sebaste’de yoğun olarak kullanıldığı anlaşılan Phokaia Kırmızı Astarlı Seramikleri’nin form gruplarının saptanması ve tipolojik özelliklerinin sunulmasının yanı sıra, Elaiussa Sebaste’nin özellikle Phokaia ile ticari ilişkilerine ait veriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Elaiussa Sebaste, Kilikia, Phokaia Kırmızı Astarlı Seramikleri, Geç Roma–Erken Bizans Dönemi, Ticaret

PRELIMINARY EVALUATION OF PHOKAIAN RED SLIP CERAMICS FROM ELAIUSSA SEBASTE

Öz

Elaiussa Sebaste was one of the most important port cities of the Cilicia Tracheia, it was an active and transit point in the Mediterranean trade system. The data obtained as a result of the excavations supports the commercial center of the city with a wide repertoire consisting of many amphorae, kitchen and fine wares circulating in the entire Mediterranean during both the Roman and Late Roman - Early Byzantine Periods.
The advantage of being able to deliver LR 1 amphoras, which are the local production of the city since 4th century AD, to the foreign market has facilitated the supply of different product groups from distant regions. Red Slip Ware are at the top of these groups. Ceramics belonging to this group, which were produced and spread in different forms in a wide geographical area during the Late Roman-Early Byzantine Periods, facilitate the evaluation of the economic level and trade system of the regions and enable the determination of commercial routes.
The publication of different ceramic groups within the Mediterranean trade system found in Elaiussa Sebaste will provide clearer information on the production, import and export dynamics of the city. Fine ceramics produced in Phokaia, which are the subject of the article, are also a new evidence for the commercial relations between Cilicia and the Aegean Region, in Sebaste, as an indicator of the intense commercial activities that existed in the Late Antiquity.
In this context, it is aimed to determine the form groups and typological features of Phokaia Red Slip Ware, which are understood to have been used extensively in Elaiussa Sebaste and It is aimed to reach preliminary results on the commercial relations of Elaiussa Sebaste, especially in Phokaia productions.

Anahtar Kelimeler

Elaiussa Sebaste, Cilicia, Phokaia Red Slip Ware, Late Roman–Early Byzantine Period, Trade

Kaynakça

• ADAK-ADIBELLİ, I., 2006. Tarsus Geç Roma Seramiği, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• AKTAŞ, R., 2018. Antandros Yamaç Ev Roma Dönemi Seramikleri, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir.
• AKTAŞ, R. - SEZGİN, E. - ÇİLİNGİROĞLU, Ç., 2019. “İzmir-Karaburun Yüzey Araştırmasında Ele Geçen Roma Dönemi Seramikleri, OLBA XXVII, ss. 369-412.
• AKTAŞ, R., 2021. “Antandros Sur Sektöründe Ele Geçen Bir Grup Roma Dönemi Seramiğinin Tipolojik İncelemesi”, TÜBA-AR 28, ss. 11-38.
• ABADIE-REYNAL, C. - SODINI, J.P, “La Céramique Paléochrétienne de Thasos (Aliki, Delkos, Fouilles Anciennes”, Études Thasiennes, XIII, Paris.
• ANDERSON-STOJANOVIC, V. R., 1992. Stobi: The Hellenistic and Roman Pottery, Princeton University Press.
• ANSELMINO, L. - CARANDINI, A. - PAVOLINI, C. - SAGUI, L. - TORTORELLA, S. - TORTORICI, E., 1981. Enciclopedia Dell'arte Antica Classica e Orientale. Atlante delle Forme Ceramiche I, Ceramica Fine Romana nel Bacino Mediterraneo, (Medio E Tardo Impero), Vol.I, Roma.
• ARSEN’EVA, M. - TATYANA M. - DOMZALSKI, K., 2003. “Late Roman Red Slip Pottery Tanais 2001”, EA 8, ss. 415-491.
• AYAZ, M., 2014. Assos Kuzey Stoası Kırmızı Astarlı Roma Seramiği, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale.
• BAŞARAN, C. - ERGÜRER, H. E., 2012. “Parion Odeion’u (Bouleuterion?) 2010 Çalışmaları ve Odeion’da Bulunan Seramikler”, OLBA XX, ss. 245-289.
• BERNDT, M., 2003. “Funde aus dem Survey auf der Halbinsel von Milet (1992-1999): Kaiserzeitliche und Frühbyzantinische Keramik, Internationale Archäologie, 79, Rahden.
• CİVELEK, A., 2021. “Phokaia Sahil Yolu Kırmızı Astarlı Seramikleri”, ARMA I, ss. 41-65.
• CONRAD, S., 2007. “Die Gefäßkeramik” Iatrus-Krivina- Spätantike Befestigung und frühmittelalterliche Siedlung an der Unteren Donau, Band VI: Ergebnisse der Ausgrabungen 1992-2000, Limesforschungen, 28, ss. 209- 264.
• ÇELEM, M. M., 2009. Apollon Smintheion Terra Sigillataları, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• DELLO-PREITE, A., 1997. “Sigillata ‘Late Roman C’ (Phocaean Red Slip) Ware”, Gortina II, Pretorio il Materiale degli Scavi Colini, 1970-1977, Ed.: A. Di Vita - A. Martin, ss. 155-192.
• DOĞER, L., 2007. “Byzantine Ceramics: Excavations at Smyrna Agora (1997-98 and 2002-03), Byzas 7, ss. 97-122.
• DOKSANALTI, E. M., 2006. Knidos Kap-Kario Kazı Alanı, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya.
• DOMŻALSKI, K. - PANAIT, A., 2019. “Tropaeum Traiani in The Late Roman Trade Network And Road System. The Evidence Of The Long-Distance Imports Of Fine Pottery”, Novensia 30, ss. 109-127.
• DOMŻALSKI, K. - SMOKOTINA, A.V., 2020. “Late Roman and Early Byzantine fine pottery from Tyritake”, Зинько В.Н., Зинько А.В., Пономарев Л.Ю. Тиритака. Раскоп XXVI. Том III. Археологические комплексы второй половины III – VII вв. Симферополь-Керчь, 619-645.
• EQUINI-SCHNEIDER, E. (Ed.), 1998. Elaiussa Sebaste I, Campagne di scavo 1995–1997, Bibliotheca Archaeologica Series 24.
• EQUINI-SCHNEIDER, E. (Ed.), 2003. Elaiussa Sebaste II, Un porto tra Oriente e Occidente, Bibliotheca Archaeologica Series 27.
• EQUINI-SCHNEIDER, E. (Ed.), 2010. Elaiussa Sebaste III, L’Agora Romana, İstanbul.
• ERGÜL, G. 2019. “Parion Roma Hamamı 2014 Kazı Çalışmalarından Bir Grup Geç Roma Seramiği”, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2(1), ss. 32-58.
• ERGÜRER, H. E., 2012. Parion Roma Dönemi Seramiği, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum.
• ERGÜRER, H. E., 2015. “Parion, Agora ve Dükkanlarında Ele Geçen Sigillatalar ve Kırmızı Astarlı Seramikleri”, Parion Kazıları 10. Yıl Armağanı, Ed.: C. Başaran – V. Keleş, ss. 49-86.
• ERGÜRER, H. E., 2016. “Sigillata ve Geç Roma Kırmızı Astarlı Seramikleri”, Parion Roma Tiyatrosu, 2006-2015 Yılı Çalışmaları, Mimarisi ve Buluntuları, Ed.: C. Başaran – H. E. Ergürer, ss. 123-165.
• EROL, D., 2011. Smyrna Agorasında Ele Geçen Terra Sigillata ve Geç Roma Seramiği, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Fakültesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir.
• EROL, A. F. - TAMER, D., 2020. “Zeugma’dan Ele Geçen Geç Roma Kırmızı Astarlı Seramikleri”, Anadolu / Anatolia 46, ss. 49-121.
• FERRAZZOLI, A. F., 2003. “IX Instrumentum Domesticum, IX. 1 Tipologia dei reperti ceramici e aspetti delle produzioni e della circolazione dei materiali”, Elaiussa Sebaste II, Un porto tra Oriente e Occidente, Bibliotheca Archaeologica Series 27, Ed.: E.Equini-Schneider, ss. 649-707.
• FERRAZZOLI, A. F. - RICCI, M., 2008. “Scambi Commerciali fra L’Africa Settentrionale e la Cilicia in eta tardo Romana e Protobizantina sula base del Materiale Ceramico dallo Scavo di Elaiussa Sebaste”, L’Africa Romana XVII, Siviglia, 2006, ss. 1485-1497.
• FERRAZZOLI, A. F. - RICCI, M., 2010. “Un Centro di Produzione delle Anfore LR 1: Elaiussa Sebaste in Cilicia. Gli Impianti, Le Anfore”, LRCW 3, Volume II, Ed.: S. Menchelli – S. Santoro – M. Pasquinucci – G. Guiducci, BAR International Series 2185, ss. 815-819.
• FINDIK, E. F., 2010. “Late Roman-Early Byzantine Pottery From The Excavations of St. Nikolaos Church in Myra”, Proceeding of the International Symposium Trade and Production Throug the Ages, Ed.: E. Doksanaltı – E. Aslan, Konya, ss. 97-114.
• FIRAT, M., 2015. “Seramik Çöplüğü Alanı Verileri Doğrultusunda Phokaia Kırmızı Astarlı Kapları”, Prof. Dr. Ömer Özyiğit’e Armağan, ss. 161-178.
• FRANCIS, J. E., 2015: “Late Roman C Ware/Phocaean Red Slip Pottery from the Cilıicia Survey Project (Misis), Turkey” Keramos Ceramics: A Cultural Approach, Proceedings of the First International Conference at Ege University May 9-13, Ed.: R. G. Gürtekin-Demir – H. Cevizoğlu – Y. Polat – G. Polat, İzmir, ss. 73-83.
• GASSNER, V., 1997. Das Südtor der Tetragonos Agora: Keramik und Kleinfunde, Forschungen in Ephesos XIII/1/1, Wien.
• GREEN, T., 2010. From Rome to Byzantium: Trade and Continuity in the First Millennium AD, Bristol.
• GÜRBÜZER, M., 2018. “Late Roman Pottery from a Building in Klazomenai”. OLBA, XXVI, ss. 135-176.
• HAYES, J. W. – HARRISON, R. M. - FIRATLI, N., 1965. “Excavations at Saraçhane in Istanbul: First Preliminary Report”, Dumbarton Oaks Papers, 19, ss. 230-236.
• HAYES, J. W., 1972. Late Roman Pottery, London.
• HAYES, J. W., 1980. A Supplement to Late Roman Pottery, London.
• HAYES, J. W., 2008. Roman Pottery Fine-Ware Imports, The Athenian Agora, 32, New Jersey.
• HEATH, S. - TEKKÖK, B., 2007 - 2008. Greek, Roman and Byzantine Pottery at Ilion (Troia), USA.
• ILIESCU, I. - BOTTEZ, V. - TARLEA, A. - LITU, A. - BIVOLARU, A., 2017. “Late Roman C Wares Discovered At Histria in The Acropolis Centre‐South Sector (2013 and 2014)”, Materiale Şi Cercetări Arheologice (serie nouă), XIII, ss. 47–72.
• KAVAZ-KINDIĞILI, B., 2020. “Zeytinliada Kırmızı Astarlı Seramikleri”, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, ss. 239-264.
• KENRICK, P. M., 1985. Excavation at Sidi Khrebish Benghazi (Berenice), III/1, Supplements to Libya Antiqua 5, Tripoli.
• KIZILARSLANOĞLU, H. A., 2018. “Dağlık Kilikia Liman ve Ticaret Kenti, Elaiussa Sebaste: Geç Roma Kırmızı Astarlı “D Grubu”na ait Servis Kapları”, Uluslararası Genç Bilimciler Buluşması II: Anadolu Akdenizi Sempozyum Bildirileri, ss. 455- 477.
• KIZILARSLANOĞLU, H. A. - AYTEK, A. İ., 2018. “Elaiussa Sebaste Üretimi “Geç Roma 1” Amforalarının Geleneksel Tipoloji ve Geometrik Morfometrik Analizlerle Değerlendirilmesi”, MASROP E-Dergi, 12/2, ss.16-44.
• KIZILARSLANOĞLU, H. A., 2019. “Elaiussa Sebaste Seramik Buluntuları: Üretim ve Ticaret Verileri”, SEBASTE, Studies in Honour of Eugenia Equini Schneider, Ed.: A. Polosa - H. A. Kızılarslanoğlu – M. Oral, Ege Yayınları, ss. 413-423.
• LADSTATTER, S.- SAUER, R. - KRINZINGER, F. (HRSG.), 2005. “Late Roman C-Ware und Lokale Spatantike Feinware aus Ephesos”, Spätantike und Mittelalterliche Keramik aus Ephesos, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, ss. 143-201.
• MACKENSEN, M., 1991. “Zur Datierung Mediterraner Sigillata aus der Spatantiken Befestigung Iatrus an der Unteren Donau, Die Chronologie der Late Roman C-Formen Hayes 3 A-E”, Germania 69/1, ss. 79-96.
• MARTIN, A., 1998. “La Sigillata Focese (Phocaean Red Slip/Late Roman C Ware”, Ceramica in Italia: VIVII, Secolo 1, 1, Archeologia Medievale/Biblioteca, 14/1, ss. 109-122.
• MİMAROĞLU, S., 2019. “Kadıkalesi/Anaia Geç Roma Kırmızı Astarlı Seramikleri/Late Roman Red Slip Pottery From Kadıkalesi/Anaia”, Uluslararası XIX; Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu II, 21-24 Ekim 2015, ss. 73-97.
• MITSOPOULOS-LEON, V., 1991. Die Basilika Am Staatsmarkt in Ephesos Kleinfunde 1. Teil: Keramik Hellenistischer und Römischer Zeit, Forschungen in Ephesos IX/2/2, Wien.
• MOCANU, M. – NUŢU, G., 2017. “Late Roman Red Slip Ware From Aegyssus”, Novensia 28, ss. 121-140.
• OK, M. - DUMANKAYA, O., 2022. “Caesarea Germanicia’nın Seramik Ticaretine Dair İlk Kanıtlar: Roma Dönemi Kırmızı Astarlı Seramikleri”, OANNES, Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4/1, ss. 99 – 139.
• OPAIT, A., 2004. “Local and Imported Ceramics in th Roman Province of Scythia (4th-6th Centuries AD)”, British Archaeological Reports, International Series,1274.
• OPAIT, A., 1985. “Einige Betrachtungen zur Spätrömischen Keramik mit Rotem Überzug”, Dacia, Revue d'Archéologie et d'Histoire Ancienne, 29/1-2, ss. 153-164.
• OPAIT, A., 1991. “Ceramica din așezarea și cetatea de İdependența (Murighiol) in secolele Vî.e.n. – VIIe.n.”, Peuce 10, ss. 133–182 (vol. I), ss. 165–216 (vol. II).
• OPAIT, A., 1996. Aspecte Ale Vietii Economice din Provincia Scythia (Secolele IV-VI p.Ch.), Productia Ceramicii Locale şi de Import, Bibliotheca Thracologica XVI, Bucureşti.
• ÖZ, C., 2022. “Andriake Limanı’nda Bulunan Geç Roma C Kırmızı Astarlı Seramikleri”, Arkhaia Anatolika 5, 305-331.
• POLOSA, A. - KIZILARSLANOĞLU, H. A. - ORAL, M. (Ed.), 2019. Sebaste, Studies in Honour of Eugenia Equini Schneider, Ege Yayınları.
• PRÖTTEL, P. M., 1996. Mediterrane Feinkeramikimporte des 2. bis 7. Jahrhunderts n. Chr. im oberen Adriaraum und in Slowenien, Kölner Studien zur Archäologie der Römischen Pro PRÖTTEL inzen, 2, Espelkamp.
• REYNOLDS, P., 2011. “Fine Wares from Beiurut Contexts, c. 450 to the Early 7th Century ”, LRFW 1, Solving Problems of Typology and Chronology, Ed.: M. A. Cau – P. Reynolds – M. Bonifay, ss. 207-230.
• RICCI, M., 2007. “Elaiussa Sebaste: Context, Production & Commerce”, BYZAS 7, Ege Yayınları, ss. 169-180.
• ROBERTS P. - ALBARELLA, U. - CEGLIA, V., 1993. “S. Giacomo Degli Schiavoni (Molise): an Early Fifth Century AD Deposit of Pottery and Animal Bones from Central Adriatic Italy”, Papers of the British School at Rome, 61, ss. 157-230.
• SCHRUNK, I. D., 1984. Late Roman Red Slipped Wares from Diocletian’s Palace at Split, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Yugoslavya.
• ΣΤΑΎΡΟΣ, Ζ. Η., 2008. επιτραπέζια κεραμική από την οικοδομική νησίδα του Υαλουργείου στην παλαιοχριστιανική πόλη των Φιλίππων, Αριστοτελειο Πανεπιστημιο Θεσσαλονικησ, Φιλοσοφικη Σχολη, Τμημα Ιστοριασ – Αρχαιολογιασ, Τομεασ Αρχαιολογιασ, Κατευθυνση Βυζαντινησ Αρχαιολογιασα΄ Κυκλοσ Μεταπτυχιακων Σπουδων, Θεσσαλονικη.
• ŞAHİN, R., 2020. “Adramytteion’un (Ören/Balıkesir) Geç Antik Çağ Kırmızı Astarlı Keramikleri: Tespitler ve Bölgeler Arası Bir Değerlendirme”, Anadolu Araştırmaları 23, ss. 215-259.
• TEKOCAK, M., 2006. Kelenderis Roma Çağı Seramiği, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya.
• TEKOCAK, M., 2013. “Late Roman C (Phocean Red Slip) Ware from the lower city sondage in Kelenderis”, SOMA 2010, Proceedings of 14th Symposium on Mediterranean Archaeology, Ukraine, 23–25 April 2010, ss. 161-171.
• TOSUN, M., 2020. “Dara (Anastasiopolis) Verileri Işığında Yukarı Mezopotamya’da Geç Roma-Erken Bizans Dönemi Phokaia Kırmızı Astarlı Seramikleri”, Amisos, 5/9, ss. 343- 361.
• TURNOVSKY, P., 1998. “Late Roman C” RCR Fragmenta, Beiträge zur Keramik in Ephesos. Herausgegeben anläßlich des XXI. Internationalen RCRF Kongresses in Ephesos and Pergamon 1998, ss. 30-31.
• UĞUZ, G., 2015. Phokaia'nın Kuzeyinde Geç Roma Dönemi Bir Terra Sigillata Atölyesi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• YILDIZ, V., 2022. “Soli Pompeiopolis Geç Roma C Seramikleri”, Arkeoloji Dergisi, XXIX, 2020/2, ss. 117-142.
• WAAGE, F. O., 1933. “The Roman And Byzantine Pottery”, Hesperia, 2/2, ss. 279-328.
• WAAGE, F. O., 1948. “Hellenistic and Roman Tableware of North Syria” Antioch on the Orontes, IVi: Ceramics and Islamic Coins, ss. 1-61.
• WILLIAMS, C., 1989. Anemurium: The Roman and Early Byzantine Pottery, Toronto.
• YAMAN, A., 2018. Arykanda Geç Antik Dönem Mahallesi Seramikleri, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Muğla.
• YILMAZ, Z., 2007. “Spätantike Sigillaten aus Priene”, BYZAS 7, ss. 123-129.
• ZELLE, M., 2003. “Funde spätantiker Sigillata in Assos”, Römische Keramik Herstellung und Handel, Kolloquium Xanten, 2000, ss. 77-106.