Tarihsel ve Coğrafi Dönüşüm Sürecinde Sumerli dKubaba ve dLama

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 2, 519 - 534, 25.09.2024

Nurgül Yıldırım

https://doi.org/10.33469/oannes.1491309

Öz

Eskiçağ dünyasında tanrı ve tanrıçalara atfedilen kudretin kaynağı bulunulan coğrafya, siyasi koşullar ve göç sonucu yeni topraklardaki inanç sisteminin devamlılığıyla şekillenmiştir. Dolayısıyla tanrı ve tanrıçalar, sembolleriyle birlikte, tapınım gördükleri halkların yalnızca kültürel değil siyasi ve ekonomik açıdan da tanımlanmalarına olanak sağlamıştır. Mezopotamya’dan ulaşılan çivi yazılı kayıtlar bereket algısının adlandırılması açısından veri sağlarken, Anadolu’da bu kültün temellerine ilişkin arkeolojik bulgular neredeyse yerleşik yaşamın ilk evrelerine tarihlenmiştir. Anadolu’da gelişen Ana Tanrıça inancı ve bu inanca ilişkin somut yansımalarda yalnızca dişil gücün ön planda olduğu belirlenirken, Mezopotamya’daki bereket kültüne ilişkin öncül kayıtlar tanrı ve tanrıça çiftleri üzerinden işlenmiştir. Bereketin, bolluğun ve refahın kaynakları ve koruyucuları olan bu kutsal çiftler tapınım gördükleri halklarca farklı adlandırılmıştır. Mezopotamya’da başlayan bu geleneksel yaklaşımın Anadolu ve Doğu Akdeniz coğrafyası yazım geleneğindeki karşılıkları, Tanrıça KUBABA ve Tanrı LAMA örneği üzerinden değerlendirilerek bu çalışmada ele alınmış, çalışmanın temel kaynaklarını ilgili tanrı ve tanrıça adlarının özellikle birlikte kaydedildiği Erken ve Orta Demir Çağı kayıtları oluşturmuştur.

Anahtar Kelimeler

Mezopotamya Mitolojisi, Anadolu Tanrıçaları, Koruyucu Tanrılar, Alalah Tabletleri, Erken-Orta Demir Çağı, Yeni Asur

“Sumerian dKubaba and dLamma” in the Process of Historical and Geographical Transformation

Öz

The source of the power attributed to gods and goddesses in the ancient world was shaped by geography, political conditions, and the continuity of belief systems as they spread to new lands through migration. Consequently, gods and goddesses, along with their symbols, allowed the cultures that worshiped them to be identified not only culturally but also politically and economically. While cuneiform records from Mesopotamia provide information on the perception of fertility, archaeological findings related to the origins of this cult in Anatolia date back to the earliest stages of settled life. In Anatolia, it was found that femininity played a central role in the Mother Goddess belief and its tangible manifestations. Meanwhile, early records of the fertility cult in Mesopotamia depicted divine pairs of gods and goddesses. These sacred couples, considered the sources and protectors of fertility, abundance, and prosperity, were worshiped under different names by various peoples. This traditional approach, which began in Mesopotamia, also appeared in the writing traditions of Anatolia and the Eastern Mediterranean. This study examines the representations of the goddess Kubaba and the god Lama, drawing on records from the Early and Middle Iron Ages, where the names of these deities were documented.

Anahtar Kelimeler

Mesopotamian Mythology, Anatolian Goddesses, Guardian Gods, Alalakh Tablets, Old-Middle Iron Age, Neo-Assyria

Kaynakça

• AKDOĞAN, R., 2020. Hititçe ile “Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü”ndeki Benzer Kelimeler Üzerine III, KUBABA 31, ss. 7-22.
• ALP, S., 2002. Hitit Çağında Anadolu. Çiviyazılı ve Hiyeroglif Yazılı Kaynaklar, Tübitak-Ankara.
• ARCHI, A., 2009. “Orality, Direct Speech and Kumarbi Cycle”, AoF 36/2, ss. 209-229.
• ASHER-GREVE J.M- Westenholz J.G., 2013. Goddesses in Context, Orbis Biblicus et Orientalis, 259-Vandenhoek&Ruprecht.
• BECKMAN, G., 1995. “Royal Ideology and State Administration in Hittite Anatolia”, Civilizations of the Ancient Near East, (Eds). J. Sasson et al., Vol. I, ss. 529-43.
• BECKMAN, G., 1998. “Ištar of Niniveh Reconsidered”, JCS 50, ss. 1-10.
• BOTTÉRO, J.-Kramer, S.N., 2017. Mezopotamya Mitolojisi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• BRINKMAN, J. A., 1976. A Catalogue of Cuneiform Sources Pertaining to Specific Monarchs of the Kassite Dynasty. Materials and Studies for Kassite History 1. Chicago: Oriental Institute of the University of Chicago.
• COLLINS, P., 1994. “The Sumerian Goddess Inanna (3400.2200 BC)”, The Institute of Archaeology 5, ss. 103-118.
• ÇAĞIRAN, G.1990. “Mezopotamya’da Kutsal Evlilik”, X. Türk Tarih Kongresi Bildirileri IX-10/a, Ankara.
• De MARTINO, S., 2009. “Din ve Mitoloji”, Hititler Bir Anadolu İmparatorluğu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, ss. 203-218.
• DİNÇOL, A. 1989. “Ein Hurro-Hethitisches Festritual (ḫ)išuwaš” Belleten 53.206, ss. 1-49.
• EISEN, G., 1940. Ancient oriental cylinder and other seals with a description of the collection of Mrs. William H. Moore. The University Of Chicago Oriental Institute Publications, Illinois.
• ERBAŞI, S. F., 2013. Hititlerde Öteki Kurban ve Büyü-Cenaze/ Diğer Ritüeller, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• FARBER, W., 1995. “Witchcraft, Magic, and Divination in Ancient Mesopotamia”Civilizations of the Ancient Near East, (eds) Jack M. Sasson, Scribner's, New York, ss. 1896-1909.
• FORRER, E., 1926. Forschungen I/I, Erkner bei Berlin, 1926-9.
• GASPARRO, S. G., 1985. Soteriology and Mystic Aspects in the Cult of Cybele and Attis, Leiden-Brill.
• GOETZE, A., 1969. “Hittite Rituals, Incantations, and Description of Festivals”, Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament. 3 rd Edition with Supplement, (eds) J. B. Pritchard, New Jersey, ss. 346-361.
• GRAYSON, A. K., 1975. Assyrian and Babylonian Chronicles, Locust Valley: Revivals.
• GÜNBATTI, C., 2014. Harsamna Kralı Hurmeli'ye Gönderilen Mektup ve Kaniš Kralları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• HAAS, V., 1978. Die Beschwörungsrituale der Allaitura(h)hi und verwandte Texte, Hurritologische Studien II, AOAT 31, Kevelaer/Neukirchen-Vluyn.
• HAAS, V.-WEGNER, I., 1988. Die Rituale der Beschwörerinnen SALŠU.GI, Teil I: DieTexte, (ChS I/5), Roma.
• HAWKINS, J. D., 1980. “Kubaba. A. Philologisch”, RlA 6, ss. 257-261.
• HAWKINS, J. D., 2000. Corpus of Hieroglyphic Luwian Inscriptions, Walter de Gruyter, Berlin- 1999-2000.
• HAWKINS, J. D., 2024. Corpus of Hieroglyphic Luwian Inscriptions III, Walter de Gruyter, Berlin.
• HUTTER, M., 2017. Kubaba in the Hittite Empire and the Consequences for her Expansion to Western Anatolia, Hittitology today: Studies on Hittite and Neo-Hittite Anatolia in Honor of Emmanuel Laroche’s100th Birthday: 5. Rencontres d'archéologie de l'IFEA, Istanbul 21-22 novembre 2014 [online]. Istanbul: Institut français d’études anatoliennes.
• KILIÇ, Y.-UNCU, E., 2011. “Eski Mezopotamya İnanç Sisteminin Yunanlılara Etkisi (İstar- Aphrodite Örneği)”, Journal of History Studies, 3/1, ss. 183-201.
• KRAMER, S. N., 2002. Sumer Mitolojisi, Kabalcı Yayınları, İstanbul.
• LAROCHE, E., 2000. “Hurriler. Babil Dizgesinden Alıntı”, Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü, I. Cilt, (eds) Yves Bonnefoy: 456-458.
• LEMAIRE, A.- Sass, B., 2013.”The Mortuary Stele with Samʾalian Inscription from Ördekburnu Near Zincirli.” Bulletin of the American Schools of Oriental Research ss. 369: 57-62.
• MARCHESI, G., 2010. “The Sumerian King List and the Early History of Mesopotamia”. (eds). M. G. Biga-M. Liverani, ana turri gimilli: Studi dedicati al Padre Werner R. Mayer, S. J., da amici e allievi Vicino Oriente - Quaderno 5; Roma, ss. 231–248.
• McMOHAN, G., 1991. The Hittite State Cult of the Tutelary Deities, Oriental Institute of the University of Chicago, Chicago.
• ÖKSE, A. T., 2006. “Eski Önasya’dan Günümüze Bahar bayramları ve Bereket Törenleri”, Türk Arkeoloji ve Etnoğrafya Dergisi, ss. 67-72.
• POPKO, M., 1995. Religions of Asia Minor, Warsaw.
• RODNEY, N. B., 1952. “Ishtar, the Lady of Battle”, The Metropolitan Museum of Art Bulletin, New Series, 10/7, ss. 211-216.
• SCHMÖKEL, H., 1976. “Sumer Dini II”, çev. Mehmet Turhan Özdemir, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.XXI; ss. 367-390.
• ŞAHİN, H. A., 2021. “Asur Tic. Kol. Çağı’nda Anadolu’da Hurri Tanrıları ve Bayramları” (eds.) Prof. Dr. L. Gürkan Gökçek, Ercüment Yıldırım, Okay Pekşen, Anadolu'nun Eskiçağlarında İnanç Olgusu ve Yönetim Anlayışı, Değişim Yayınları-İstanbul, ss. 197-224.
• TEIXIDOR, J., 1975. “Bulletin d'epigraphie semitique”, Syria 52, ss. 198-276.
• WEGNER, I., 1995. Hurritische Opferlisten aus hethitischen Festbeschreibungen, Teil I: Texte für IŠTARŠA(W)UŠKA, Hebat und Weitere Gottheiten, ChS I/3-1.
• WEGNER, I., 2002. Hurritische Opferlisten aus hethitischen Festbeschreibungen, Teil II: Texte für Teššub, Hebat und Weitere Gottheiten, Corpus der hurritischen Sprachdenkmäler I/3-2). Istituto di studi sulle civiltà dell’egeo e del vicino oriente, Rome.
• WIGGERMEN, F. A., 2011. “The Mesopotamian Pandemonium. A Provisional Census”, Studi e Materiali di Storia dele Religioni, 77/2, ss. 298-322.
• WISEMAN, D. J., 1953. The Alalakh Tablets, BIAA-Ankara.
• WISEMAN, D. J., 1960. “The Goddess Lama at Ur”, Iraq 22/1, ss. 166 – 171.
• YILDIRIM, E., 2016. “Hitit Kaynaklarına Göre Mezopotamya İnanç Sistemlerinin Hurri Mitoloji Anlayışına Etkisi, TAD, C:35, S:59, ss.1-20.
• YILDIRIM, N., 2021. “Frig İnanç Sistemini Şekillendiren Ana Tanrıça “Matar Kubeleya” (eds.) Prof. Dr. L. Gürkan Gökçek, Ercüment Yıldırım, Okay Pekşen, Anadolu'nun Eskiçağlarında İnanç Olgusu ve Yönetim Anlayışı, Değişim Yayınları-İstanbul, ss. 433-451.
• YILDIRIM, N., 2022. “Çivi Yazılı Kayıtlardan Antik Yunan Kaynaklarına Efsaneleşen Anadolulu Kral Adı “Mita/Midas”. BELLETEN, 86(306), ss. 469-498.
• YİĞİT, T., “Hitit Kaya Anıtlarında Dinsel İçerikli Motifler ve Siyasal Otorite”, (eds.) Prof. Dr. L. Gürkan Gökçek, Ercüment Yıldırım, Okay Pekşen, Anadolu'nun Eskiçağlarında İnanç Olgusu ve Yönetim Anlayışı, Değişim Yayınları-İstanbul, ss. 269-286.