Meslek Profesyonellerinin Gözünden Çocuk ve Ergen Bağımlılığı Alanında Haklar ve Riskler

Yıl 2025, Cilt: 4 Sayı: 6, 94 - 121, 30.06.2025

Gizem Çuhacı

Öz

Bu araştırma, çocuk ve ergenlerde madde bağımlılığına ilişkin riskleri, nedenleri ve müdahale stratejilerini, bu alanda
çalışan meslek profesyonellerinin (psikologlar, sosyal hizmet uzmanları, pedagoglar vb.) gözünden incelemektedir.
Bağımlılığın bireysel değil, toplumsal bir sorun olduğu vurgulanmakta; ergenlik döneminin risk alma eğilimleri ve
çevresel etkenlerle bağımlılık sürecine nasıl zemin hazırladığı tartışılmaktadır. Çalışmada, nitel yöntemle yarı
yapılandırılmış görüşmeler yapılmış; veriler içerik analiziyle değerlendirilmiştir. Katılımcılar, bağımlılığın temelinde
aile yapısı, sosyoekonomik durum, eğitim ortamı, dijital medya ve yetersiz politikaların etkili olduğunu
belirtmişlerdir. Profesyoneller, erken tanı, bütüncül yaklaşım ve çocuk hakları temelli müdahalelerin önemine dikkat
çekmiştir. Ayrıca etkili mücadele için aile, okul, sosyal hizmet kurumları ve devletin iş birliği içinde olması gerektiği
vurgulanmıştır. Sonuç olarak, bağımlılıkla mücadelede profesyonel görüşlerin dikkate alınması gerektiği, bireysel
çabaların ötesinde toplumsal sorumluluğun şart olduğu ifade edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çocuk , Ergen , Madde Bağımlılığı , Meslek Profesyonelleri , Nitel Araştırma.

Kaynakça

• Acar, S., ve Kocaoğlu, D. (2021). Teknoloji Bağımlılığı Tartışma Nedenleri. İstanbul Psikoloji Dergisi, 29(3), 210-218.
• Açıkel, C. H., & Ayar, D. (2017). Madde bağımlılığının nedenleri ve önlenmesi. Bağımlılık Dergisi, 18(1), 25–34.
• Arabacı, L. B., Taş, G., & Dikeç, G. (2017). Çocuk ve Ergenlerde Madde Kullanımı, Suça Yönelme, Ruhsal Bozukluklar ve Hemşirelik Bakımı. Bağımlılık Dergisi, 18(4), 135-144.
• Aras, S., Günay, O., & Öner, N. (2011). Ergenlerde riskli davranışlar ve madde kullanımı. Toplum ve Hekim, 26(3), 199–210.
• Barnard, M., & McKeganey, N. (2004). The impact of parental problem drug use on children: What is the problem and what can be done to help? Addiction, 99(5), 552-559.
• Barrett, D. (2017). The child's right to protection from drugs: Understanding history to move forward. Health and Human Rights Journal, 19(1), 27-39.
• Barrett, D., & Tobin, J. W. (2016). Article 33: Protection from narcotic drugs and psychotropic substances. In J. Tobin & P. Alston (Eds.), A commentary to the United Nations Convention on the Rights of the Child. Oxford University Press.
• Bender, S., Muench, F., & Scherer, G. (2022). Substance use and quality of life among adolescents in Germany: A longitudinal study. BMC Public Health, 22(1), 1245.
• Berrouiguet, S., Baca-García, E., Brandt, S., Walter, M., & Courtet, P. (2016). Fundamentals for future mobile-health (mHealth): A systematic review of mobile phone and web-based text messaging in mental health. Journal of Medical Internet Research, 18(6), e135.
• Birleşmiş Milletler. (1989). Çocuk hakları sözleşmesi. BM Genel Kurulu.
• Brandewie, M., Warren, B., Kuebler, A., & Lee, H. (2018). Impact of parental substance abuse on children later in life. Journal of Student Research, 7(2), 29-32.
• Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101.
• Brinkmann, S., & Kvale, S. (2015). InterViews: Learning the craft of qualitative research interviewing (3rd ed.). SAGE Publications.
• Brook, J. S., Brook, D. W., Gordon, A. S., Whiteman, M., & Cohen, P. (1990). The psychosocial etiology of adolescent drug use: A family interactional approach. Genetic, Social, and General Psychology Monographs, 116(2), 111–267.
• Brook, J. S., Morojele, N. K., Zhang, C., & Brook, D. W. (2006). South African adolescents: Pathways to risky behavior. AIDS Education and Prevention, 18(3), 259–272. https://doi.org/10.1521/aeap.2006.18.3.259
• Bronfenbrenner, U. (1979). The ecology of human development: Experiments by nature and design. Harvard University Press.
• Bugbee, B. A., Beck, K. H., Fryer, C. S., & Arria, A. M. (2018). Substance abuse in children: prediction, protection, and prevention. PLoS One, 13(1), e0190210.
• Casey, B. J., & Jones, R. M. (2010). Neurobiology of the adolescent brain and behavior: implications for substance use disorders. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 49(12), 1189-1201.
• Cohen, J. A., Mannarino, A. P., & Deblinger, E. (2016). Treating trauma and traumatic grief in children and adolescents (2nd ed.). Guilford Press.
• Creswell, J. W., & Poth, C. N. (2018). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches (4th ed.). SAGE Publications.
• Çakır, G., Acar, B., Kılınç, K., Sayhan, N., Demirli, Y., ve Yaman, Ö. M. (2022). Saha çalışanlarının gözlemleri aracılığıyla madde bağımlısı çocuğu olan ailelerin özellikleri ve deneyimleri. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24(3), 1095–1122
• Çakmak, S.Ş., ve Ayvaışık, H.B. (2021). Madde Bağımlılığı Tedavisinde Aile Katılımının Rolü. Bağımlılık Dergisi, 22(1), 45-52.
• Çiftçi, S. (2015). Ergenlerde madde kullanımına etki eden faktörler. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 6(1), 35–41.
• Das, J. K., Salam, R. A., Arshad, A., Finkelstein, Y., & Bhutta, Z. A. (2016). Interventions for adolescent substance abuse: An overview of systematic reviews. Journal of Adolescent Health, 59(4S), S61-S75
• Demir, S. (2019). Gençlik Döneminde Bağımlılıkla Mücadele: Teknoloji ve Madde Bağımlılıkları. Gençlik Araştırmaları Dergisi, 45(2), 87-96.
• Demirbaş, M. (2020). Bağımlılıkta Arkadaş Etkisini Anlamaya Yönelik Bir İnceleme: YouTube Videolarına Konuk Olan Madde Kullanıcılarının Röportajları Üzerinden Bir İçerik Analizi. Bağımlılık ve Psiko-Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(2), 112-121.
• Demirtaş, Z., & Gençtanırım, D. (2013). Psikolojik danışmanların madde bağımlılığı ile ilgili görüşleri. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 9(3), 205–220.
• DiCicco-Bloom, B., & Crabtree, B. F. (2006). The qualitative research interview. Medical Education, 40(4), 314-321.
• Ding, Y., & Li, X. (2023). Digital addiction intervention for children and adolescents: A scoping review. International Journal of Environmental Research and Public Health, 20(6), 4777.
• Ektiricioğlu, C., Arslantaş, H., & Yüksel, R. (2020). Ergenlerde Çağın Hastalığı: Teknoloji Bağımlılığı. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi, 29(3), 383-394.
• Ersan, E. E., Doğan, O., Doğan, S., & Başer, B. (2010). Lise öğrencilerinde madde kullanım yaygınlığı ve ilişkili faktörler. Bağımlılık Dergisi, 11(2), 49–56.
• Felitti, V. J., Anda, R. F., Nordenberg, D., Williamson, D. F., Spitz, A. M., Edwards, V., Koss, M. P., & Marks, J. S. (1998). Relationship of childhood abuse and household dysfunction to many of the leading causes of death in adults: The Adverse Childhood Experiences (ACE) Study. American Journal of Preventive Medicine, 14(4), 245-258.
• Freeman, M. (2007). Article 3: The best interests of the child. In A. Alen, J. Vande Lanotte, E. Verhellen, F. Ang, E. Berghmans, & M. Verheyde (Eds.), A commentary on the United Nations Convention on the Rights of the Child (pp. 1-73). Martinus Nijhoff Publishers.
• Gökçen, G. (2021). Yetişkinlerde Madde Bağımlılığı ile Çocukluk Çağı Hatırlamaları ve Bağlanma Stilleri Arasındaki İlişki. Bağımlılık Dergisi, 22(3), 133-144.
• Guest, G., Bunce, A., & Johnson, L. (2006). How many interviews are enough? An experiment with data saturation and variability. Field Methods, 18(1), 59-82.
• Hart, R. A. (1992). Children’s participation: From tokenism to citizenship. UNICEF.
• Hodgkin, R., & Newell, P. (2007). Implementation handbook for the Convention on the Rights of the Child (3rd ed.). UNICEF
• Hogue, A., & Liddle, H. A. (2009). Family-based treatment for adolescent substance abuse: Controlled trials and new horizons in services research. Journal of Family Therapy, 31(2, 126- 154.
• Hsieh, H. F., & Shannon, S. E. (2005). Three approaches to qualitative content analysis. Qualitative Health Research, 15(9), 1277-1288.
• James, A., & Prout, A. (1997). Constructing and reconstructing childhood: Contemporary issues in the sociological study of childhood. Falmer Press.
• Jensen, C. D., Cushing, C. C., Aylward, B. S., Craig, J. T., Sorell, D. M., & Steele, R. G. (2011). Effectiveness of motivational interviewing interventions for adolescent substance use behavior change: A meta-analytic review. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 79(4), 433-440.
• Kaminer, Y. (2005). Challenges and opportunities of group therapy for adolescent substance abuse: A critical review. Addictive Behaviors, 30(9), 1765-1774.
• Karataş, Z., & Gürgan, U. (2014). Ergenlerde madde kullanımını önlemede sosyal beceri eğitiminin etkisi. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 1(1), 19–40.
• Kendler, K. S., Ji, J., Edwards, A. C., Ohlsson, H., Sundquist, J., & Sundquist, K. (2013). Within-family environmental transmission of drug abuse: a Swedish national study. JAMA Psychiatry, 70(2), 235-242.
• Kılıç, M., ve Yılmaz, N. (2020). Ergen Ruh Sağlığı Açısından Bir Risk Faktörü: İnternet Bağımlılığı. Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Dergisi, 26(2), 215-225.
• Koob, G. F., & Volkow, N. D. (2016). Neurobiology of addiction: A neurocircuitry analysis. The Lancet Psychiatry, 3(8), 760-773.
• Krippendorff, K. (2018). Content analysis: An introduction to its methodology (4th ed.). SAGE Publications.
• Kumpfer, K. L., & Bluth, B. (2004). Parent/child transactional processes predictive of resilience or vulnerability to substance abuse disorders. Substance Use & Misuse, 39(5), 671–698.
• Kuyken, W., Weare, K., Ukoumunne, O. C., Vicary, R., Motton, N., Burnett, R., Cullen, C., Hennelly, S., & Huppert, F. (2013). Effectiveness of the Mindfulness in Schools Programme: Non-randomised controlled feasibility study. British Journal of Psychiatry, 203(2), 126-131.
• Liddle, H. A., Rowe, C. L., Dakof, G. A., Henderson, C. E., & Greenbaum, P. E. (2008). Multidimensional family therapy for young adolescent substance abuse: Twelve-month outcomes of a randomized controlled trial. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 76(1), 12-25
• Lincoln, Y. S., & Guba, E. G. (1985). Naturalistic inquiry. SAGE Publications.
• Livingstone, S., & Third, A. (2017). Children and young people’s rights in the digital age: An emerging agenda. New Media & Society, 19(5), 657-670.
• Lundy, L. (2007).'Voice' is not enough: Conceptualising Article 12 of the United Nations Convention on the Rights of the Child. British Educational Research Journal, 33(6), 927-942.
• MacCoun, R. J. (2013). Moral outrage and opposition to harm reduction. Criminal Law and Philosophy, 7(1), 83-98.
• Mate, G. (2010). In the realm of hungry ghosts: Close encounters with addiction. North Atlantic Books.
• Merikangas, K. R., & McClair, V. L. (2012). Epidemiology of substance use disorders. Human Genetics, 131(6), 779-789.
• Merriam, S. B., & Tisdell, E. J. (2016). Qualitative research: A guide to design and implementation (4th ed.). Jossey-Bass.
• Miles, M. B., Huberman, A. M., & Saldaña, J. (2014). Qualitative data analysis: A methods sourcebook (3rd ed.). SAGE Publications.
• Miller, W. R., & Rollnick, S. (2012). Motivational interviewing: Helping people change (3rd ed.). Guilford Press.
• Nalbantoğlu, İ., ve Tuncay, T. (2023). Madde Bağımlılarının ve Ailelerinin Bağımlılıkla Mücadele Deneyimlerinin İncelenmesi. Bağımlılık Dergisi, 24(2), 207-226. National Institute on Drug Abuse (NIDA). (2025). Prevention.
• Özmen, D., Erbay, D., Çetinkaya, A. Ç., & Taşkın, Ö. (2010). Lise öğrencilerinde madde kullanımı: Aile ve arkadaş ilişkilerinin rolü. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 11(3), 223–229.
• Öztürk, G. (2019). Teknoloji Bağımlılığı, Çocuk ve Ergenlerde Tanı, Epidemioloji ve Klinik Özellikler. Çocuk ve Ergen Psikiyatri Dergisi, 31(4), 419-428.
• Patton, M. Q. (2015). Qualitative research and evaluation methods: Integrating theory and practice (4th ed.). SAGE Publications.
• Percy-Smith, B., & Thomas, N. (2010). A handbook of children and young people's participation: Perspectives from theory and practice. Routledge.
• PearsonSubstance Abuse and Mental Health Services Administration. (2014). Trauma-informed care in behavioral health services: Treatment Improvement Protocol (TIP) Series, No. 57 (SMA14-4816). Rockville, MD: Author.
• Porges, S. W. (2011). The polyvagal theory: Neurophysiological foundations of emotions, attachment, communication, and self-regulation. W. W. Norton & Company.
• Reardon, S. (2018). Treatment for substance use disorder with co-occurring mental illness. Focus, 16(4), 421-427
• Saldaña, J. (2016). The coding manual for qualitative researchers (3rd ed.). SAGE Publications.
• Saleebey, D. (2012). The strengths perspective in social work practice (6th ed.).
• Sandelowski, M. (2000). Whatever happened to qualitative description? Research in Nursing &Health, 23(4), 334-340.
• Steinberg, L. (2008). A social neuroscience perspective on adolescent risk-taking. Developmental Review, 28(1), 78–106.
• Theopilus, Y., Al Mahmud, A., Davis, H., & Octavia, J. R. (2024). Digital interventions for combating internet addiction in young children: Qualitative study of parent and therapist perspectives. JMIR Pediatrics and Parenting, 7, e55364.
• Tobin, J. (2013). Understanding a human rights based approach to matters involving children: Conceptual foundations and strategic considerations. In A. Invernizzi & J. Williams (Eds.), The human rights of children: From visions to implementation (pp. 61-98). Ashgate Publishing.
• Tuncer, İ. (2018). Sosyal hizmet uzmanlarının madde bağımlılığıyla mücadeleye ilişkin görüşleri: Nitel bir araştırma. Toplum ve Sosyal Hizmet, 29(2), 95–112.
• UNICEF. (2004). Implementation handbook for the Convention on the Rights of the Child (3rd ed.). UNICEF.
• van der Kolk, B. A. (2014). The body keeps the score: Brain, mind, and body in the healing of trauma. Viking.
• Wadsworth, M. E., Santiago, C. D., Einhorn, L., Etter, E. M., Nada Raja, S., & Markman, H. J. (2005). Preliminary development of a measure of stress and coping for use in low-income families. Journal of Community Psychology, 33(1), 37-53.
• Wilens, T. E., & Spencer, T. J. (2010). Understanding attention-deficit/hyperactivity disorder from childhood to adulthood. Postgraduate Medicine, 122(5), 97-109.
• Wilens, T. E., Adamson, J., Sgambati, S., Whitley, J., Santry, A., Monuteaux, M. C., & Biederman, J. (2011). Do individuals with ADHD self-medicate with cigarettes and substances of abuse? Results from a controlled family study of ADHD. The American Journal on Addictions, 20(1), 5-14.
• World Health Organization. (2022). World drug report 2022. United Nations Office on Drugs and Crime. https://www.unodc.org/unodc/en/data-and-analysis/world-drug-report-2022.html
• Yap, M. B. H., Cheong, T. W. K., Zaravinos-Tsakos, F., Lubman, D. I., & Jorm, A. F. (2017). Family factors associated with adolescent substance use: a systematic review. Journal of Child and Family Studies, 26(11), 2944–2962.
• Yıldız, E. (2021). Çocuk ve Ergenlerde Madde Bağımlılığıyla İlgili Çalışmalar: Türkiye Klinikleri Yayını. Türkiye Klinikleri Psikiyatri Dergisi, 30(1), 22-31.
• Yılmaz, S. (2020). Madde bağımlılığı ile mücadelede toplum temelli yaklaşımlar. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 20(2), 153–172. Yörükoğlu, A. (2019). Çocuk ruh sağlığı (25. Baskı). Özgür Yayınları.
• Young, K. S. (2009). Internet addiction: Diagnosis and treatment considerations. Journal of Contemporary Psychotherapy, 39(4), 241-246.
• Yüncü, Z. (2013). Ergen Madde Bağımlılığı Neden Önemlidir? Bağımlılık Dergisi, 14(3), 114-120.