HASAN BASRİ ÇANTAY (18887-1964) VE PRATİK AHLÂK ANLAYIŞI

Yıl 2018, Cilt: 8 Sayı: 1, 107 - 115, 30.03.2018

Mehmet Kenan Şahin

Öz

Bu makale, Balıkesir Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi tarafından, 19-21 Eylül 2014 tarihleri arasında Balıkesir’de
düzenlenen Vefatının 50. Yılında Hasan Basri Çantay Sempozyumu’nda sözel
bildiri olarak sunulan bildirinin yeniden gözden geçirilmiş ve genişletilmiş
şeklidir.

Bu
makalenin amacı Hasan Basri Çantay’ın hayatını ve pratik ahlâk anlayışını ortaya
koymaktır. Çantay’a göre ahlâkî yaşam toplumun geleceğini belirleyen güvenli ve
sağlıklı bir toplum için vazgeçilmez bir unsurdur. Bir toplumun ahlâkî yönünün
çökmesi istikbaline ve kalkınmasına en büyük tehdittir. Çantay, adalet,
kardeşlik ve hoşgörü gibi ahlâkî değerlerin toplumu bir arada tuttuğuna inanır.
Hak ve hukuk dışı uygunsuz davranışlarla mücadeleyi bir görev bilir. Toplumu
zaafa uğratan ve çöküntünün eşiğine getiren adaletsizliği ve ihtikârı ise asla
benimsemez. Çantay iman ile ameli de birbirinden ayırmamıştır. İman ile amel
arasında sıkı bir bağ kurmuştur. Bu yönüyle de amele büyük önem vermiştir.
İslâm ahlâkını savunmuştur. İslâmiyet’in önem verdiği ahlâkî değerleri bizzat
kişiliğiyle bütünleştirmiştir. Çantay ahlâksızlığı hedef alan yazılarıyla
toplumu sürekli bilinçlendirmiştir. 

The aim of this article is to
examine Hasan Basri Cantay’s life and his practial moral thought. According to
Çantay, moral life is an indispensable element for a safe and healthy society
that determines the future of a society. The collapse of a society's moral
orientation is the greatest threat to the development and future of that
community. Çantay believes that moral values, such as justice, brotherhood and
tolerance, hold society together. He knew a duty to struggle with illegitimate
inappropriate behavior. He has never accepted the injustice and wittiness that
has inflicted demoralization on society and brought it to the brink of
collapse.

Çantay, did not distinguish between faith and
workmanship. He established a close connection between faith and deed. In this
respect, He gave great importance to the direction of the action. He defended
Islamic morality. He personally integrated the moral values ​​that Islam has
given importance to. Hasan Basri Çantay has always been conscious of the
society with his writings aimed at morality.

Anahtar Kelimeler

Hasan Basri Çantay, Ahlâk, Adalet, Kardeşlik

Kaynakça

• Çağırıcı, Mustafa, Anahatlarıyla İslâm Ahlâkı, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2009
• Çağrıcı, Mustafa, “Ahlak Maddesi”, DİA, İstanbul, 1989
• Çağrıcı, Mustafa, “Îsâr”, DİA, İstanbul, 2000
• Çağrıcı, Mustafa, “Şecaat”, DİA, İstanbul, 2000
• Çantay, Hasan Basri, Kur’an’ı Hakim ve Meâl’i Kerim, Mürşit Çantay Yay., İstanbul, 1984
• Çantay, Hasan Basri, Babamın Şiirleri, (Hazırlayan: Mürşit Çantay), İstanbul, 1964
• Çantay, Hasan Basri, Müslümanlıkta Himâye-i Etfâl, Yeni Gün Matbaası, Ankara, 1925
• Çantay, Hasan Basri, “Tarihimizin Temeli”, Sebilürreşad, 1 (12), 8/1948
• Çantay, Hasan Basri, “Neme Lazım”, Sebilürreşad, 1(7), 7/1948
• Çantay, Hasan Basri, “Tefsiri Şerif”, Sebilürreşad, 1(10), 3–4/1957
• Çantay, Hasan Basri, “Tevhid”, Sebilürreşad, 1(12), 8/1948
• Çantay, Hasan Basri, “Gideceğimiz Yol”, Ses Gazetesi, 17 Teşrin-i Evvel 1918
• Çantay, Hasan Basri, “Asayiş Meselesi”, Ses Gazetesi, 24 Ekim 1918
• Çantay, Hasan Basri, “Muhtekirler Cezasız mı Kalacak?” Ses Gazetesi, 2 Ocak 1919
• Çantay, Hasan Basri, “İttifakı Mukaddes”, Ses Gazetesi, 13 Şubat 1919
• Çantay, Hasan Basri, “Milli Muavenet”, Ses Gazetesi, 7 Kasım 1918
• Çantay, Hasan Basri, “Milli Muavenet”, Ses Gazetesi, 7 Kasım 1918
• Çantay, Hasan Basri, “Bozgunculuk Hakkında”, İslâm Dergisi, 1(8), 12/1956
• Çantay, Hasan Basri, “Kötülüğe İyilikle Mukabele”, İslâm Dergisi, 1(9), 2/1957
• Çantay, Hasan Basri, “İslâm Nizamında Cihat”, İslâm Dergisi, 2(2), 2/1958
• Çantay, Hasan Basri, “İslâmiyette Mücadele Yolları”, İslâm Dergisi, 1(2), 5/1956
• Çantay, Hasan Basri, “Ehliyet ve Liyakat”, Zafer-i Milli, 16–18 Eylül 1923
• Çantay, Hasan Basri, “Müdahane” Zafer-i Milli, 19 Eylül 1925
• Fazlur Rahman, "İslâm' da Hukuk ve Ahlak", (çev.: Adnan Bülent Baloğlu), Türkiye Günlüğü, Sayı: 43, Yıl:1996
• Gazâlî, İhyâu ‘Ulûmi’d-Din, (Çev.: Mehmed A. Müftüoğlu), I-IV, İstanbul ts.
• Günay, Ünver, Din Sosyolojisi, İnsan Yay., İstanbul, 1998
• Güngör, Erol, Ahlak Psikolojisi ve Sosyal Ahlak, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 1997
• Heimsoeth, Heinz, Ahlak Denen Bilmece, (çev., Nermi Uygur), İstanbul, 1978
• İbn Haldun, Mukaddime, (Hazırlayan: Süleyman Uludağ), İstanbul: Dergah Yayınları, 2015
• Işık, Emin, “Hasan Basri Çantay”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1993, VIII.
• İbn Manzûr, Lisânü’l-’Arab, tahk. Yûsuf Hayyât, Nedîm Mer’aşlî, Dârü Lisâni’l- Arab, Beyrut tz,
• Kılıç, Recep, Ahlakın Dini Temeli, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1992
• Koç, Mustafa, “Bir Aktivist olarak Hasan Basri Çantay’ın Düşüncesinde Pratik Ahlâk Temaları: Din ve Ahlâk Psikolojisi Perspektifinden Semantik Analizler”.
• Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2 (2016):107-156
• er- Râgıb el-İsfehânî, el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân, (tahk. Muhammed Seyyid Keylânî), Mısır, 1961
• Şahin, Mehmet Kenan, Ahlâkın Felsefî ve Dinî Temelleri, Ankara, 2011
• Şahin, Mehmet Kenan “Hârici Kelâm Doktrini ve Ebu Hanîfe”, C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010, Cilt: XIV, Sayı: 2, ss.399-442
• Uğur, Mücteba, Hasan Basri Çantay, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1994
• Uğur, Mücteba,“Ölümünün 10. Yılı Münasebetiyle Hasan Basri Çantay”, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, c. XIII, sy. 6
• Önal, Recep, “Hasan Basri Çantay’ın İnanç Konularına Yaklaşımı: ‘Kur’ân-ı Hakîm ve Meâl-i Kerîm’ Üzerine Fenomenoteolojik Analizler”, Kelam Araştırmaları 13:1 (2015), ss. 289-351)
• Vakkasoğlu, Vehbi, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İslâm Alimleri, Nesil Yayınları, İstanbul, 2005