Kātib Chelebi's Understanding of Heresy in the Context of Mizān Al-Hak

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 2, 509 - 532, 30.07.2021

Muhammet Koçak

https://doi.org/10.48146/odusobiad.925741

Öz

In this study, it is aimed to examine the approach of Kātib Chelebi (1609-1659), who is a versatile scholar of the 17th century Turkish science world, to the concept of "Bid´at" within the framework of his work named Mizān Al-Hak.
The study consists of an introduction and two parts. The biography of Kātib Chelebi was included in the introduction and a brief introduction was made about his work, Mizān Al-Hak fi Ihtiyar al-Ahak, in which we can say that the attitude to be taken against bid´ah is mentioned from beginning to end. In the first part, the concepts of Heresy and Sunnah were discussed and the meanings attributed to the concepts in Islamic thought were explained briefly and in this context, the names Ahl al Sunnah and Ahl al Bid’a were examined. After these, an evaluation was made to summarize the issue. In the second part, the subject of "Heresy", as the twelfth matter in Mizān Al-Hak, was given primarily as a translation by using a copy in Ottoman language in the special collection of Islamic manuscripts of the Michigan University Library. Subsequently, Kātib Chelebi’s idea of “Heresy” was examined in the context of the mentioned copy, and the author's approach to the issue was presented in a succinct manner with a humanistic and realist perspective within the framework of the unity of religion and science.

Anahtar Kelimeler

Islam, Heresy, al-Sunna, Kātib Chelebi, Mizān Al-Hak

Mîzânü’l-Hak Bağlamında Kâtip Çelebi’nin Bid´at Anlayışı

Öz

Bu çalışmada, XVII. yüzyıl Türk ilim dünyasının müsbet düşünceyi temsil eden çok yönlü bir âlimi olan Kâtip Çelebi’nin (1609-1659), Mîzânü’l-Hak adlı eseri çerçevesinde “Bid´at” kavramına yaklaşımının incelemesi amaçlanmaktadır.
Çalışma, giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Kâtip Çelebi’nin biyografisine yer verilmiş ve kendisinde âdeta baştan sona bid´at karşısında takınılması gereken tavırdan bahsedildiğini söyleyebileceğimiz eseri olan Mîzânü’l-Hak fî İhtiyâri’l-Ahakk ile ilgili kısa bir tanıtım yapılmıştır. Birinci bölümde Bid´at ve Sünnet kavramları ele alınarak İslam düşüncesinde kavramlara yüklenen anlamlar kısaca izah edilmeye çalışılmış ve bu bağlamda Ehl-i sünnet ve Ehl-i Bid´at adlandırmaları incelenmiştir. Bunların ardından meseleyi özetleyecek mahiyette bir değerlendirme yapılmıştır. İkinci bölümde ise Mîzânü’l-Hak’da on ikinci bahis olarak yer alan “Bid’at” konusu, ekte sunulan Michigan Üniversitesi Kütüphanesi İslami el yazmaları özel koleksiyonundaki Osmanlıca nüshadan istifade edilerek öncelikle çeviri olarak verilmiştir. Akabinde Kâtip Çelebi’nin “Bid´at” düşüncesi, ifade edilen nüsha bağlamında incelenmiş olup, İslam düşüncesi ve tarihine vakıf olan müellifin, din ve bilim beraberliği çerçevesindeki insani ve realist bakış açısıyla meseleye yaklaşımı özlü bir şekilde ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İslam, Bid´at, Sünnet, Kâtip Çelebi, Mîzânü’l-Hak

Kaynakça

• Bedir, Mürteza. “Sünnet (İslam Hukuku)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/150-153. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Cumbur, Müjgan. “Kâtip Çelebi Hayatı ve Eserleri”. Türk Kütüphaneciliği Dergisi, 7/1-2, (1958), 1-6. http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/2176.
• Cürcani Seyyid Şerif. Ta’rifât. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2013.
• Çavuşoğlu, Semiramis. “Kadızâdeliler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/100-102. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Çelebi, İlyas. “Sünnet (Kelam)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/153-154. İstanbul: TDV 2010.
• Esen, Muammer. Ehl-i sünnet. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Eş’arî, Ebü’l-Hasan. Risale fi İstihsani’l-Havd fi İlmi’l-kelam. nşr. Richard McCarthy. Beyrut: Imprimerie Catholique 1953. 85-97.
• Fazlur Rahman. İslam, çev. Mehmet Dağ-Mehmet Aydın. Ankara: Selçuk Yayınları, 1981.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâu Ulûmi’d-Dîn. Mısır: b.y., t.y.
• Gündoğdu, Cengiz. “XVII. Yüzyılda Tekke-Medrese Münasebetleri Açısından Sivâsîler-Kadı-zâdeliler Mücadelesi”. İLAM Araştırma Dergisi, 3/1 (1998), 36-72.
• Gökyay, Orhan Şaik. “Kâtip Çelebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/36-40. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Gökyay, Orhan Şaik. Kâtib Çelebi Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1985.
• İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisanü’l-Arab. Beyrut: Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1999.
• Kara, Mustafa. Din Hayat Sanat Açısından Tekkeler ve Zaviyeler. İstanbul: Dergah Yayınları, 1990.
• Kâtip Çelebi, Mustafa b. Abdillah. Keşfü'z-Zunûn, nşr. Şerafettin Yaltkaya, Kilisli Muallim Rıfat, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 1941-1943.
• Kâtip Çelebi, Mustafa b. Abdillah. Mizanü'l-Hak fi İhtiyari’l-Ahakk. Ann Arbor, University of Michigan, Special Collections Library, Islamic Manuscript, nr. 371, 1a-56b.
• Kâtip Çelebi, Mustafa b. Abdillah. Mîzanü’l-Hakk fi İhtiyari’l-Ahakk En Doğruyu Seçmek İçin Hak Terazisi, haz. Orhan Şaik Gökyay. İstanbul: Kervan Kitapçılık, 1980.
• Kâtip Çelebi, Mustafa b. Abdillah. Mîzânü'l-Hak fî İhtiyâri’l-Ehakk İslâm’da Tenkit ve Tartışma Usûlü. sad. Süleyman Uludağ, Mustafa Kara. İstanbul: Marifet Yayınları, 2001.
• Kâtip Çelebi, Mustafa b. Abdillah. Tuhfetü’l-Kibar fi Esfari’l-Bihâr Deniz Seferleri Hakkında Büyüklere Armağan. haz. İdris Bostan. Ankara: Desen Ofset, 2008.
• Karadaş, Cağfer. Ana Hatlarıyla Kelam Tarihi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Kılavuz, A. Saim. Ana Hatlarıyla İslâm Akâidi ve Kelâma Giriş. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
• Koçyiğit, Talat. “Ebu’l-Hasan el-Eşari ve Bir Risalesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8 (1960), 165-174.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2019.
• Koloğlu, Orhan Şener. Kelâm Tarihine Giriş. Bursa: Emin Yayınları, 2016.
• Kutluer, İlhan. “Keşfü’z-Zünun”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/321-322. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Kutluer, İlhan. “Mîzânü’l-Hak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/216-218. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Kütükoğlu, Bekir. “Fezleke”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 12/541-542. İstanbul: TDV Yayınları, 1995. Müslim, Ebu'l-Hüseyn b. el-Haccac. es-Sahih. İstanbul: b.y., 1981.
• Öz, Mustafa. “Gāliyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/333-337. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Özler, Mevlüt. İslam Düşüncesinde 73 Fırka Kavramı. İstanbul: Nun Yayıncılık, 1996.
• Özler, Mevlüt. Tarihsel Bir Adlandırmanın Tahlili-Ehl-i Sünnet-Ehl-i Bid’at. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2010.
• Özsoy, Ömer. Sünnetullah. Ankara: Fecr Yayınları, 2015.
• Sarıcaoğlu, Fikret. “Kâtib Çelebi’nin Otobiyografileri”. Tarih Dergisi, 37 (2002), 297-319.
• Tehanevi, Muhammed Ali. Keşşafu Istılahati’l-Fünun ve’l-Ulum. thk. Ali Dehruc. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Tirmizi, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre. es-Sünen. İstanbul: b.y., 1981.
• Topaloğlu, Bekir. Kelam ilmi: Giriş. İstanbul: Damla Yayınevi, 1993.
• Watt, W. Montgomary. İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri. çev. E. Ruhi Fığlalı. Ankara: Umran Yayınları, 1981.
• Yaran, Rahmi. “Bid’at”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6/129-131. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Ehl-i Bidat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/501-505. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.