Rose Hip ın Turkısh Belıefs and Practıces

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 3, 745 - 762, 25.11.2021

Özlem Ünalan

https://doi.org/10.48146/odusobiad.874152

Cited By: 1

Öz

Culture is the whole material and spiritual values that a society has. Traditions and customs of a society, folk beliefs, mania, fairy tale, folk song, legend, epic etc. products, dishes, folk medicine practices form the culture of that society. Rosehip has gained a place in Turkish culture with its use in folk literature products, with the folk beliefs that have developed around it, and as a source of food.
Rosehip, which grows spontaneously in many parts of Anatolia, is a plant that is resistant to cold and seen as healing for many ailments. Rosehip is a fruit which is the topic of many folkloric narrations and which has many beliefs and rituals around it as well as being a mythological tree. It can be seen in many folkloric beliefs such as hidirellez, bad evil, gin, magic, tombs and growing up children. There are a lot of folkloric songs about rose hips in Anatolia. At the same time, branches of cloth ribbon washing rope and so on. objects are connected to see the wish tree function.
Rosehip is one of the most unique tastes of Turkish cuisine with its tea, jams, juice, marmalade, soup, churchkhela and composte. Rosehip, which is seen as a miraculous plant, is also used in public health. Today, it is an important raw material for the food and medicine industry.
In this study, the rosehip will be studied from cultural perspectives. First its mythological way will be handled, then beliefs and practices about rosehip from past to now present will be presented, then its place for public health will be handled. Examples from folkloric literature about rosehip will be given and flavors prepared with rosehip in Turkish cuisine will be explained.

Anahtar Kelimeler

Folklore, Rose Hip, Folk Belief, Rituals, Turkish Culture

Türk Kültüründe Kuşburnu

Öz

görenekleri, halk inanışları, mani, masal, türkü, efsane, destan vb. ürünleri, yemekleri, halk hekimliği uygulamaları o toplumun kültürünü oluşturur. Kuşburnu, halk edebiyatı ürünlerindeki kullanımıyla, çevresinde gelişen halk inanışlarıyla ve bir besin kaynağı olarak Türk kültürü içinde kendine bir yer edinmiştir.
Anadolu’nun birçok yerinde çoğu zaman kendiliğinden yetişen kuşburnu, soğuğa karşı dayanıklı ve pek çok rahatsızlığa şifa olarak görülen bir bitkidir. Kuşburnu mitolojik bir ağaç olmasının yanı sıra çeşitli halk anlatılarına konu olan, etrafında pek çok inanış ve ritüelin gerçekleştiği bir meyvedir. Hıdırellez’e, nazara, cine, büyüye, türbelere ve çocuk yetiştirmeye dair halk inanışlarında sıkça karşımıza çıkar. Anadolu’nun birçok yerinde kuşburnu üzerine türküler yakılıp maniler söylenir. Aynı zamanda dallarına bez, kurdele, çamaşır, ip vb. nesneler bağlanarak dilek ağacı fonksiyonu görür.
Kuşburnu günümüzde çayı, reçeli, meyve suyu, marmelatı, çorbası, pestili, kompostosu ile Türk mutfağının eşsiz lezzetlerinden birini oluşturur. Mucizevi bir bitki olarak görülen kuşburnu bu yönüyle halk hekimliğinde sıklıkla kullanılır. Bugün besin ve ilaç sanayisi için de önemli bir hammaddedir.
Bu çalışmada kuşburnu kültürel yönden değerlendirilecektir. Mitolojik yönü ele alındıktan sonra geçmişten günümüze kuşburnuya dair inanış ve uygulamalardan söz edilecek ardından halk hekimliğindeki yeri ve önemi üzerinde durulacaktır. Kuşburnuya dair halk edebiyatı ürünlerinden örnekler verilip Türk mutfağında kuşburnu ile hazırlanan lezzetler anlatılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Halk Bilimi, Kuşburnu, Halk İnanışları, Ritüel, Türk Kültürü

Kaynakça

• Acar, İsmail H. (1976). Bilmece Bildirmece. Sivas: Emek Matbaası.
• Aça, M. (2008). Trabzon-Şalpazarı Çepnileri İle Çuvaş Türklerinin Doğum Sonrası Etrafındaki İnanış ve Uygulamaları Üzerine Bir Karşılaştırma Denemesi. Karadeniz, Yıl: 1, Sayı: 1, 21-34.
• Akçiçek, E. (1997). Eren’ce Halk Bilim Yazıları. İzmir: Güneşim Ofset.
• Aker, Ahmet U. (Tarihsiz).Hicranı Anlayan Şehir. Bayburt: Özer Ofset.
• Arı, Top B. Mustafa B. (2017). Hatay’da Sağlık Sorunlarını Gidermek İçin Başvurulan Başlıca Halk Hekimliği Uygulamaları. Karadeniz, S.33, 55-67.
• Arslan, A. (2006). Ankara Türkmen Köyü’nde Halk İnanışları, Büyüler, Kargışlar, Yakarışlar: Kavaközü Derlemesi, Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, Sayı: 10, 1-19.
• Atnur, G. (2002). Başkurt ve Tatar Efsaneleri Üzerine Karşılaştırmalı Motif Çalışması. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora tezi, Erzurum.
• Balcıoğlu, Neriman R. (1951). Ardahan Havalisinde Halk Hekimliğinin. Kullandığı İlâçlar. Türk Folklor Araştırmaları, 2 (26), 414.
• Bayar, M. (2014). Şebinkarahisar Yöresinde Ziyaret Yerleri İle İlgili İnanç ve Uygulamalar. Karadeniz Araştırmaları, Sayı 41, 180-207.
• Begiç, Hacer N. (2013). Ankara Kazan ve Çevresinde Halk Hekimliği. 2.Uluslararası Ankara-Kazan ve Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu ve Uluslararası Sanat Çalıştayı, 288-293.
• Berger, H. (2000). Çingene Mitolojisi. (Çev. M. Yaşar Sağlam), Ayraç Yayınları: Ankara.
• Bulut, İhsan. (2011). “Anadolu’da İnanışların ve Geleneklerin Doğa Korunması Açısından Önemi Üzerine Örnekler”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C.11, S.46, 119-134.
• Çelik, A. Kuruca, N. (2000). “Şebinkarahisar’da Halk İnanmaları”, Şebinkarahisar I. Tarih ve Kültür Sempozyumu 30 Haziran-1 Temmuz 2000. İstanbul: Şebinkarahisar Belediyesi Yayınları, 333-354.
• Demiray, Güner M. (1976). Zile’den Maniler ve Gemerek’ten Birkaç Deyim ve Kelime. Sivas Folkloru, Yıl 4, S.46, 16.
• Dursun, S. (2008). Kuzeydoğu’da Mizah ve Duygu Esintileri. Ankara: İsmat Yayınları.
• Emir, Ali D. (1987). Bayburt Manileri- Bilmeceleri, İstanbul: Eğitim Yayınları.
• Emir, Ali D. (2009). Bayburt Efsaneleri. İstanbul: Nef Yayıncılık.
• Ergun, P. (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Gökbel, A.(2002). Şarkışla Yöresinde Ziyaret Yerleri İle İlgili İnanç ve Uygulamalar. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi VI/1, Sivas, 1-16.
• Gökçimen, A.(2005). “Artvin İlinin Sanbudak Köyünde Nazarla ilgili İnanışlar”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 27, Erzurum, 197-201.
• Irmak, Y. (2018). Bingöl Halk Hekimliği. Bingöl Üniversitesi Bingöl Araştırmaları Dergisi, C.5, S.1, 49-75.
• Kalafat, Y. (2017). Karir Zaza-Türk Halk İnançları, İstanbul Hukuk Mecmuası, C.75, 407-426.
• Karakaş, A.(2015). Osmaniye ve Çevresi Halk Hekimliğinde Dinsel-Büyüsel Uygulamalar. Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 2, Sayı:5, 156-166.
• Kâşgarlı Mahmut. (2006). Dîvânü Lügat’it-Türk I. (Çev. B. Atalay), Ankara: TDK Yayınları.
• Kaya, D. (2002). Sivas’ta Yatmakta Olan Horasan Merkezli Anadolu Erenleri. Halkbilim Araştırmaları, Kitabevi Yayınları: İstanbul, 261-285.
• Kesgin, T, M. Özcebe H. (2004). Türkiye’de Çocuk Bakımındaki Geleneksel İnanç ve Uygulamalar. Türkiyat Araştırmaları, S.1.43-56.
• Kırtan, M. (1991). Bayburtluca. Gazi Bayburt Aylık Yerel Dergi, S. 5, Bayburt, 14.
• Kurtuluş, İ. (2010). Güney Azerbaycan ve Kıbrıs Bilmecelerinin Karşılaştırılması. Yakın Doğu Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Lefkoşe.
• Kuzucular, E. (1978). Şarkışla’da Yabani Bitkilerden Yapılan Yiyecekler. Sivas Folkloru, Yıl 6, S.66, 24.
• Potapov L.P. (2012). Altay Şamanizmi. Konya: Kömen Yayınları.
• Okutan, Tahsin H. (1949). Şebinkarahisar ve Civarı. Giresun: Yeşil Giresun Matbaası.
• Öz M., Baltacı C., Deniz İ. (2018). “Gümüşhane Yöresi Kuşburnu (Rosa canina L.) ve Siyah Kuşburnu (Rosa pimpinellifolio L. ) Meyvelerinin C Vitamini ve Şeker Analizleri” , GÜFBED/GUSTIJ, 8 (2), 284-292.
• Özdemir, C. (2009). Havza İlçesinin Genel Folklorik Yapısı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume 2/7, Spring, 185-206.
• Sever, M. (2004). Türk Halk İnançlarında ve Halk Hekimliği Uygulamalarında Meyve. TÜBAR-XVI, 95-109.
• Sevindirici R. , Sevindirici İ. (1986). Halk Bilmeceleri. Ankara: Evrensel İletişim Yayınları.
• Şar, S. (2011). Bazı Üzmüşü Meyvelerin Kullanımlarının Eczacılık Ve Tıp Tarihi Açısından İncelenmesi. Lokman Hekim Journal, 1 (2), 1-6.
• Tanyu, H. (1973). Dinler Tarihi Araştırmaları, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Yardımcı, M. (1999), Türk Halk Bilimi ve Edebiyat Araştırmaları, Ürün Yayınları: Ankara.
• URL-1:http://www.muhsinkokturk.com/gelenek-ve-gorenekler/halk-inanislari-3. (13.04.2017)
• URL-2:http://www.agaclar.net/forum/yasantimizda-ve-sanatta bitkiler/14088.htm. (13.04.2017)
• Kaynak Kişi 1: Mustafa Kayalı, 1967, doğumlu, hizmetli, lise mezunu, Bayburt Şingah Mahallesi.
• Kaynak Kişi 2: Gülten Galacoş: 1972 doğumlu, ev hanımı, ilkokul mezunu, Bayburt Çiğdemtepe Köyü.
• Kaynak Kişi 3: Emine Gürer: 1968 doğumlu, ev hanımı, ilkokul mezunu, Gümüşhane/ Merkez.
• Kaynak Kişi 4: Gül Kaymak, 1983 doğumlu, ev hanımı, ortaokul mezunu, Bayburt/ Merkez.