Kırım'ın Jeopolitik Önemi ve Kırım Türkleri

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 1, 283 - 300, 29.03.2022

İsmail Görgen

https://doi.org/10.48146/odusobiad.1073217

Öz

Karadeniz’in Kuzeyinde bulunan Kırım yarımadası stratejik konuma ve elverişli iklime sahip olmasından dolayı her dönemde önemini korumuştur. Türkler de bu topraklara ilk defa Hunlar döneminde gelmişlerdir. Bu süreçten sonra Kırım, Türklerin yaşadığı bir bölge olmaya başlamıştır. Farklı zaman dilimlerinde, bölgede devletleşme sürecine giren Kırım Tatarları, özellikle Rusya tarafından engellenmeye çalışılmıştır. I. Petro zamanından itibaren Rus yetkililer Kırım’ı sıcak denizlere inmek için bir üs olarak görmeye başlamışlardır. Bu amacı gerçekleştirmek isteyen Rusya, Kırım’ı işgal ederek Karadeniz’de askeri donanmaya sahip olmuştur. Gerek Çarlık Rusya gerekse Sovyet Rusya döneminde Kırım Tatarları her türlü baskıya maruz kalmışlardır. Hatta İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Almanlarla işbirliği yaptıkları suçlamasıyla Rusya tarafından topluca Sibirya ve Türkistan’a sürgün edilmişlerdir. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra Ukrayna’nın sınırları içinde kalan Kırım, Rusya’nın güdümünden kurtulamayarak XXI. yüzyıl başlarında yeniden Rus tazyikine maruz kalmıştır. Rusya, Ukrayna ile yaptığı anlaşmaları ve bu ülkeye verdiği borçları bahane ederek Kırım’a yerleşmiştir. Büyük güç dengeleri arasında ezilip horlanan Kırım Türklerinin tek savunucusu ise Türkiye olmuştur. Yapılan bu çalışmayla Kırım Türklerinin Tarihsel Serüveni ve Kırım Yarımadası’nın önemi hatıralar, resmi yazışmalar ve telif eserlerden yararlanılarak aydınlatılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kırım, Tatarlar, Türkler, Rusya, Osmanlı Devleti, Türkiye, Ukrayna

Teşekkür

Bilimsel çalışmalara sunduğunuz katkıdan dolayı teşekkür eder saygılar sunarım.

Geopolitical İmportance of Crimean and Crimean Turks

Öz

The Crimean Peninsula, located on the northern coast of the Black Sea, has maintained its importance due to its strategic location and favorable climate. The Turks stepped on these lands during the Hun period for the first time. Crimea became an area where Turks lived after this period. Crimean Tatars who entered in the process of becoming a state in the region in different periods, were tried to be prevented, especially by Russia. The Russian authorities began to see Crimea as a base for reaching warm water since Peter I. Desiring to achieve this purpose, Russia invaded Crimea and acquired a military navy in the Black Sea. The Crimean Tatars were exposed to all kinds of oppression both during the period of Tsarist Russia and Soviet Russia. In fact, they were exiled to Siberia and Turkestan en masse by Russia on the allegation of collaborating with the Germans after the Second World War. Crimea was within the borders of Ukraine after the collapse of the Soviet Union. However, they could not escape Russia and were again exposed to Russian pressure at the beginning of the 21st century. Russia settled in Crimea on the excuse that they made agreements with Ukraine and the loans they made. The only defender of the Crimean Tatars, who suffered and were despised between the great power balances, was Türkiye. The current study attempted to clarify the historical adventure of the Crimean Tatars and the significance of the Crimean Peninsula by drawing on memories, official correspondence and copyrighted works.

Anahtar Kelimeler

Crimean, Tatars, Turks, Russia, Ottoman Empire, Turkey, Ukraine

Kaynakça

• Referans1 BCA, 30-10-0-0 232/563/20 (06.07.1944).
• Referans2 BCA, 272-0-0-12 47/86/3 (20.12.1925).
• Referans3 BOA, HR.SYS. 2453/37 (25.05.1918).
• Referans4 BOA, HSDHADB. 8/26 (27.09.1913).
• Referans5 BOA, Y. PRK.TKM. 50/45 (01.11.1907).
• Referans6 BOA, HR.SFR.3 16/16 (30.06.1854).
• Referans7 BOA, TS.MA.d 7014 (02.03.1775).
• Referans8 Akiner, S. (1995). Sovyet Müslümanları. Mutu, A. ve Buzpınar, T. (Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Referans9 Alkan, A. (2006). 21. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Karadeniz Güvenliği. Ankara: Nobel Yayınları.
• Referans10 Ayverdi, S. (2004). Türk-Rus Münâsebetleri ve Muharebeleri. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Referans11 Baczkowski, W. (1947). Towards an Understanding of Russia. Jerusalem: Hamadpis Liphshitz Press.
• Referans12 Baharçiçek, A. ve Ağır, O. (2015). Kırım’ın Rusya Federasyonu’na Bağlanması’nın Rusya’ya Komşu Ülkelere Olası Etkileri, Akademik Bakış Dergisi, 52, 29-47.
• Referans13 Başer, A. (2010). Kırım’da Rus Kolonizasyonu 1783-1850. Karadeniz Araştırmaları, 6 (24), 29-42.
• Referans14 Bennigsen, A. (1988). Sovyet Müslümanları ve İslam Dünyası. Kurat, Y. T. (Çev.). Wımbush, S. E. (Haz.). Stratejik Açıdan Sovyet Müslümanları ve Diğer Azınlıklar. (Ss. 303-325). Ankara: Forum Yayınları.
• Referans15 Bilener, T. (2004). Ulusal Devlet Olma Sürecinde Ukrayna. Büyükakıncı, E. (Haz.). Değişen Dünya Rusya ve Ukrayna. (Ss. 311-343). İstanbul: Phoenix Yayınları.
• Referans16 Binark, İ. (1992). Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde Mevcut Nâme-i Hümâyun Defterlerine Göre Osmanlı-Rus Münasebetleri. Türk-Rus İlişkilerinde 500 Yıl 1491-1992. (Ss. 197-207). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Referans17 Büyükakıncı, E. (2004). Bağımsızlık Sürecinde Ukrayna-Rusya İlişkileri. Büyükakıncı, E. (Haz.). Değişen Dünya Rusya ve Ukrayna. (Ss. 401-437). İstanbul: Phoenix Yayınları.
• Referans18 Carell, P. (1973). Barbarossa Harekatı:1941-1945 Alman Sovyet Savaşı. Erentok, H. (Çev.). İstanbul: Sinan Yayınları.
• Referans19 Caroe, S. A. (1983). Sovyet İmparatorluğu Sömürülen Milletler. Yüksel, Z. (Çev.). İstanbul: Tercüman Gazetesi Yayınları.
• Referans20 Comins-Richmond, W. (2002). Sovyetlerin Türk Halklarını Sürgün Etmesi. Yükselci, E. (Çev.). Türkler. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 18, 872-876.
• Referans21 Çervonnaya, C. M. (2003). Kagda Yeşelonı sı Deportirovannımi Narodami Şli na Boctok. Simferepol: İzdatelstva Odjak.
• Referans22 Devlet, N. (1999). Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905-1917). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Referans23 Devletşin, T. (1981). Sovyet Tataristan’ı. Emircan, M. (Çev.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Referans24 Dördüncü, M. (2001). 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması’ndan 1841 Londra Sözleşmesi’ne Kadar Boğazlar Meselesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (1), 24-30.
• Referans25 Dukes, P. (1994). A. History of Russia: Medieval, Modern, Contemporary. London: Macmillan Press.
• Referans26 Dyaçenko, C. (1955). Pa Vaprosam Organizatsii Kolhozov V CCCP. Yünhen: İnstitut Po İzuçeçenniyu i Kulturı CCCP.
• Referans27 Erişen, C. (2004). Rusya Federasyonu’nda Ulusal Güvenlik Yaklaşımı ve Askeri Doktrinler. Büyükakıncı, E. (Haz.). Değişen Dünya Rusya ve Ukrayna. (Ss. 165-195). İstanbul: Phoenix Yayınları.
• Referans28 Erkan, S. (1996). Kırım ve Kafkasya Göçleri (1878-1908). Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Kafkasya ve Orta Asya Ülkeleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları.
• Referans29 Förster, J. (2005). The German Military’s İmage of Russia. Russia: War, Peace and Diplomacy. Erickson L. and Erickson M (ed.). London: Orion Publishing, 117-129.
• Referans30 Genç, Y. İ. Yıldırım H. O. ve Demirbaş, U. (1992). Osmanlı Devleti ile Kafkasya, Türkistan ve Kırım Hanlıkları Arasındaki Münasebetlere Dair Arşiv Belgeleri. No:3. Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Referans31 Goldstfin, M. (1977). Sovyet Hakaretine Uğrayan Kırım Türk Halkı ve Onun Milli Kültürü. Birlik. 1, 513-531.
• Referans32 Grigorenko, P. (1987). Kırım Tatarlarının Kırım’dan Sürülmesi ve Sonuçları. Aydoğan, E. (Çev.). Emel. 160, 4-10.
• Referans33 Göring, H. (2001). İkinci Dünya Savaşı’na Nasıl Başladık? Nasıl İdare Ettik, Niçin Kaybettik? II. Ulus, İ. (Çev.). Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 56, 120-128.
• Referans34 Hablemitoğlu, N. (2002). Kırım’da Türk Soykırımı. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayınları.
• Referans35 Hosking, G. (2011). Rusya ve Ruslar: Erken Dönemden 21. Yüzyıla. Acar, K. (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Referans36 Hülagü, M. (2012). Kırım Hanlığı’nın Kuruluşu ve Türk-Rus İlişkilerindeki Yeri (1441-1783). Belleten, 276, 12-17.
• Referans37 İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye Üzerine Gizli Pazarlıklar 1939-1944: SSCB Dışişleri Bakanlığı. (2003). Güngören, F. (Haz.). Konyar, L. ve Uğurlu, N. (Çev.). Almanya Dışişleri Bakanlığı Belgeleri. İstanbul: Örgün Yayınevi.
• Referans38 İnalcık, H. (1948). Osmanlı Rus Rekabeti’nin Menşei ve Don-Volga Kanalı Teşebbüsü (1569). Belleten, 46, 349-402.
• Referans39 Johnson, L. (2012). Münih’te Bir Cami: Naziler. Ataman, S. (Çev.). CIA ve Müslüman Kardeşlerin Batıdaki Doğuşu. İstanbul: Mikado Yayınları.
• Referans40 Karov, D. (1954). Partizanskoe Dvijennie v CCCP. Yunhen: İnstitut İzuçenıyu İstorii i Kulturı CCCP.
• Referans41 Keleş, E. (2008). Kırım Savaşı’nda (1853-1856) Karadeniz ve Boğazlar Meselesi. OTAM-Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 23(23), 149-194.
• Referans42 Kırımal, E. (1962). Kırım’da Türk Katliamı. Gül, K. V. (Çev.). İstanbul: Toprak Yayınları.
• Referans43 Kırımal, E. (1967). Sovyet Rusya Hakimiyeti Altında Kırım. Dergi: Sovyetler Birliği Öğrenme Enstitüsü, 49, 59-66.
• Referans44 Kırımlı, H. (1996). Kırım Tatarlarında Milli Kimlik ve Milli Hareketler (1905-1916). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Referans45 Kocabaş, K. (1989). Tarihte Türk-Rus Mücadelesi. İstanbul: Vatan Yayınları.
• Referans46 Kyivpost, (2022). Russian Ground Forces Cross İnto Ukraine. https://www.kyivpost.com/ukraine-politics/russian-ground-forces-cross-into-ukraine.html. (Access: 04.03.2022).
• Referans47 Manstein, E. V. (1962). Kaybedilen Zaferler. ? (Çev.). İstanbul: K.K.K. İstanbul Askeri Basımevi.
• Referans48 Musa, A. (1984). İkinci Dünya Savaşı Döneminde Kırım. Atanur, A. (Çev.). Emel, 140, 26-29.
• Referans49 Mühlen, P. V. Z. (1984). Gamalıhaç ile Kızılyıldız Arasında İkinci Dünya Savaşı’nda Sovyet Doğu Halklarının Milliyetçiliği. Özbilen, E. B.(Çev.). Ankara: Mavi Yayınlar.
• Referans50 Nytimes, (2022). NATO Countries Pour Weapons İnto Ukraine, Risking Conflict With Russia. https://www.nytimes.com/2022/03/02/world/europe/nato-weapons-ukraine-russia.html, (Access: 04.03.2022).
• Referans51 Öztürk, Y. (2002). Kırım Hanlığı. Güzel, H. C. Çiçek, K. ve Koca, S. (Ed.). Türkler, 21 (Ss. 832-842). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Referans52 Öztürk, Y. (200). Osmanlı Hakimiyetinde Kefe (1475-1600). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Referans53 Pravda, (2022a). Putin Zayavil o Provedenii Cpetsoperatsii v Donbasse. https://www.pravda.ru/news/politics/1685481-putin_zajavil_o_provedenii_specoperacii_v_donbasse/, (Dostup: 04.03.2022).
• Referans54 Pravda, (2022b). Putin:Boennaya Maşina NATO Vıplotnuyu Priblijaetsya kı Granitsam Rossii. https://www.pravda.ru/news/world/1685485-nato_putin_rossija, (Dostup: 04.03.2022).
• Referans55 Pravda, (2014a). Russia Nezavisimost Krıma. https://www.pravda.ru/news/politics/1199797-ukaz/, (Dostup: 04.03.2022)
• Referans56 Pravda, (2014b). Russiyskiy Mid Pripomnil Ukraine “Zabıtıy” Dolg v 20 Milard Dollarov. https://www.pravda.ru/news/economics/1199828-debt/, (Dostup: 04.03.2022).
• Referans57 Saray, M. (2000). Sovyet Tehdidi Karşısında Türkiye’nin NATO’ya Girişi III. Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın Hatıraları ve Belgeleri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Referans58 Saydam, A. (1997). Kırım ve Kafkas Göçleri (1856-1876). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Referans59 Semenov, N. (1952). Sovetenskoi Sud i Karatilinaya Politika. München: İnstitute CCCP.
• Referans60 Shtemenko, S. M. (1971). İkinci Dünya Savaşı’nda Rus Harekatı 1941-1945. Korulsan, G. Uçar, Y. (Çev.). İstanbul: Ararat Yayınevi.
• Referans61 Simon, G. (1977). Kırım Tatarları’nın Milli Hareketleri II. M. N. (Çev.). Emel, 100, 18-21.
• Referans62 Soljenitsyne, A. Sakharov, A. Pliutch, L. ve Cemiloğlu, M. (1977). Sovyet Rusya’da Hürriyet Mücadelesi. Bürün, V. (Çev.). İstanbul: Yağmur Yayınları.
• Referans63 Stambrowski, A. (1965). Türk Milleti. Otar, İ. (Çev.). Emel, 30, 38.
• Referans64 Turan, G. (2004). Bağımsız Ukrayna’nın Dışpolitika Seçenekleri. Büyükakıncı, E. (Haz.). Değişen Dünya Rusya ve Ukrayna, (Ss. 365-401). İstanbul: Phoenix Yayınları.
• Referans65 Ülküsal, M. (1980). Kırım Türk-Tatarları (Dünü Bugünü Yarını). İstanbul: Baha Matbaası.
• Referans66 Vozgrin, V. (2015). Bolşevik İhtilalinden Sonra Kırım. Yeni Türkiye, 81, 399-424.
• Referans67 Yunusov, A. (2002). Ahıska (Mesket) Türkleri: İki Kere Sürgün Edilen Halk. Yükselci, E. (Çev.). Türkler, 18, 872-885.