Mânilerde Duygunun Estetik Ve Ontolojik Kodu Olarak Doğa

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 1, 211 - 230, 23.03.2023

Gülnaz Çetinkaya

https://doi.org/10.48146/odusobiad.1174024

Öz

In this study, aesthetic and ontological meaning codes of elements related to nature in mâni, which is one of the shortest but most intense symbolic meanings of Turkish oral poetry tradition, will be examined. Nature is seen as the main area of life and creation in Turkish oral tradition poetry and has functional features. The importance of nature in Turkish culture is related to lifestyle. In Turkish culture, nature, living space, learning, social togetherness and sharing space have multi-layered meanings as a space where healing, religious and psychological meanings are attributed, time is determined, production takes place, and emotions are expressed. While nature has these functions in socio-cultural life, it also has important functions in the symbolic transfer of the emotional world of the individual. In this context, nature has been a guide in the formation of the individual's inner reality and the description and transfer of this reality. The individual, who establishes an interest between nature and his feelings and thoughts, has positioned himself in the world outside himself. Thus, the human being, trying to understand his place in the universe, has continued his life as a part of a meaningful whole by trying to reach the secret of nature outside himself. This interaction with nature has been a source for the expression of inner reality and nature has been the discourse area of cultural creativity dating back centuries. The main purpose of this study will be to determine the motifs related to nature in the selected mani samples based on these multifunctional meaning fields of nature, and to examine the aesthetic and ontological meaning layers of the emotions expressed with these motifs with art aesthetics, ontology, psychoanalytic approach and image analysis. In the study, the question of how nature, which forms the discourse map of cultural memory, shapes the creation process in the oral literature tradition will also be tried to be answered.

Anahtar Kelimeler

mani, doğa, sembol, estetik, ontolojik

Mânilerde Duygunun Estetik Ve Ontolojik Kodu Olarak Doğa

Öz

Bu çalışmada Türk sözlü şiir geleneğinin en kısa, en yoğun sembolik anlamlar taşıyan türlerinden biri olan mânilerde doğa ile ilgili unsurların estetik ve ontolojik anlam kodları incelenecektir. Doğa, Türk sözlü şiir geleneğinde yaşamın ve yaratımın temel alanı olarak görülmektedir. Doğanın Türk kültüründeki önemi yaşam tarzı ile ilişkilidir. Türk kültüründe doğa, öğrenmenin ve sosyal paylaşımın gerçekleştiği; dini ve psikolojik anlamlar atfedilen, zamanın tayin edildiği, üretimin gerçekleştiği, duyguların ifade edildiği bir alan olarak çok katmanlı anlamlara sahip olmuştur. Doğa sosyo-kültürel yaşamda bu işlevlere sahip olurken aynı zamanda bireyin duygu dünyasının sembolik aktarımında da önemli işlevler üstlenmiştir. Bu bağlamda bireyin kendi iç gerçekliğinin oluşmasında ve bu gerçekliğin tarifinde, aktarımında doğa yol gösterici olmuştur. Doğa ile duygu ve düşünceleri arasında ilgi kuran birey, kendi dışındaki dünyada kendini konumlandırmıştır. Böylelikle evrendeki yerini anlamaya çalışan insan, doğanın da sırrına erişmeye çalışarak anlamlı bir bütünün parçası olarak yaşamını sürdürmüştür. Bu etkileşim, içsel gerçekliğin dışavurumuna kaynak olmuş ve doğa yüzyıllara dayanan kültürel yaratıcılığın söylem alanı olmuştur. Doğanın bu çok işlevli anlam alanlarından yola çıkarak seçilen mâni örneklerinde doğa ile ilgili motifler tespit etmek, bu motiflerle ifade edilen duyguların estetik ve ontolojik anlam katmanlarının sanat estetiği, ontolojisi, psikanalitik yaklaşım ve imge çözümlemeleriyle incelemek bu çalışmanın temel amacını oluşturacaktır. Çalışmada kültürel belleğin söylem haritasını oluşturan doğanın Türk sözlü şiir geleneğinde yaratım sürecini nasıl şekillendirdiği sorusu da cevaplandırılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

mani, doğa, sembol, estetik, ontolojik

Kaynakça

• Aktulum, K. (2021). İmgelem Çözümlemesine Giriş. İstanbul: Çizgi Kitabevi.
• Assmann, J. (2015). Kültürel Bellek, Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. İstanbul:Ayrıntı Yayınları.
• Bayat, F. (2007). Türk Mitolojik Sistemi 2. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Berger, J. (2020). Görme Biçimleri. İstanbul:Metis Yayınları.
• Chodorow, N.J. (2019). Duyguların Gücü, Psikanalizde, Cinsiyette ve Kültürde Kişisel Anlam. İstanbul:Metis Yayınları.
• Erzen, J.N. (2020). Çoğul Estetik. İstanbul: Metis Yayınları.
• Fromm, E. (1992). Rüyalar, Masallar, Mitoslar (Sembol Dilinin Çözümlenmesi). İstanbul: Arıtan Yayınevi.
• Giddens, A. (2010). Modernliğin Sonuçları. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Groh, J. M. (2019). Mekân Yaratmak, Beyin Neyin Nerede Olduğunu Nasıl Biliyor? (Çev. Gürol Koca), İstanbul: Metis Bilim.
• Jung, C.G. (2012). Dört Arketip. İstanbul: Metis Yayınları.
• Halbwachs, M. (2018). Kolektif Bellek. (Çev. Zuhal Karagöz). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Lakoff G., Johnson M. (2015). Metaforlar, Hayat, Anlam ve Dil. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Lüleci, M. (2010). Bilişsel Dilbilim, Şiirin Bilişsel Söylemi ve Sisler Bulvarında Bilişsel Etkinleştirme, Turkish Studies, Cilt 5, Sayı
• 4, 479-501.
• Saydam, M. B. (2013). Deli Dumrul’un Bilinci. İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Özarslan, M. (2017). Türk Mânilerinden Seçmeler. Ankara: MEB.
• Öztekin, Ö. (2012). Ontolojik Boyutta ‘Döngüsel Süreklilik’ & ‘Değişim ve Dönüşüm’ü İmleyen Görsel Sembollerle Şiirin Biçim
• Düzeyinde bilinçli Deformasyonu: Divan Şiirinde Deyişbilimsel Bir önceleme Alanı Olarak Biçimsel Sapmalar, Turkish
• Studies, Sayı 7/3, s.2139- 2155.
• Tunalı, İ. ( 1971). Sanat Ontolojisi, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Türkyılmaz, D.( 2018.) “Bulut Bulut Üstüne” Türkülerde Bulut Kavramının düşündürdükleri, Gazi Türkiyat, Güz/23, s.137-153.