A Foucauldian Look at the 1982 Constitution in Terms of Fundamental Constitutional Rights and Freedoms

Yıl 2021, , 55 - 86, 01.04.2021

Turgay Kahveci , Rukiye Tınas

https://doi.org/10.17153/oguiibf.661397

Öz

This paper aims to analyze the Constitution of 1982 drawn up after the coup d’État of 12 September 1980 and military government practices, regarding fundamental rights and freedoms from Foucault’s analysis on the law/power relationship. Foucauldi-an thought of power and subjectivization practices were first examined, the position of law in power relations was determined thereafter. Based on Foucauldian theoretical framework, the role of law in power relations and its special position towards fundamental rights and freedoms after the 1980 coup d’État were revealed.

Anahtar Kelimeler

Power, Subject, Fact, Coup d’État, Constitution of 1982

Temel Anayasal Hak ve Hürriyetler Açısından 1982 Anayasasına Foucauldian Bir Bakış

Öz

Bu makalenin amacı Türkiye’de 12 Eylül 1980 darbesi sonrası ortaya çıkan 1982 Anayasasını ve askeri yönetimin uygulamalarını temel hak ve hürriyetler açısından Michel Foucault’nun hukuk-iktidar ilişkisi analizi üzerinden incelemektir. Önce-likle Foucauldian iktidar düşüncesi ve özneleşme pratikleri incelenmiş, ardından hukukun iktidar ilişkilerindeki konumu belirlenmiştir. Foucauldian teorik çerçeve temel alınarak 1980 darbesi sonrası hukukun iktidar ilişkilerindeki rolü ve temel hak ve hürriyetlere karşı özel konumu ortaya çıkarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İktidar, Özne, Hakikat, Türkiye, Darbe, 1982 Anayasası

Kaynakça

• Agamben, Giorgio (2012). Dizpozitif Nedir?/Dost, İstanbul: MonoKL Yayınları (Çev. Ekin Dedeoğlu).
• Ahmad, Feroz (1995), Modern Türkiye’nin Oluşumu, İstanbul: Sarmal Yayınevi (Çev. Yavuz Alogan).
• Akgündüz, Gülay Ö (2013). “Foucault’da İktidar ve Beden İlişkisi”, Akademik Bakış Dergisi, S. 38: 1-16.
• Althusser, Louis (1978). İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları, İstanbul: İletişim Yayınları (Çev. Yusuf Alp, Mahmut Özışık).
• Artières, Philippe ; Quéro, Laurent ; Zancarini-Fournel, Michel (2003). Le groupe d’information sur les prisons, Archives d’une lutte, 1970-1972. Paris: IMEC Yayınları.
• Aslan, Hasan Hayri (2015). Diyarbakır 5 No’lu Cehenneminde Ölümden De Öte, İstanbul: Patika Kitap.
• Aydın, Suavi; Taşkın, Yüksel (2014), 1960’tan Günümüze Türkiye Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları
• Becermen, Metin (2009). Theodor W. Adorno ve Michel Foucault’da Hakikat ve İktidar İlişkisi, Yayımlanmamış Doktora Tezi (Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Belge, Murat (1992). 12 Yıl Sonra 12 Eylül, İstanbul: Birikim Yayınları.
• Bentham, Jeremy (2008). Panoptikon: Gözün İktidar, İstanbul: Su Yayınevi. Birol, Sanem (2012), “1961 Anayasasında İfade Özgürlüğü”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, S. 43: 39-54.
• Candansayar, Selçuk (2010). “12 Eylül 1980: Korku Çağında Eriyen Akıllar”, Türkiye Psikiyatri Derneği Bülteni, C. 13, S. 2: 3-5.
• Cevizci, Ahmet (1999). Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Cizre, Ümit (2004). “Egemen İdeoloji ve Türk Silahlı Kuvvetleri: Kavramsal ve İlişkisel Analiz”, (Ed. Ahmet İnsel ve Ali Bayramoğlu), Bir Zümre Bir Parti Türkiye’de Ordu, İstanbul: Birikim: 135.
• Çalkıvik, Aslı (2011). “’Ölümüne Yaşatmak’: Güvenlik Sorunu Olarak ‘Yaşam’”, Toplum ve Bilim Dergisi, S. 122: 19-37.
• Çelebi, Vedat (2013). “Michel Foucault’da Bilgi, İktidar ve Özne İlişkisi”, Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, C. 5, S. 1: 512-523.
• Demir, Gökhan; Öztogay, Dünya A. (2017), “İstisnai Devlet Biçimi ve Polis: 12 Eylül Döneminde İç Güvenlik Aygıtının Yeniden Yapılandırılması”, Amme İdare Dergisi, C. 50, S.1: 85-116.
• Duran, Lütfi (1984). “Türkiye’de Anayasa Yargısının İşlevi ve Konumu”, Amme İdare Dergisi, C. 17, S. 3: 3-27.
• Duverger, Maurice (1995). Siyaset Sosyolojisi, İstanbul: Varlık Yayınları.
• Eroğlu, Hülya Ö. (2016). “Foucault’nun İktidarları”, Amme İdare Dergisi, C. 49, S. 2: 39-54.
• Fırat, Derya; Topaloğlu, Hande (2012). “Diyarbakır Askerî Cezaevi (1980-84)”, Toplum ve Bilim Dergisi, S. 123: 76-92.
• Foucault, Michel (1988), Politics, Philosophy, Culture: Interviews and Other Writings, (1977-1984), Londra: Routledge (Trans. Alan Sheridan and Others).
• Foucault, Michel (1992), Hapishanenin Doğuşu, Ankara: İmge Kitabevi (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay).
• Foucault, Michel (1999). Bilginin Arkeolojisi, İstanbul: Birey Yayıncılık (Çev. Veli Urhan).
• Foucault, Michel (2000). Power, New York: The New Press (Çev. Robert Hurley vd.).
• Foucault, Michel (2001a), Dits et écrits I. 1954-1975, Paris: Editions Quarto Gallimard.
• Foucault, Michel (2001b). Kelimeler ve Şeyler, Ankara: İmge Kitabevi (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay).
• Foucault, Michel (2003). Cinselliğin Tarihi, İstanbul: Ayrıntı Yayınları (Çev. Hülya Uğur Tanrıöver).
• Foucault, Michel (2011). Entelektüelin Siyasi İşlevi, İstanbul: Ayrıntı Yayınları (Çev. Işık Ergüden, Osman Akınbay ve Ferda Keskin).
• Foucault, Michel (2013). Güvenlik, Toprak, Nüfus, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları (Çev. Ferhat Taylan).
• Foucault, Michel (2015a). Büyük Kapatılma, İstanbul: Ayrıntı Yayınları (Çev. Işık Ergüden, Ferda Keskin).
• Foucault, Michel (2015b). İktidarın Gözü, İstanbul: Ayrıntı Yayınları (Çev. Işık Ergüden).
• Foucault, Michel (2015c). Toplumu Savunmak Gerekir, çev. Ş. Aktaş, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Foucault, Michel (2016). Özne ve İktidar, İstanbul: Ayrıntı Yayınları (Çev. Işık Ergüden, Osman Akınhay).
• Golder, Ben; Fitzpatrick, Peter (2009). Foucault’s Law, Oxon: Routledge.
• Gödelek, Kamuran (2011). “Michel Foucault’nun Ahlak Anlayışı”, Beytulhikme An International Journal of Philosophy, C. 1, S. 2: 39-61.
• Gökhan, Demir; Öztogay, Dünya A. (2017). “İstisnai Devlet Biçimi ve Polis: 12 Eylül Döneminde İç Güvenlik Aygıtının Yeniden Yapılandırılması”, Amme İdare Dergisi, C. 50, S. 1: 85-116.
• Gözler, Kemal (2001). “Anayasa Değişikliğinin Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Bakımından Getirdikleri ve Götürdükleri (Anayasanın 13’üncü Maddesinin Yeni Şekli Hakkında Bir İnceleme)”, Ankara Barosu Dergisi, S. 4: 53-67.
• Güler, Ceyhun (2019). “Darbe, Dayanışma ve Direniş: 1980 Dönemi Avrupa Sendikal Hareketi ve DİSK İlişkileri”, Çalışma ve Toplum Ekonomi ve Hukuk Dergisi, S. 60: 79-104.
• Güneş, Cevriye D. (2013). “Michel Foucault’da Söylem ve İktidar”, Kaygı Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, S. 21: 56-69.
• Gürsoy, Yaprak (2014), “Türkiye’de Sivil Asker İlişkilerinin Dönüşümünün Sebepleri”, Uluslararası İlişkiler, C. 11, S. 43: 157-180.
• Hunt, Alan (1992). “Foucault’s Expulsion of Law: Toward a Retrieval”, Law&Social Inquiry, C. 17, S. 1: 1-38.
• Işık, Sever (2012). “Foucault’da İktidar, Özgürlük ve Direniş”, Ekev Akademi Dergisi, S. 51: 103-114.
• Kargıoğlu, İrem (2017). “Darbe Döneminde Yasaklanan Kitaplar”, Pan Dergi, S. 4.
• Karpat, Kemal H. (2010), Türk Demokrasi Tarihi/Sosyal, Kültürel, Ekonomik Temeller, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Keskin, Ferda (2015). “Sunuş: Büyük Kapatılma”, (Yaz. Michel Foucault), Seçme Yazılar-3: Büyük Kapatılma, İstanbul: Ayrıntı Yayınları (Çev. Işık Ergüden, Ferda Keskin).
• Kılıç, Muharrem (2014), “Bilgi-İktidar İlişkisi Bağlamında Yasa Düşüncesi: İktidarın Yasal(l)aşması”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 72, S. 1.: 173-188.
• Koloş, Umut (2016). Foucault, İktidar ve Hukuk/Modern Hukukun Soybilimi, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Leonard, Jerry D. (1990). “Foucault: Geneaology, Law, Praxis”, Legal Studies Forum, C. 14, S. 1: 3-25.
• Mahçupyan, Etyen (2002). “Bir Mikro İdeoloji Olarak Militarizm”, Birikim Dergisi, S. 160-161: 49-56.
• Mavioğlu, Ertuğrul (2006a). Apoletli Adalet/Bir 12 Eylül Hesaplaşması-2, İstanbul: İthaki Yayınları.
• Mavioğlu, Ertuğrul (2006b). Asılmayıp Beslenenler/Bir 12 Eylül Hesaplaşması – 1, İstanbul: İthaki Yayınları.
• Milliyet Gazetesi, “Ordunun Yönetime Gelmesi Dışta Olumlu Karşılandı” 13 Eylül 1980: 6.
• Mumcu, Ahmet (1986), “1924 Anayasası”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.2, S. 5: 383-400.
• Neocleous, Mark (1996). Administering Civil Society: Towards a Theory of State Power, Houndmills, Basingstoke, Hampshire and Lonra: Macmillan Press; New York: St. Martin’s Press.
• Örs, Birsen (2010). “İdeoloji: Karmaşık Dünyayı Anlaşılır Kılmak”, (Ed. Birsen Örs), 19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Modern Siyasal İdeolojiler, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları: 32-38.
• Özgenç, İzzet (2018), “Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Hürriyeti ile Seyahat Hürriyeti Bağlamında Özgürlük ve Güvenlik İlişkisi”, Anayasa Yargısı, C. 35, S. 1: 175-194.
• Sarup, Madan (2004). Post-yapısalcılık ve Post-modernizm, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları (Çev. Abdülbaki Güçlü).
• Sercan, Mustafa (2010). “Psikiyatrinin 12 Eylül’ü”, Türkiye Psikiyatri Derneği Bülteni, C. 13, S. 2: 25-29.
• Solgun, Cafer (2017). “Demeyin Anama, İçerdeyim”, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Soysal, Mümtaz (1993). 100 Soruda Anayasanın Anlamı, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Tanör, Bülent (2019). İki Anayasa: 1961-1982, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
• Tekelioğlu, Orhan (1999). Michel Foucault ve Sosyolojisi, İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Therborn, Göran (2008). İktidarın İdeolojisi İdeolojinin İktidarı, Ankara: Dipnot Yayınları.
• Timur, Taner (2005). Felsefi İzlenimler, Ankara: İmge Kitabevi.
• Topuzkanamış, Engin (2019), “Foucault’nun Düşüncesinde Hukuk ve İktidar”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 21, Özel S. : 1833-1850.
• Turkel, Gerald (1990). “Michel Foucault: Law, Power and Knowledge”, Journal of Law and Society, C. 17, S. 2: 170-193.
• Urhan, Veli (2007). “M. Foucault ve Bilgi/İktidar İlişkisinin Soykütüğü”, Kaygı : Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, S. 9: 99-118.
• Urhan, Veli (2010). Foucault, İstanbul: Say Yayınları.
• Üstel, Füsun (2002). “Türkiye Cumhuriyeti’nde Resmî Yurttaş Profilinin Evrimi”, (Ed. Tanıl Bora ve Murat Gültekingil), Milliyetçilik, İstanbul: İletişim Yayınları: 275-284.
• Üstel, Füsun (2004). “Makbul Vatandaş”ın Peşinde/ II. Meşrutiyet’ten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Valencia-Villa, Hernando (1981). “Foucault and the Law: An Antijuridical Jurisprudence?”, Philippine Law Journal, C. 56, S. 3: 355-366.
• Zürcher, Eric J. (1995), Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları (Çev. Yasemin Saner Gönen).
• “Evren: Taviz Devri Bitti”, Hürriyet, 09.02.1983, S. 14.
• “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (2010)”, Danıştay, https://www.danistay.gov.tr/upload/avrupainsanhaklarisozlesmesi.pdf (Erişim: 28.07.2020).
• “Bir 12 Eylül Cehennemi: Diyarbakır Zındanı”, Evrensel, 20 Eylül 2009, https://www.evrensel.net/haber/197849/bir-12-eylul-cehennemi-diyarbakir-zindani, (Erişim: 02.07.2020).
• “Diyarbakır Cezaevi Dünyada En Kötü 10 Arasında”, Hürriyet, 29.04.2008, https://www.hurriyet.com.tr/gundem/diyarbakir-cezaevi-dunyada-en-kotu-10-arasinda-8811243#:~:text=The%20Times%20gazetesi%2C%20%E2%80%9CD%C3%BCnyan%C4%B1n%20en,daki%20Canandiru%20Cezaevi'ni%20s%C4%B1ralad%C4%B1, (Erişim: 28.06.2020).
• Ergin, Sedat, “Gösteri Özgürlüğünün Sınırları (1): AİHM Kararları 12 Eylül Yasasını Geçersiz Kıldı”, Hürriyet, 02.07.2013, https://www.hurriyet.com.tr/gosteri-ozgurlugunun-sinirlari-1-aihm-kararlari-12-eylul-yasasini-gecersiz-kildi-23631791 (Erişim: 26.07.2020).
• “Ertuğrul Kürkçü”, Türkiye Büyük Millet Meclisi, https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/milletvekillerimiz_sd.bilgi?p_donem=24&p_sicil=6955 (Erişim: 23. 07.2020).
• “Genelkurmay ve Milli Güvenlik Konseyi Başkanı Orgeneral Kenan Evren’in Türk Milletine Açıklaması”, T.C. Resmî Gazete, 12.09.1980. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/17103_1.pdf (Erişim: 29.07.2020).
• Gözler, Kemal. “Referandum mu, Plebisit mi?”, anayasa.gen.tr, 05.03.2017, http://www.anayasa.gen.tr/plebisit.pdf (Erişim: 13.07.2020).
• Keskin, Ferda. “Toplum ve Siyaset (14): Foucault: Özne ve İktidar”, Youtube, 04.05.2017, https://www.youtube.com/watch?v=AbmKP08bySo, (Erişim: 17.04.2019).
• Koloş, Umut. “Foucault ve Hukuk Tartışmalarına Katkı: Dispositif Olarak Hukuk – I”, yenihukuk.blogspot.com, 09.09.2013, http://yenihukuk.blogspot.com/2013/09/foucault-ve-hukuk-tartsmalarna-katk.html (Erişim: 19.04.2019).
• Kürkçü, Ertuğrul, “Yürümek…”, Yeni Yaşam, 11.06.2020, http://yeniyasamgazetesi1.com/yurumek/, (Erişim: 1.07.2020).
• Öndül, Hüsnü. “Geçmişle Yüzleşme: 12 Eylül Travmasını Aşmak”, İnsan Hakları Derneği, 14.09.2017, https://www.ihd.org.tr/gecmisle-yuzlesme-12-eylul-travmasini-asmak/ (Erişim: 14.06.2020).
• “T.C. Anayasası (1961)”, T.C. Resmî Gazete, 20.07.1961, https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/10859.pdf (Erişim: 8.07.2020).
• “T.C. Anayasası (1982)”, T.C. Resmî Gazete, 20.10.1982, https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/17844.pdf (Erişim: 12.07.2020).
• “Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu”, T.C. Resmî Gazete, 06.10.1983, https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/18185.pdf, (Erişim: 4.07.2020).
• “Üç Yılını Cehennemde Geçirdi”, Radikal, 23.06.2003, http://www.radikal.com.tr/turkiye/uc-yilini-cehennemde-gecirdi-673856/, (Erişim: 20.06.2020).
• “12 Eylül: Türkiye Tarihinin En Karanlık Askeri Darbesinin Üzerinden 36 Yıl Geçti”, T24, 12.09.2016, https://t24.com.tr/haber/12-eylul-turkiye-tarihinin-en-karanlik-askeri-darbesinin-uzerinden-36-yil-gecti,359472, (Erişim: 3.07.2020).