Türk Çay Sektöründe Yasal Gelişim ve 1984 Serbestleştirmesi

Yıl 2019, Cilt: 14 Sayı: 2, 511 - 534, 30.08.2019

Ali Rıza Saklı

https://doi.org/10.17153/oguiibf.523952

Öz

Tarihi süreçte, belli alanlardaki yasa değişimlerinin ele alınması,
değişimi gerektiren durumların ve hayata geçirilen uygulamaların izlenmesi
bakımından yarar sağlamaktadır. Türk çaycılığının yasal gelişiminin ele
alınması bir ölçüde ihmal edilmiş sayılabilir. Bu çalışmada, önde gelen çay
yetiştirici ülkelerden Hindistan, Sri Lanka ve Kenya çay yasaları kabaca incelenerek;
üç ülkenin de kapsamlı yasal düzenlemelere sahip oldukları görülmüştür.
Türkiye’de eski tarihli çay yasaları daha kapsamlı olduğu halde, 1984 tarihli
yasanın serbestleştirme (deregulation) kaygısıyla hazırlandığı anlaşılmaktadır.
1984 serbestleştirmesi, çay sektöründe sorunların çözümünü sağlamadığı gibi, birçok
soruna kaynaklık etmiş, özel sektörün kayda değer bir başarı göstermesini de
sağlamamıştır. Bu çalışmada, serbestleşme döneminde yaşanan sorunlar
belirlenmeye çalışılmıştır. Ayrıca bu sorunların çözümü için yeni bir çay
yasası çıkarılması; çay kurulu ve çay borsası kurulması, çay imalatının
standartlara bağlanması, yeni bir yaş çay toplama düzeni kurulması gibi
öneriler getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çay, Çay Kanunları, Çay Sektöründe Serbestleştirme, Rize

Legal History in Turkish Tea Sector and 1984 Deregulation

Öz

In
the historical process, addressing changes in law in certain areas, benefit the
monitoring both of the situations that require the change and implemented
applications. The legal development of Turkish tea sector may be considered to
be neglected or disregarded so far. In this study, the tea laws of India, Sri
Lanka and Kenya, as leading tea growing countries, were roughly reviewed and seen
that the three countries had extensive legal regulations. Although Turkey's
oldest tea laws are more comprehensive, the law of 1984 is not the same, as
prepared for liberalization and deregulation purposes. The deregulation of 1984
has been a source of many problems in the tea industry, and has not led to a
remarkable success of the private sector. In this study, the problems
experienced during the deregulation period were tried to be determined. In
addition, the adoption of a new tea law to solve these problems and establishing
tea board and tea stock exchange,  setting
up tea production standards, founding a new fresh tea collection system was
proposed.

Anahtar Kelimeler

Deregulation on Tea Sector, Rize, Tea, Tea Acts

Kaynakça

• 1497 sayılı Kanun Teklifi, Trabzon Milletvekili Ahmet Şener ve 9 arkadaşının, Türkiye Çay İşletmeleri Kurumu kanunu teklifi ve 32 numaralı Geçici Komisyon raporu, TBMM Tutanakları; Millet Meclisi 3.Dönem, 1.Toplantı, S.Sayısı 203.
• 1938 Ziraat Kongresi, Meyvecilik-Bağcılık-Sebzecilik-Çay Genel Raporu ve Beş Senelik Program, T.C. Ziraat Vekâleti Neşriyatı, Ankara, 1938.
• 06.02.1924 Tarih ve 407 Sayılı Rize Vilâyetiyle Borçka Kazasında Fındık, Portakal, Limon, Mandalina ve Çay Yetiştirilmesi Hakkında Kanun.
• 02.04.1940 tarih ve 3788 Sayılı Çay Kanunu, Resmi Gazete, Sayfa: 13582, 02 Nisan 1940.
• 07.06.1949 tarih ve 5433 Sayılı Devlet Üretme Çiftlikleri Genel Müdürlüğü Görev ve Kuruluş Kanunu, RG; 13.06.1949/7231
• 24.11.1994 tarih ve 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun, RG: Tarih: 27.11.1994 Sayı: 22124.
• 4.12.1984 tarih ve 3092 sayılı Çay Kanunu, RG: Tarih: 19.12.1984 Sayı: 18610.
• Aktan, Reşat, (1946), Rize'de Çay, Çankaya Matbaası, Ankara.
• Connely, A. (2011), Boston Tea Party, http://www.lbma.org.uk/assets/Alchemist/Alchemist_91/Alch91Connelly.pdf; (07.01.2019).
• Çay Bahçesi Kuracak Olanlara Ruhsatname Verilmesinde Uygulanacak Esaslara Dair Yönetmelik, Resmi Gazete Tarihi: 30.07.2013 Resmi Gazete Sayısı: 28723
• Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü Ana Statüsü, RG: 20.12.1996 Sayı: 22853.
• Çaykur, Faaliyet Raporu, (2017), 2017 Yılı Çaykur Faaliyet Raporu; http://www.caykur.gov.tr/CMS/Design/Sources/Dosya/Yayinlar/241.pdf; (20.01.2019)
• Çaykur İstatistik Bülteni, (2017), İstatistik Bülten 2017; http://www.caykur.gov.tr/CMS/Design/Sources/Dosya/Yayinlar/281.pdf; (20.01.2019)
• Derin, Zihni, ( ? ), Çay uzmanı Mr. Moore’un sorularına verdiği cevaplar, Zihni Derin’in torunları tarafından Recep Koyuncu’ya verilen evrak-i metrukesinden çıkan belge.
• Erten, Ali Rıza, (1925), Şimali Şarki Anadolu ve Kafkasya'da Tetkikat-ı Ziraiye, İktisat Vekâleti Neşriyatı, İstan-bul, (1341).
• Hatipoğlu, Şevket Raşit, (1939), Türkiye’de Çay İktisadiyatı, T.C. Ziraat Vekâleti Yayını, Ankara.
• Kejanlı, T., Akın, C.T., Yılmaz, A., (2007), Türkiye’de Koruma Yasalarının Tarihsel Gelişimi Üzerine Bir İnceleme, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Kış 2007 C.6 S.19 ss.179-196.
• Kemaloğlu, M., (2015), Türkiye’de Afet Yönetiminin Tarihi ve Yasal Gelişimi, Akademik Bakış Dergisi, S.52, Kasım – Aralık 2015, Celalabat.
• Kenya Tea Act, (1961), Kenya Tea Act ; http://extwprlegs1.fao.org/docs/texts/ken63663.doc; (07.01.2019).
• Kumbasar, Sami, (2014), Trabzon Bilinenin Aksine Destek Oldu, Haberci53, 02.08.2014; http://www.haberci53.com/sami-kumbasar-trabzon-bilinenin-aksine-destek-oldu-makale,879.html (09.08.2018).
• Özçelik, A.E., Nişancı, R., Demir, O., Yıldırım, V., Yıldırım, R.E., (2013), Çay Tarımı Arazilerinde Konumsal Veri Altyapısı Gereksinimi, Türkiye Ulusal Fotogrametri ve Uzaktan Algılama Birliği VII. Teknik Sempozyumu (TUFUAB’2013), 23-25 Mayıs 2013, KTÜ, Trabzon.
• Öztürk, Saygı, (2016), İsmet Paşa’nın Kürt Raporu, Doğan Kitap, 7.b.
• Rize Ticaret Borsası Kayıtları, 30.07.2018.
• Rize Ticaret Borsası, (2019), Çay Kanunu Taslağı, https://www.rtb.org.tr/tr/cay-kanun-taslagi; (12.01.2019)
• Saklı, Ali Rıza, (2004), Çay Sektöründe Sorunlar ve Çözüme Yönelik Model Arayışları, TODAİE, Kamu Yönetimi Yüksek Lisans Programı (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2004.
• Saklı, Ali Rıza, (2008), Türk Çayının Dünü ve Bugünü, Kaknüs Yayınları, İstanbul.
• Saklı, Ali Rıza, (2011), A Critical Review of Recent Sectoral Structure Proposal for Turkish Tea Sector, Humanity & Social Sciences Journal 6 (1): 01-07, 2011.
• Sarma, G, (2013), “A Historical Background of Tea in Assam”, the Echo An Online Journal of Humanities & Social Science, Published by: Dept. of Bengali Karimganj College, Karimganj, Assam, India; http://shodhganga.inflibnet.ac.in/bitstream/10603/137485/8/08_ chapter_02.pdf; (08.01.2019)
• Sri Lanka Tea Board Law, (1975), Sri Lanka Tea Board Law No. 14; http://www.commonlii.org/lk/legis/num_act/sltbl14o1975214/longtitle.html; (07.01.2019).
• T.C. Başvekâlet, Kararlar Dairesi Müdürlüğü, 10 Mayıs 1940 tarih ve 2/13450 sayılı Kararname. BCA.030.18.01.02/91 44 10.
• T.C. Başvekâlet, Kararlar Dairesi Müdürlüğü, 25 Ağustos 1942 tarih ve 2/18662 sayılı Kararname. BCA.030.18.01.02/99.78.14.
• T.C. Başvekâlet, Kararlar Müdürlüğü, 01.11.1946 tarih ve 3/4889 sayılı Kararname. BCA.030.18.01.02/112.69.17.
• T.C. Başvekâlet, Kararlar Müdürlüğü, 20.05.1949 tarih ve 3/9357 sayılı Kararname. BCA.030.18.01.02/119.42.18.
• T.C. Başvekâlet, Muamelat Müdürlüğü, 01.04.1933 tarih ve 14108 sayılı Kararname. BCA.030.18.01.02/35.22.11.
• TBMM Zabıt Ceridesi, 1.cilt, 29.İctima, 20.03.1940.
• TBMM Zabıt Ceridesi, 1.cilt, 65.İctima, 09.05.1927.
• TBMM Zabıt Ceridesi, 2.cilt, 91.İctima, 28.01.1340 (1924)
• TBMM Zabıt Ceridesi, 2.cilt, 95.İctima, 04.02.1340 (1924).
• TBMM Zabıt Ceridesi, Çay Kanunu Layihası ve Ziraat, Maliye, Adliye, Bütçe encümenleri mazbataları (1/218) S Sayısı 70. 9.cilt, Devre: 6 İctima:1, 18.03.1940.
• Tea Control Act, (1957), Tea Control Act No. 51; http://srilankalaw.lk/Volume-VIII/tea-control-act.html; (07.01.2019); Orijinal metin için; http://extwprlegs1.fao.org/docs/pdf/srl21786.pdf; (07.01.2019).
• Tea Convention, (2017), The Legendary Colombo Tea Auction, Colombo International Tea Convention 2017; https://www.ceylonteaevents.com/legendary-colombo-tea; (08.01.2019)
• Teasrilanka, (2017), Ceylon Tea History, Tea Exporters Association Sri Lanka http://teasrilanka.org/history; (08.01.2019).
• The Tea Act, (1953) The Tea Act; https://indiacode.nic.in/bitstream/123456789/2175/3/A1953-29.pdf#search=tea; (07.01.2019).
• Ulusal Çay Konseyinin Kuruluşu ile Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik, Resmi Gazete Tarihi: 08.05.2008 Resmi Gazete Sayısı: 26870
• Zihnioğlu, Asım, (1998), Bir Yeşilin Peşinde, TÜBİTAK Yayını, Ankara.