Darülfünundan İstanbul Üniversitesine Resmî İdeolojinin Yükseköğretime Etkisi

Yıl 2023, Cilt: 18 Sayı: 1, 66 - 86, 01.04.2023

Abdulvahap Akıncı

https://doi.org/10.17153/oguiibf.1145678

Öz

Modern devletler, vatandaşlarını inşa etmek, onlara bir kimlik vermek için eğitimi araç olarak kullanmıştır. Osmanlı Devleti de Avrupa’daki gelişmelere kayıtsız kalamazdı. Özellikle milliyetçiliğin gelişmesi ve ülkede farklı etnik, dinsel kökenden toplulukları etkilemeye başlaması ve ülkenin parçalanma kaygısı, ortak bir Osmanlı kimliği inşası için adımların atılmasını zorlunlulaştırmıştı.
Bu çalışmanın amacı, Tanzimat döneminden erken Cumhuriyete uzanan süreçte resmî ideolojinin yükseköğretime etkisinin irdelenmesidir. Bu kapsamda, Osmanlı Devleti’nde yükseköğretim sisteminin gelişimi Darülfünun özelinde incelenmiştir. Cumhuriyet dönemiyle, yükseköğretim sistemindeki dönüşüm incelenerek, arkasında yatan ideolojik amaçlar değerlendirilecektir. Nitel araştırmanın tarihsel yönteminden yararlanılan çalışmanın temel bulgusu, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde oluşturulan yükseköğretim kurumlarının dönemin resmî ideolojisini yansıttığıdır.

Anahtar Kelimeler

Darülfünun, Okul, Milli Kimlik, Osmanlı Eğitim Sistemi, İstanbul Üniversitesi

The Effect of Official Ideology on Higher Education from Darülfünun to Istanbul University

Öz

Modern states have used education as a tool to build their citizens and give them an identity. The Ottoman Empire could not remain indifferent to the developments in Europe. In particular, the development of nationalism and the fact that it started to affect communities from different ethnic and religious backgrounds in the country, and the country's concern for disintegration made it necessary to take steps to build a common Ottoman identity.
The main purpose of this study is to examine the effect of official ideology on higher education in the process from the Tanzimat period to the early Republic. Within the scope of the study, the development of the higher education system, the "Darülfünun", in the Ottoman State was examined. The transformation in the higher education system during the Republican period will be examined and the ideological goals behind will be evaluated. The main finding of the study, which benefited from the historical method of qualitative research, is that the higher education institutions established in the Ottoman and Republican periods reflect the official ideology of the period.

Anahtar Kelimeler

Darülfünun, School, National Identity, Ottoman Education System, Istanbul University, Darülfünun, School, National Identity, Ottoman Education System, Istanbul University

Kaynakça

• Ahmad, F. (2007), Modern Türkiye’nin Oluşumu, Çev. Yavuz Alogan, 6. Baskı, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Akıncı, A. (2011), Milli Kimlik İnşa Stratejileri: Türkiye Örneği (1839-1946), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Sakarya..
• Akıncı, A. (2014), “Osmanlı Devleti’nde Milli Kimlik İnşasında Okul”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 19: 1-24.
• Akyüz, Y. (2001), Türk Eğitim Tarihi: Başlangıçtan 2001’e, Genişletilmiş 8. Baskı, İstanbul: Alfa.
• Akyüz, Y. (2015), Türk Eğitim Tarihi: M.Ö. 1000-M.S. 2015, Ankara: Pegem Akademi.
• Bakır, K. (2008), “II. Meşrutiyet Döneminde Milli Seçkincilik ve Eğitim: Emrullah Efendi Tuba Ağacı Nazariyesi”, Doğu Batı, 11/45: 197-213.
• Baltacıoğlu, A. Y. (2011), Darülfünun’da Alman Müderrisler (1915), Prof. Dr. Yahya Gündüz’e Armağan, (Ed. C. Öztürk ve İ. Fındıkçı), Ankara: Pegem Akademi: 375-394.
• Bermek, E. (2010), “Giriş”, Türkiye’de Üniversite Anlayışının Gelişimi (1861-1961), (Ed. N. K. Aras, E. Dölen, O. Bahadır, 2. Baskı, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi: 7-13.
• Bıçak, A. (2016), “Türkiye’de Üniversite, Dünyada ve Türkiye’de Üniversite”, Dünyada ve Türkiye’de Üniversite, (Haz. N. Tozlu, V. Taşdelen ve M. Önal), Bayburt Üniversitesi yayınları, Ankara: Hermas Tanıtım Ofset: 171-232.
• Dölen, E. (1985), “Darülfünun”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedesi, C. 2, İstanbul: İletişim Yayınları: 476-477.
• Dölen, E. ve N. Yıldırım (2003), Darülfünun’dan Günümüze Üniversite yayıncılığı ve Yaşamı, 1. Baskı, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Dölen, E. (2008), “II. Meşrutiyet Döneminde Darülfünun”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 10/1: 1-46.
• Engelhardt (1999), Tanzimat ve Türkiye, Çev. A. Reşad, 1. Baskı, İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Erdem, I. (1938), “Das türkische Volk wacht über die Unabhängigkeit der Republik”, Rundschau, 8/57: 1968.
• Ergün, M. (1982), Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ankara : Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Ersanlı, B. (2006), İktidar ve Tarih, Türkiye’de “Resmi Tarih” Tezinin Oluşumu (1929-1937), 2. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Eryılmaz, B. (2004), Bürokrasi ve Siyaset; Bürokratik Devletten Etkin Yönetime, 2. Baskı, İstanbul: Alfa Yayınları.
• Güler, A. (1994), Türkiye’de Üniversite Reformları,Ankara: Adım Yayınları.
• Gündüz, M. (2016), “Anılarda Üniversite Sorunları ve Eleştiriler”, Dünyada ve Türkiye’de Üniversite, Haz. Necmettin Tozlu, Vefa Taşdelen ve Mehmet Önal, Bayburt Üniversitesi yayınları, Ankara: Hermas Tanıtım Ofset: 233-273.
• Heper, M. (2006), Türkiye’de Devlet Geleneği, (Çev. N. Soyarık), Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Hirş, E. (1950), Dünya Üniversiteleri ve Türkiye’de Üniversitelerin Gelişmesi, C. 1, İstanbul: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Hobsbawm, E. (2005), İmparatorluk Çağı 1875-1914, (Çev. V. Aslan), 3. Baskı, Ankara: Dost Kitabevi
• Karpat, K. H (2009)., Osmanlı’dan Günümüze Kimlik ve İdeoloji, 2. Baskı, İstanbul: TİMAŞ Yayınları.
• Kenan, S. (2016), “Üniversite’nin Kısa Hikâyesi”, Dünyada ve Türkiye’de Üniversite, (Haz. N. Tozlu, V. Taşdelen ve M. Önal), Bayburt Üniversitesi Yayınları, Ankara: Hermas Tanıtım Ofset: 5-34.
• Koçak, C., “Tanzimat’tan Sonra Özel ve Yabancı Okullar”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul: İletişim Yayınları: 485-494.
• Koçer, H. A. (1992), Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi, İstanbul: Milli Eğitim Yayınevi.
• Mantran, R. (1999), Osmanlı imparatorluğu Tarihi II: XIX. Yüzyılın Başlarından Yıkılışa, (Çev. S. Tanilli), 2. Baskı, İstanbul: Adam Yayınları.
• MEB Yükseköğretim Genel Müdürlüğü (1998), Cumhuriyetin 75. Yılında Yükseköğretim, Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Mikusch, D. V. (1928), Gazi Mustafa Kemal; zwischen Europa und Asien, Leipzig: Paul List Verlag.
• Özkalp, E. (2008), Sosyolojiye Giriş, 16. Baskı, Bursa: Ekin Yayınevi.
• Özkan, S. (2015), Türk Eğitim Tarihi, 7. Baskı, Ankara: Nobel Kitap.
• Pusch, B. (1998), “Verschleierte Berufung?: Zur beruflichen Situation proislamischer Journalistinnen in der Türkei”, Zeitschrift für Türkeistudien, Hrsg. Zentrum für Türkeistudien, 11/2, Leske + Budrich: 213-231.
• Sakaoğlu, N. (1985), Eğitim Tartışmaları, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul: İletişim Yayınları: 478-484.
• Sarıoğlu, M. (2012), Türk Eğitim Tarihinden Esintiler, , Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
• Şimşek, H. (2016), “Osmanlıdan Cumhuriyete Türk Üniversitelerinin Tarihsel Gelişimi”, Dünyada ve Türkiye’de Üniversite, (Haz. N. Tozlu, V. Taşdelen ve M. Önal), Bayburt Üniversitesi Yayınları, Ankara: Hermas Tanıtım Ofset: 129-170.
• Taşer, S. (2010), “Darülfünun-ı Şahane’de Kayıt, Ücret ve İmtihanlar İle İlgili Hususlar ve Başarılı Öğrencilerin Ödüllendirilmesi”, Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 29: 357-370.
• Tekeli, İ. (1985), “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Eğitim Sistemindeki Değişiklikler”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul: İletişim Yayınları: 456-475.
• Tekeli İ. (2010), “Cumhuriyet Öncesinde Üniversite Kavramının Ortaya Çıkışı ve Gerçekleştirilmesinde Alınan Yol”, Türkiye’de Üniversite Anlayışının Gelişimi (1861-1961), (Ed. N. K. Aras, E. Dölen, ve O. Bahadır), 2. Baskı, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi: 19-51.
• Tunçay, M. (1984), „Der Laizismus in der Türkischen Republik“, Jahrbuch zur Geschichte und Gesellschaft des Vorderen und Mittleren Orients, Thema: Islam und Politik in der Türkei, (Hrsg. J. Blaschke & M. v. Bruinessen, Berlin: Express Edition: 53-93.
• Tunçay, M. (2005), Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923-1931), 4. Baskı, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Wedel, H. (1990), “Türkei im Wandel – 1. Bonner Türkei- Forum 29.10.1990-“, Zeitschrift für Türkeistudien, Hrsg. Zentrum für Türkeistudien, 3/2, Leske + Budrich: 173-181. Yavuz, H. (1998), Osmanlılık, Kültür, Kimlik, 2. Baskı, İstanbul: Boyut Kitapları.
• Zürcher, E. J. (2007), Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çev. Yasemin Saner Gönen, 21. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.