A Critical View about the Historical Change Line of the Development Path of the Turkish Economy: From Statist Development to State Capitalist Development

Yıl 2023, Cilt: 18 Sayı: 2, 417 - 442, 01.08.2023

Betül Sarı Aksakal

https://doi.org/10.17153/oguiibf.1239060

Öz

In the study, the transformation elements are disputed that emerged in the context of the development of ideology and politics from the period of the establishment of the Republic of Turkey to the present. It is aimed to present some theoretical devices on which development discourses and policies in Turkey came into view as a result of the original historical-social-economic-political-cultural-institutional-ideological features. The different periods of Turkey's development story, the development discourses they built, and the portraits of their dynamics contributed to grasping the subject matter. In all these contexts, it is thought that the transformation in the Turkish economy's development policies has followed since its foundation divulges a condition that has evolved from statist development to state capitalist development.

Anahtar Kelimeler

Statist Development, Import Substitute Industrialization, Planned Economy, Free Market Economy, State Capitalist Development, Devletçi Kalkınma, İthal İkameci Sanayileşme, Planlı Ekonomi, Serbest Piyasa Ekonomisi, Devlet Kapitalizmci Kalkınma

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Türkiye Ekonomisinin Kalkınma Patikasının Tarihsel Değişim Çizgisine Eleştirel Bir Bakış: Devletçi Kalkınmadan Devlet Kapitalizmci Kalkınmaya

Öz

Çalışmada Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş yıllarına uzanan süreçten günümüze kalkınma ideolojisi ve siyaseti bağlamında ortaya çıkan dönüşüm unsurları ele alınmıştır. Türkiye’deki kalkınma söylemlerinin ve politikalarının hangi özgün tarihsel-toplumsal-ekonomik-siyasal-kültürel-kurumsal-ideolojik olgular sonucunda ortaya çıktığı konusunda birtakım teorik araçlar sunulması hedeflenmiştir. Türkiye’nin kalkınma hikâyesinin yarattığı farklı dönemler ve onların inşa ettiği farklı kalkınma söylemleri ve dinamiklerinin portreleri konunun bir bütünlük içinde anlaşılmasına katkıda bulunmuştur. Tüm bu bağlamlarda, Türkiye ekonomisinin kuruluşundan bu yana izlediği kalkınma politikalarındaki dönüşümün, devletçi kalkınmadan devlet kapitalizmci kalkınmaya doğru evrilen bir anlayışı yansıttığı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Devletçi Kalkınma, İthal İkameci Sanayileşme, Planlı Ekonomi, Serbest Piyasa Ekonomisi, Devlet Kapitalizmci Kalkınma

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Akyüz, Y. ve Boratav, K. (2003). The making of the Turkish financial crisis. World Development, 31(9), 1549-1566.
• Altıok, M. (2005). Uluslararası Sermayenin Krizi, Hegemonya Savaşları ve Türkiye. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 4(12), 151-173.
• Altıparmak, A. (1998). Türkiye'de Cumhuriyetin İlk Yıllarında Müteşebbis Sınıfının Gelişimi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(1), 65-80.
• Atagenç, İ. Ö. (2017). İzmir İktisat Kongresi’nin Türk Dış Politikasının İnşasındaki Rolü. Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(5), 91-101.
• Best, J. (2020). The quiet failures of early neoliberalism: from rational expectations to Keynesianism in reverse. Review of international studies, 46(5), 594-612.
• Boran, T. (2021). Demokrat Parti’nin “Atatürk Sevgisi”(1954) Belgesel Filmi. Tarih ve Gelecek Dergisi, 7(1), 98-118.
• Boratav, K. (1974). Türkiye’de Devletçilik. Ankara: Savaş.
• Boratav, K. (1982). Türkiye’de Devletçilik. Ankara: Savaş.
• Boratav, K (2003). Türkiye İktisat Tarihi, 1908-2002. (6th Edition). Ankara: İmge.
• Boratav, K. (2008). Türkiye İktisat Tarihi. 1908-2007. Ankara: İmge.
• Bremmer, I. (2009). State capitalism comes of age: The end of the free market?. Foreign affairs, 40-55.
• Buğra, A. (2013). Devlet ve işadamları. İstanbul: İletişim.
• Bülbül, D. (2020). Kemalist Ekonomi Modeli: Atatürk’ün Maliye Politikası: 1923-1938. İstanbul: Cumhuriyet.
• Cammack, P. (2003). The governance of global capitalism: a new materialist perspective. Historical Materialism, 11(2), 37-59.
• Cerny, P. G. (1997). Paradoxes of the competition state: The dynamics of political globalization. Government and opposition, 32(2), 251-274.
• Chang, H-J. (2003). Kalkınma Reçetelerinin Gerçek Yüzü. (Trs. T. Akıncılar). İstanbul: İletişim.
• Coşar, N. (2003). Varlık vergisi konusundaki yolsuzluk söylentileri. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 58(02).
• Craig, D. A. ve Porter, D. (2006). Development beyond neoliberalism?: Governance, poverty reduction, and political economy. London: Routledge.
• Crotty, J. (2009). Structural causes of the global financial crisis: a critical assessment of the 'new financial architecture.' Cambridge journal of economics, 33(4), 563-580.
• Dardot, P. ve Laval, C. (2012). Dünyanın Yeni Aklı: Neoliberal Toplum Üzerine Deneme. (Trs.. F.Taylan). İstanbul: Bilgi University Publications.
• DPT. (1963). Devlet Planlama Teşkilatı, Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967), Ankara: DPT Yayınları.
• DPT. (1967). Devlet Planlama Teşkilatı, İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1967-1972), Ankara: DPT Yayınları.
• DPT. (1973). Devlet Planlama Teşkilatı, Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1973-1977), Ankara: DPT Yayınları.
• DPT. (1979). Devlet Planlama Teşkilatı, Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1979-1983), Ankara: DPT Yayınları.
• DPT. (1985). Devlet Planlama Teşkilatı, Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989). Ankara: DPT.
• DPT. (1989). Devlet Planlama Teşkilatı, Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994). Ankara: DPT.
• DPT (2001). Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 2001 - 2005, Ankara: DPT.
• DPT (2007). Uzun Vadeli Strateji ve Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı 2007 - 2013, Ankara: DPT.
• Kalkınma Bakanlığı. (2014). Uzun Vadeli Strateji ve Onuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı 2014 - 2018, Ankara: Kalkınma Bakanlığı.
• Kalkınma Bakanlığı. (2019). Uzun Vadeli Strateji ve Onbirinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 2019 - 2023, Ankara: Kalkınma Bakanlığı.
• Emiroğlu, A., Koçyiğit, N. and Kesici, S. (2012). Demokrat parti yönetiminde ekonomik politikalar. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8, 73-92.
• Eralp, A. (1981). Türkiye’de İzlenen İthal İkameci Kalkınma Stratejisi ve Yabancı Sermaye. ODTÜ Gelişme Dergisi, (1981 Özel Sayısı), 613-633.
• Ercan, F. (2004). Sermaye Birikiminin Çelişkili Sürekliliği: Türkiye’nin Küresel Kapitalizmle Bütünleşme Sürecine Eleştirel Bir Bakış. In Neoliberalizmin Tahribatı, N. Balkan ve S. Savran (Eds.)., İstanbul: Metis, 9- 43.
• Ercan, F. Gültekin-Karakaş, D. ve Yusufi Yılmaz, F. (2017).Yeni Türkiye’nin Değişen Devlet ve Sermaye İlişkilerini Teşvik Politikaları Üzerinden Okumak. T. Tören ve M. Kutun (Eds.). “Yeni” Türkiye? Kapitalizm, Devlet, Sınıflar. İstanbul: Sav Yayınları, 128-205.
• Erdoğan, F. (2022). Atatürk Döneminde Ekonomik Ve Sosyal Yapının Kurumsallaşmasına Yönelik Politikalar Üzerine Bir İnceleme. Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 8 (2), 25-40.
• Eroğlu, N. (2007). Atatürk dönemi iktisat politikaları (1923-1938). Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(2).
• Erol, S. (2009). 1946-1950 Dönemi Türk Dış Politikası. A. Çaylak ve C. Göktepe. (Eds.) Türkiye’nin Politik Tarihi. Ankara: Savaş, pp. 345-358.
• Gencer, M. (2015). Jön Türk Modernizmi ve “Alman Ruhu”: 1908-1918 Dönemi Türk-Alman İlişkileri ve Eğitim. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Göktepe, C. ve Seydi, S. (2015). Soğuk savaş başlangıcında Türk dış politikası. Bilig, (72), 197-222.
• Günçe, Ergin (1981), “Türkiye‟de Makro Modellere Genel Bir Bakış”, Türkiye‟de Planlı Gelişmenin Yirmi Yılı (1960-1980), ODTÜ Gelişme Dergisi Özel Sayısı, 117- 132.
• Gürsoy, M. (1989). Dünyadaki Büyük Ekonomik Krizler ve Türkiye Ekonomisine Etkileri. İstanbul: Metis.
• Stiglitz, J. and Hoff, K. (2001). Modern economic theory and development. In Frontiers of development economics: The future in perspective, pp. 389-459.
• IBRD (1951). International Bank for Reconstruction and Development annual report 1951-1952 (English). Washington, D.C.: World Bank Group.
• IMF(2011). World Economic Outlook, September 2011: Slowing Growth, Rising Risks. World Economic Outlook No. 2011/002.
• Kalaycı, İ. (2009). Atatürk’ün Kalkınma Modeli (AKM): Günümüz Sanayisi İçin Kazanımlar. Maliye Dergisi, (156), 152-176.
• Karagöl, E.T. (2010), Geçmişten Günümüze Türkiye’de Dış Borçlar, Seta Analiz- Siyaset Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı, 26.
• Kayıran, M. ve Metintaş, M. Y. (1945). 1945 Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu ve Uygulanması. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 10(19), 647-666.
• Keyder, Ç. (2008). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar. (13th Edition). İstanbul: İletişim.
• Koç, İ. C. (2000). İzmir İktisat Kongresi'nin Türk ekonomisinin oluşumuna etkileri. Atatürk Dergisi, 3(1).
• Koçak, S. Y. ve G. Yüksel (2010). Türk Kamu Yönetiminde Etik ve Kamu Görevlileri Etik Kurulu. Bilgi, (21), 73-95.
• Konukman, A. ve Şimşek, O. (2017). Ulusal Varlık Fonları ve Türkiye Uygulaması. Çalışma ve Toplum Dergisi, 4, 1913-1944.
• Krugman, P. ve Venables, A. J. (1995). Globalization and the Inequality of Nations. The quarterly journal of economics, 110(4), 857-880.
• Krugman, P. (2011). The profession and the crisis. Eastern Economic Journal, 37(3), 307-312.
• Krugman, P. (2018). Good enough for government work? Macroeconomics since the crisis. Oxford Review of Economic Policy, 34(1-2), 156-168.
• Kutlay, M. (2020). The politics of state capitalism in a post-liberal international order: The case of Turkey. Third world quarterly, 41(4), 683-706.
• Marois, T. (2012). States, banks and crisis: Emerging finance capitalism in Mexico and Turkey. Edward Elgar Publishing.
• Mazzucato, M. (2021). Mission economy: A moonshot guide to changing capitalism. Penguin U.K.
• McNally, A. (2013). How Emerging Forms of Capitalism are Changing the Global Economic Order. Asia Pacific Issues, 107: 1–8.
• Mumyakmaz, A. (2019). 24 Ocak Ekonomik İstikrar Kararları ile 12 Eylül Askeri Darbesinin Neoliberalizm İttifakı ve Siyasal İslam'ın Süreçteki Rolü. Third Sector Social Economic Review, 54(4), 1899-1915.
• Munck, R. (2014). Neoliberalizm ve Siyaset, Neoliberalizmin Siyaseti. In Neoliberalizm: Muhalif Bir Seçki (Ed. Alfredo Saad-Filho ve Deborah Johnston), (Trs. Şeyda Başlı ve Tuncel Öncel), İstanbul: Yordam, pp. 106-122.
• Naim, M. (2000). Washington Consensus or Washington Confusion? Foreign Policy, 118, 87–103.
• Öniş, Z. (2003). Domestic Political versus Global Dynamics: Towards a Political Economy of the 2000 and 2001 Financial Crisis in Turkey. Z. Öniş, B. Rubin (Eds.), in The Turkish Economy in Crisis, Frank Cass& Co. Ltd., London, 1-30.
• Öniş, Z. (2019). Turkey under the challenge of state capitalism: The political economy of the late AKP era. Southeast European and Black Sea Studies, 19(2), 201-225.
• Öniş, Z, ve Riedel, J, (1993). Economic Crises and Long-Term Growth in Turkey, Washington, DC: World Bank Publications, pp. 76-93.
• Öniş, Z. ve Şenses, F. (2007). Global dynamics, domestic coalitions, and a reactive state: Major policy shifts in post-war Turkish economic development. METU Economic Research Center Working Paper, (20636).
• Özder, F. (2017). Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı Ekseninde Atatürk Dönemi Türk-Sovyet Ekonomik Ve Ticari İlişkileri. Atatürk Yolu Dergisi, 15(60), 143-170.
• Özekicioğlu, S. S. (2020). Türk Bankacılık Sektöründe Denetimin Etkinliği: Finansal Kriz Dönemleri İçin Aksiyon Önerileri. Uluslararası Yönetim İktisat Ve İşletme Dergisi, 16(1), 92-107.
• Öztürk, K. (1966). Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Cilt 3. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Öztürk, İ. M. (2013). İkinci dünya savaşı Türkiye’sinde olağanüstü ekonomik kararlar: milli korunma kanunu ve varlık vergisi. Tarih Araştırmaları Dergisi, 32(54), 135-166.
• Özyurt, H. (1981). Atatürk dönemi, birinci ve ikinci beş yıllık sanayileşme planları ve Türk ekonomisindeki yapı değişikliğine etkileri (1933-1938). Istanbul Journal of Sociological Studies, 19, 119-148.
• Peck, J., Tickell, A., 2002. Neoliberalizing space. Antipode, 34 (3), 380–404.
• Sariçoban, G. (2020). Atatürk Döneminde 1923-1929 Türkiye Ekonomisi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (44), 222-236.
• Savran, S. (2013). Üçüncü Büyük Depresyon. İstanbul: Yordam.
• Stiglitz, J. E. (1998, October). Towards a new paradigm for development. Geneva: United Nations Conference on Trade and Development.
• Stiglitz, J. E. (2012). Macroeconomic fluctuations, inequality, and human development. Journal of Human Development and Capabilities, 13(1), 31-58.
• Stiglitz, J. E. (2017). The overselling of globalization. Business Economics, 52(3), 129-137.
• Şahin, Ö. U. (2017). Kamu maliyesi-varlik fonu ilişkisi: Türkiye için firsat mi tehdit mi. Journal of Awareness (JoA), 2(Special), 349-379.
• Şener, S. (2005). Türkiye ekonomisinde ikinci dönem liberal iktisat politikaları. Yönetim Bilimleri Dergisi, 3(1), 139-146.
• Şenesen, Ü. ve Erol, M. (1995). Relations between Productivity, Employment and Wages in Turkish Manufacturing Industry since 1970, New Visions and Strategies for the Next Century: People, Technologies and Productivity, Productivity, Proceedings of the Ninth World Productivity Congress, June 4- 7. 1995. İstanbul, 245-257.
• Şenses, F. (2004). Neoliberal Küreselleşme Kalkınma İçin Bir Fırsat mı, Engel mi?. Kalkınma ve Küreselleşme, 1, 13-54.
• Takım, A. (2012). Demokrat parti döneminde uygulanan ekonomi politikaları ve sonuçları. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 67(02), 157-187.
• Taymaz, E. ve Voyvoda, E. (2012). Marching to the beat of a late drummer: Turkey's experience of neoliberal industrialization since 1980. New Perspectives on Turkey, 47, 83-113.
• T.C. Kalkınma Bakanlığı. (2014). Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018). Ankara: Kalkınma Planı.
• T.C. Kalkınma Bakanlığı. (2019). Onuncu Kalkınma Planı (2019-2023). Ankara: Kalkınma Planı.
• Tezel, Y. S. (1982). Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1959), Ankara: Yurt.
• Tezel, Y. S. (2000). Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950). İstanbul: Tarih Vakfı.
• Türel, O. (2021). Küresel Tarihçe. 1980-2009. Ankara: Yordam.
• Uygur, E. (1993). Financial Liberalization and Economic Performance in Turkey. Financial Liberalization in Turkey. Ankara: Central Bank of the Republic of Turkey, 1-51.
• Yeldan, E. (2009). Kapitalizmin yeniden finansallaşması ve 2007/2008 krizi: Türkiye krizin neresinde. Çalışma ve Toplum, 1(20), 11-28.
• Yücel, T. F. (2015). Cumhuriyet Türkiye’sinin Sanayileşme Öyküsü, Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV).
• World Bank (1997). World Development Report. The State in a Changing World. Washington DC: World Bank.
• World Bank (2007). World Development Indicators. Washington DC: World Bank.
• Yıldız, A. (2018). Liberalizm-Muhafazakârlık Sarkacında “İnformel” Bir Demokrat: Turgut Özal’dan Kalan. Muhafazakar Düşünce Dergisi, 15(55), 39-56.
• Yılmaz, S. (2014). Türkiye’deki Amerika &İkili İlişkiler ve ABD’nin Örtülü Operasyonları. İstanbul: Kaynak.
• Zürcher, E. J. (2000). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İstanbul: İletişim.