Trade Relations between Turkey and Germany from 1923 to 1939 according to the Turkish Archive Documents: War, Crisis and Agreements

Yıl 2023, Cilt: 18 Sayı: 2, 500 - 525, 01.08.2023

Sema Keleş Yıldız Zehra Çankaya Bayraklı

https://doi.org/10.17153/oguiibf.1250191

Öz

Although the relations between Germany and Turkey were interrupted due to the results of the First World War, negotiations were started for friendship and trade agreements between these two war allies immediately after the establishment of the Turkish Republic. In this article, the trade relations between Turkey and Germany between 1923 and 1939 were examined by analyzing the post-war period, the Great Depression, temporary (modus vivendi) and main trade treaties, clearing agreements, and the Berlin Turkish Chamber of Commerce activities. This article analyses the development of commercial relations between Turkey and Germany between 1923 and 1939 by using the documents obtained from the Presidency of the Republic of Turkey Directorate of State Archives’ Republican Archives and the Ministry of Foreign Affairs Turkish Diplomatic Archives.

Anahtar Kelimeler

Turkey, Germany, Foreign Trade, Trade Agreements, Clearing

Türk Arşiv Belgelerine Göre 1923-1939 Yılları Arasında Türkiye ve Almanya Ticari İlişkileri: Savaş, Kriz ve Anlaşmalar

Öz

Birinci Dünya Savaşı’nda müttefik olan Almanya ve Türkiye’nin ilişkileri savaşın neticesinde kesintiye uğrasa da, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasının akabinde iki ülke arasında dostluk ve ticaret anlaşmaları için müzakerelere başlanmıştır. Makalede Türkiye ve Almanya’nın 1923-1939 yılları arasında geliştirdiği ticari ilişkiler, savaş sonrası süreç, 1929 Büyük Buhranının etkileri, geçici (modüs vivendi) ve esas ticaret anlaşmaları, kliring sözleşmeleri ve Berlin Türk Ticaret Odası’nın faaliyetleri üzerinden incelenmiştir. Temel kaynaklar olarak Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi ve Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi’nden elde edilen belgelerin kullanıldığı çalışmada 1923-1939 yılları arasında Türkiye ve Almanya’nın ticari ilişkilerinin gelişimi arşiv belgeleriyle desteklenerek analiz edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Almanya, Dış Ticaret, Ticaret Anlaşmaları, Kliring

Kaynakça

• Albayrak, M. (1995), Osmanlı-Alman İlişkilerinin Gelişimi ve Bağdat Demiryolu’nun Yapımı, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, C. 6, S.6: 1-38.
• Almanya’da Türk Ticaret Odası Mecmuası (Nisan 1929), Almanya’da Türk Ticaret Odası Nizamnamesi (Berlin: 25 Şubat 1929), 2. Sene No. 4, Berlin: 13-15. (Kaynak: TDA, 534-37677-151626-10)
• Beydilli, K. (1981), 1790 Osmanlı-Prusya İttifâkı, Doçentlik Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Beydilli, K. (1985), Büyük Friedrich ve Osmanlılar, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Beydilli, K. (2007), “Prusya”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 34, İstanbul, ss. 354-358.
• Boratav, K. (2011), Türkiye İktisat Tarihi, Ankara: İmge Kitabevi.
• Caucig, F. von (1935), Mevcut Mukavelelere Göre Türkiye ile Almanya Arasında Ticari Münasebat, Alman-Türk Sanayi ve Ticaret Kılavuzu, Berlin: Orienthandelsverlag G. m. b. H.: 6-12 (Kaynak: BCA, 490-1-0-0/1455-37-3).
• Derya, H. ve Erdem, E. (2021), “Birinci Dünya Savaşından Önce Almanya – Osmanlı İlişkileri”, Politik Ekonomik Kuram, C.5, S.2: 252-264.
• Earle, E. M. (1924), Turkey, The Great Powers and the Bagdad Railway: A Study in Imperialism, New York: The Macmillan Company.
• Hammer-Purgstall, J. Geschichte des Osmanischen Reiches, I-X, I. Bsk. Pesth 1827-35, II. Bsk. I-IV, Pesth 1835-36, (Fran. Ed.), I-XVIII, Paris 1835-48.
• Jackh, E. (1913), Deutschland im Orient nach dem Balkankrieg, Germany: M. Mörike.
• Kayra, C. (2013), Cumhuriyet Ekonomisinin Öyküsü, C.1, İstanbul: Tarihçi Kitabevi.
• Kazgan, G. (2004), Tanzimat'tan 21. Yüzyıla Türkiye ekonomisi. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kazgan, G. (2012), Türkiye Ekonomisinde Krizler (1929-2009), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kepenek, Y. (2014), Türkiye Ekonomisi, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Koçak, C. (1991), Türk-Alman İlişkileri (1923-1939), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kummer, A. (1927), Aus der Geschichte des bayerischen Orienthandels, München.
• Moltke, H. von (1969), Türkiye Mektupları, (Çev. Hayrullah Örs), İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Önsoy, R. (1982), Türk-Alman İktisadi Münasebetleri (1871-1914), İstanbul: Enderun Yayınları.
• Özgüldür, Y. (1992), Türk-Alman İlişkileri, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Pröhl, Karl (1986), Die Bedeutung preußischer Politik in den Phasen der orientalischen Frage. Ein Beitrag zur Entwicklung deutsch‐türkischer Beziehungen von 1606–1871, Frankfurt/M.
• Sarıgüzel, N. (2021), “Türkiye’nin 1929 Dünya Ekonomik Krizine Karşı Aldığı Mali ve Ticari Tedbirler”, OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, C. 18, S. 43: 7055-7081.
• Stein, O. (2019), “The Moltke Myth in German–Turkish Relation”, History Compass, Vol.17 No.7: 1-11.
• Striedel, J. (1919), Levantinische Handelsfahrten deutscher Kaufleute des 18. Jahrhundets, Meereskunde, Yıl 13, Defter 5, Berlin.
• Tantzen, T., O. Tokumbet, K. Trucksaess. (1935). Alman-Türk Sanayi ve Ticaret Kılavuzu, Berlin: Orienthandelsverlag G. m. b. H. (Kaynak: BCA, 490-1-0-0/1455 - 37 – 3).
• Ticaret Mukavelesi ve Modus Vivendi Akdetmeyen Devletler Ülkesinden Türkiye’ye Yapılacak İthalata Memnuiyetler veya Tahdit veyahut Takyitler Tatbikine Dair Kanun, T.C. Resmî Gazete, S. 1861, 1 Ağustos 1931.
• Türkiye İstatistik Kurumu, (2014), İstatistik Göstergeler 1923-2013, Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası.
• Yıldız, A. (2018), Ekonomik Krizlerin Öncü Göstergeleri: KLR Modeli Türkiye Uygulaması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.