Government Systems in 1921 and 1924 Constitutions: Criticism on the Acceptance of "Mixed System"

Yıl 2024, Cilt: 19 Sayı: 3, 820 - 842, 01.12.2024

Engin Şahin

https://doi.org/10.17153/oguiibf.1418455

Öz

In Turkey, two constitutions were in force respectively during the foundation years of the Republic. The 1921 Constitution's system of government is recognized in the literature as the "parliamentary government system" and there is a broad consensus on this issue. The second constitution adopted by the TGNA was the 1924 Constitution. There is no consensus in the literature on the system of government of the 1924 Constitution. However, it is largely considered to be a "mixed system" with the claim that some aspects resemble the " parliamentary government system" and some aspects resemble the "parliamentary system". This article argues against the acceptance of "mixed system" and explains in detail why the government system of the 1924 Constitution should be accepted as a “parliamentary system” with a classification in terms of organic and functional aspects.

Anahtar Kelimeler

1921 Constitution, 1924 Constitution, Parliamentary Government System, Parliamentary System, Mixed System

1921 ve 1924 Anayasalarında Hükümet Sistemleri: “Karma Sistem” Kabulünün Eleştirisi

Öz

Türkiye’de, Cumhuriyetin kuruluş yıllarında sırasıyla iki anayasa yürürlükte olmuştur. 1921 Anayasasının hükümet sistemi literatürde “meclis hükümeti sistemi” olarak kabul edilmektedir ve bu konuda büyük ölçüde görüş birliği mevcuttur. TBMM tarafından kabul edilen ikinci anayasa ise 1924 Anayasasıdır. 1924 Anayasasının hükümet sistemi hakkında literatürde görüş birliği mevcut değildir. Ancak büyük oranda bazı yanlarının “meclis hükümeti sistemine”, bazı yanlarının “parlamenter sisteme” benzediği iddiasıyla “karma sistem” olarak adlandırılan hükümet sistemi olduğu düşünülmektedir. Bu makalede “karma sistem” kabulüne karşı çıkılarak, 1924 Anayasasının hükümet sisteminin neden “parlamenter sistem” olarak kabul edilmesi gerektiği organik ve fonksiyonel açıdan yapılan bir sınıflandırma ile detaylıca anlatılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

1921 Anayasası, 1924 Anayasası, Meclis Hükümeti Sistemi, Parlamenter Sistem, Karma Sistem

Kaynakça

• Ackerman, B. (2000). “The New Separation of Powers”. Harvard Law Review, Vol.113, No.3: 633-729.
• Ağaoğulları, M. A.; Levent K. (2006). Ulus Devlet ya da Halkın Egemenliği. Ankara: İmge Kitabevi.
• Akın, R. (2012). Türk Siyasal Tarihi 1908-2000. İstanbul: On İki Levha Yayınları.
• Akyılmaz, B. (1995). “Tarihi Gelişim İçinde ve Özellikle Montesquieu’de Kuvvetler Ayrılığı”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi: 43-60.
• Akyol, T. (2012). Atatürk’ün İhtilal Hukuku. İstanbul: Doğan Kitap.
• Almond, G. (1956). “Comparative Political Systems”. The Journal of Politics, Vol.18, No.3: 391-409.
• Anayurt, Ö. (1997). “1924 Anayasasında Meclis-Yürütme İlişkileri”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 8(39): 673-94.
• Andreas, K. (2005). “Popular Sovereignity, Democracy and the Constituent Power”. Constellations Vol.12, No.2: 223-44.
• Bakırcı, F. (1994). “Başkanlık Sistemi, Parlamenter Sistem, Meclis Hükümeti Sistemlerinin Karşılaştırılması ve Türkiye Örneği”, Ankara: Uzmanlık Tezi- https://acikerisim.tbmm.gov.tr/handle/11543/1745, (Erişim: 04.09.2023).
• Balta, T. B. (1960). Türkiye’de Yürütme Kudreti, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları. Başgil, A. F. (1956). Türk Siyasi Rejimi ve Anayasa Müesseseleri. İstanbul: Teksir İşleri.
• Başgil, A. F. (1960). Esas Teşkilat Hukuku. İstanbul: Baha Matbaası.
• Beriş, H. E. (2008). “Egemenlik Kavramının Tarihsel Gelişimi ve Geleceği Üzerine Bir Değerlendirme”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C.63, S.1: 55-80.
• Cahen, L. (1839). Dünya Tarihi, (Çev. Galip Kemali Söylemezoğlu). İstanbul: Kanaat Kitabevi.
• Cheibub, J. A. (2007). Presidentialism, Parliamentarism, and Democracy. Cambridge: Cambridge University Press.
• Çağlar, B. (1986). “Parlamentolar ve Anayasa Mahkemeleri, Teori ve Pratikte Anayasa Yargısının Sınırları Problemi”. Anayasa Yargısı Dergisi, S.3: 137-87.
• Çelik, D. B. (2016). Kurucu İktidar-Hükümet Sistemi-Vatandaşlık ve İdari Yapılanma Tartışması Çerçevesinde 1924 Anayasası’nın Yapım Süreci. Ankara: Yetkin Yayınları.
• Demirel, A. (1995). Birinci Meclis’te Muhalefet-İkinci Grup. 2. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Duverger, M. (1980). “A New Political System Model: Semi-Presidential Government”, European jounıal of Political Research, No.8: 165-87.
• Duverger, M. (1984). Politikaya Giriş. (Çev. Semih Tiryakioğlu). 2. Baskı, İstanbul: Varlık Yayınları.
• Duverger, M. (1986). Siyasal Rejimler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Eaton, K. (2000). “Parliamentarism versus Presidentialism in the Policy Arena”, (Ed. J. M. Carey vd.), Comparative Politics, Vol.32, No.3: 355-76.
• Elgie, R. (2009). “Duverger, Semi-presidentialism and the Supposed French Archetype”, West European Politics, Vol.32, No.2: 248-67.
• Erdoğan, M. (2010). Anayasal Demokrasi. 8. Baskı, Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Erdoğan, M. (2011). Anayasa Hukuku. 7. Baskı, Ankara: Orion Yayınları.
• Esen, B. N. (1970). Anayasa Hukuku-Genel Esaslar. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• Esen, B. N. (1971). Türk Anayasa Hukuku. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• Gerring, J., S. T.; Carola M. (2009). “Are Parliamentary Systems Better?” Comparative Political Studies, No.42: 327-59.
• Giritli, İ.; Jale S. (1998). Anayasa Hukuku. İstanbul: Der Yayınları.
• Ayferi, G. (2011). Siyasal Düşünceler ve Yönetimler. 13. Baskı, İstanbul: Beta Yayınları.
• Gören, Z. (2006). Anayasa Hukuku. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Gözler, K. (2000). Türk Anayasa Hukuku. I. Cilt, Bursa: Ekin Yayınları.
• Gözler, K. (2017). Anayasa Hukukunun Genel Esasları. 9. Baskı, Bursa: Ekin Yayınları.
• Gözübüyük, Ş.; Sezgin, Z. (1957). 1924 Anayasası Hakkındaki Meclis Görüşmeleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Hakyemez, Y. Ş. (2004). Mutlak Monarşilerden Günümüze Egemenlik Kavramı. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Hakyemez, Y. Ş. (2012). “Hükümet Sistemi Arayışları ve Yeni Anayasa”. (Ed. E. Göztepe ve A. Çelebi), Demokratik Anayasa- Görüşler ve Öneriler, İstanbul: Metis Yayınları, 270-97.
• Kalaycıoğlu, E. (2023). “A Hundred Years of Flux: Turkish Political Regimes From 1921 to 2023”. Turkish Studies, Vol.24, No.3-4: 412-34.
• Kapani, M. (2007). Politika Bilimine Giriş. 19. Baskı, İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Koçak, M. (2006). Devlet ve Egemenlik. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Kubalı, H. N. (1971). Anayasa Hukuku Dersleri-Genel Esaslar ve Siyasi Rejimler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Lijphart, A. (1999). Patterns of Democracy: Government Forms and Performance in Thirty-Six Countries. London: Yale University Press.
• Linz, Juan J. (1990). “The Perils of Presidentialism”. Journal of Democracy, No.1: 51-69.
• Mainwaring, S.; M. S. Shugart. (1997). “Juan Linz, Presidentialism, and Democracy: A Critical Appraisal”. Comparative Politics, Vol.29, No.4: 449-71.
• Montesquieu. (2017). Kanunların Ruhu Üzerine. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları- Hasan Ali Yücel Klasikler Dizisi.
• Mumcu, A. (1986). “1924 Anayasası”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.2, S.5: 383-400.
• Musil, P.A. (2014). “Hükümet Sistemleri: Başkanlık Sistemi ve Parlamenter Sistem”, (Der. S. Sayarı ve H. D. Bilgin), Karşılaştırmalı Siyaset, Temel Konular ve Yaklaşımlar, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Okandan, R. G. (1936). “Amme Hukukumuzda Osmanlı Devleti’nin İnkırazına Kadar Parlamentarizm ve Hususiyetleri”. Journal of Istanbul University Law Faculty, C.13, S.2: 449-73.
• Özbudun, E. (1985). “Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti’nin Hukuki Niteliği”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.1, S.2: 475-503.
• Özbudun, E. (2009). Türk Anayasa Hukuku. 10. Baskı, Ankara: Yetkin Yayınları.
• Özbudun, E. (2012). 1924 Anayasası. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Özipek, B. B. (2007). Devlet-Teorik Bir Analiz. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Parla, T. (1991). Türkiye’de Anayasalar, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Robbers, G. (2007). Encyclopedia of World Constitutions. New York: Facts On File.
• Roskin, M. (2012). Çağdaş Devlet Sistemleri. (Çev. Bahattin Seçilmişoğlu), 3. Baskı, Ankara: Adres Yayınları.
• Rousseau, J. J. (2008). Toplum Sözleşmesi. Ankara: Say Yayınları.
• Sartori, G. (1997). Karşılaştırmalı Anayasa Mühendisliği. (Çev. Ergun Özbudun), Ankara: Yetkin Yayınları.
• Shugart, M. S. (1999). “Presidentialism, Parliamentarism, and the Provision of Collective Goods in Less-Developed Countries”. Constitutional Political Economy, No.10: 53-88.
• Soysal, M. (2011). Anayasaya Giriş. 3. Baskı, İstanbul: İmge Kitabevi.
• Şahin, E. (2010). “Arend Lijphart’ın Demokrasi Tipolojisi ve Türkiye Örneği”. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.1, S.1: 47-66.
• Şahin, E. (2015a). Türk Anayasa Tarihinde Anayasa, İktidar ve Meşruiyet Sorunu. Ankara: Adalet Yayınevi.
• Şahin, E. (2015b). “1982 Anayasasının Hazırlanış Sürecinde Başkanlık Sistemi Tartışmaları ve Yürütmenin Güçlendirilmesi”. Sakarya Üniversitesi Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, C.3, S.4: 43-67.
• Tanör, B. (2017). Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri. 28. Baskı, İstanbul: Yapı Kredi yayınları.
• Taşdöğen, S. (2016). Anayasa Hukukunda Karşı-İmza Kuralı. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Taşkın, Y. (2014). “Modern Siyasal Hayat: Kurumların Doğuşu ve Küreselleşmesi”. (Ed. Y. Taşkın), Siyaset: Kavramlar, Kurumlar ve Süreçler, İstanbul: İletişim Yayınları, 49-81.
• Teziç, E. (2003). Anayasa Hukuku. 8. Baskı, İstanbul: Beta Yayıncılık.
• Tunç, H.; Bilir, F.; Yavuz, B. (2012). Türk Anayasa Hukuku. 4. Baskı, Ankara: Berikan Yayınevi.
• Tunçkaşık, H. (2015). “Karşılaştırmalı Hükümet Sistemleri: Parlamenter Sistem”, (Ed. A. Yıldız), Parlamenter Sistem: Teori, Pratik ve Tartışmalar, Ankara: TBMM Araştırma Merkezi Yayınları, 1-38.
• Turhan, M. (1991). “Meclis Hükümeti (Konvansiyon Kuramı)”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C.46, S.1: 453-463.
• Turhan, M. (2005). Anayasal Devlet. 4. Baskı, Ankara: Naturel Yayınları.
• Ün, L. (2021). “Hükümet Sistemlerine Genel Bir Bakış”. Uluslararası Akademik Birikim Dergisi, C.4, S.2: 107-119.
• Yazıcı, S. (2009). Yeni Bir Anayasa Hazırlığı ve Türkiye-Seçkincilikten Toplum Sözleşmesine. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/yirmi-yedi-ictuzuk (Erişim: 24.02.2024).