Gümeli (İvrindi-BALIKESİR) Talk Oluşumlarının Mineralojik, Jeokimyasal Özellikleri

Yıl 2004, Cilt: 17 Sayı: 1, 34 - 59, 30.06.2004

Fazlı Çoban

Öz

Batı Anadolu’da metasedimanter seriler ile ilişkili çeşitli talk oluşumları bulunmaktadır. İnceleme alanında, Triyas yaşlı epimetamorfik birimin (kristalize kireçtaşı-fillit arakatkılı metakırıntılılar ve metatüfler) hidrotermal alterasyonu ile meydana gelen talk oluşumlarının mineralojik-kimyasal özellikleri belirlenmiş; talk oluşumu sırasında ana ve eser elementlerin davranışı incelenmiştir. Jeolojik incelemeler ve mineralojik-kimyasal çalışmalara göre Gümeli talk oluşumlarında gri-sarımsı demirli talk, yeşil karbonatlı talk ve yeşil saf talk olarak 3 tip talk belirlenmiştir. Talklar ideal kristal yapıdadır ve epimetamorfik birimin bileşiminde bulunan Mg-kloritlerin alterasyonu ile oluşmuştur. Talk oluşumlarında; tipik olarak “talk + klorit + dolomit + manyezit + manyetit” mineral topluluğu izlenir. Talk örneklerinin tüm kayaç kimyasal analizleri, epimetamorfikler ile karşılaştırıldığında talk oluşumu sırasında Al203, Fe203, Ca0, Na20, K20, Ti02, P205 ve Mn0 kayıpları; buna karşın Si02, Mg0 ve Cr203 kazançları olmuştur. Benzer olarak epimetamorfik kayaçtan talka geçişte Ba, Sr, Zr, Y ve Nb kayıpları; Ni ve Co kazancı meydana gelmiştir. Talklardaki toplam REE (La, Ce, Pr, Nd, Sm, Eu, Gd, Tb, Dy, Ho, Er, Tm, Yb, Lu) miktarı ortalama 11.295 ppm olarak belirlenmiştir. Gümeli talkları REE değerleri, normalize edilmiş PAAS (Post-Archean Australian Shales) değerlerine göre bir fakirleşme gösterir.

Anahtar Kelimeler

Gümeli (İvrindi-Balıkesir), Epimetamorfikler, Mg-klorit, Alterasyon, Talk

Mineralogical-Geochemical Characteristics Of Gümeli (İvrindi-BALIKESİR) Talc Occurrences

Öz

Various talc occurrences, associated with metasedimentary series are found in Western Anatolia. In the studied area, the mineralogical and chemical features of Gümeli talc occurrences, which are derived from Triassic epimetamorphic series (metaclastics and metatuffs intercalations with phyllite and crystallized limestone) by hydrothermal alteration, have been determined. In addition, behaviour of major and trace elements were examined during formation of talc. According to the geological investigation, chemical and mineralogical studies three talc types were determined in Gümeli talc occurrences. Talc types are as follows; 1) Yellowish-gray ferrous talc, 2) Green, carbonate-bearing talc, 3) Green pure talc. Talcs were produced by the alteration of Mg-chlorites within the composition of epimetamorphic rocks and were formed ideal crystal structure. The talc occurrences characterized by the assemblages talc + chlorite + dolomite + magnesite + magnetite. Whole-rock chemical analyses of samples of talc, by comparison with epimetamorphic rocks, represent a net gain Si02, Mg0 and Cr203 and, a net loss of Al203, Fe203, Ca0, Na20, K20, Ti02, P205 and Mn0 during formation of talc. Similarly, lossing of Ba, Sr, Zr, Y and Nb and gaining of Ni and Co have been determined when we compared epimetamorphic rock with talcs. The amount of total REE’s (La, Ce, Pr, Nd, Sm, Eu, Gd, Tb, Dy, Ho, Er, Tm, Yb, Lu) are the average of 11.295 ppm. In comparison with the normalized PAAS (Post-Archean Australian Shales) pattern, Gümeli talcs show a depletion in REE.

Anahtar Kelimeler

Gümeli (İvrindi-Balıkesir), Epimetamorphics, Mg-chlorite, Alteration, Talc

Kaynakça

• [1] B.Akyürek ve Y. Soysal, “Biga Yarımadası güneyinin (Savaştepe-Kırkağaç- Bergama-Ayvalık) temel jeoloji özellikleri”. MTA Dergisi, 95/96, ss:1-12, 1982.
• [2 ]T. Ercan, E. Günay ve A. Türkecan, “Edremit-Korucu yöresinin (Balıkesir) Tersiyer stratigrafisi, magmatik kayaçların petrolojisi ve kökensel yorumu”. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, Cilt: 27, Sayı: 1, ss: 21-30, 1984.
• [3] B. Akyürek, “1:100.000 ölçekli açınsama nitelikli Türkiye jeoloji haritaları serisi, Balıkesir-G4 paftası”. MTA Yayını (121 sayfa), 1989.
• [4 ] A.İ. Okay ve M. Siyako, “İzmir Balıkesir arasında İzmir Ankara neo-tetis kenedinin yeni konumu”. Ozan Sungurlu Sempozyumu, ss: 333-355, 1991.
• [5] M. Yıldırım, “Geoteknik-Yalazı talk cevherinin zenginleştirme çalışmaları”. MTA Teknoloji Dairesi Başkanlığı Cevher Zenginleştirme Servisi, Rapor No : 1, 27 sayfa, 1983.
• [6] D.E.L Codd, Ökten Madencilik Balıkesir-İvrindi Gümeli talk yatağının zenginleştirme raporu. 41 sayfa. Concord Madencilik, İngiltere, 1989.
• [7] M. Okut, E. Çelik, M. Elmacı ve N. Demir, “Balıkesir ili İvrindi, Havran, Edremit ilçeleri; Çanakkale ili Bayramiç, Yenice ilçeleri ve dolayları talk prospeksiyon raporu”. MTA Raporu No: 669, 64 sayfa. (1992).
• [8] H.G.F.Winkler, “Petrogenesis of metamorphic rocks,” 3rd Edn, New York- Springer-Verlag, 320 p.,1974.
• [9] S.W. Bailey, Structures of layer silicates. In: Crystal structures of clay minerals and their identification (Ed: G.W Brindley and G. Brown), pp: 495, Mineralogical Society, London, 1984.
• [10]W.A. Deer, R.A. Howie ve M..A. Zussman, Rock forming minerals. Vol..: 3, Springer Verlag,1971.
• [11] C.W. Forbes, “Unit-cell parameters and optical properties of talc on the join Mg3Si4O10(OH)2-Fe3Si4O10(OH)2”. The American Mineralogist, 54, 1399-1408, 1969.
• [12] S.W. Bailey, Chlorites: Structures and crystal chemistry. In: Hydrous phyllosilicates. Reviews in Mineralogy, (Ed: Bailey, S.W.), Vol., 19, Mineralogical Society, London, 1988.
• [13] A.R Lawrence, “Talc and pyrophillite”. Industrial Minerals and Rocks. 4th edition A.I.M.E. 1127-1147, 1975.
• [14] W. Smykatz-Kloss, Differantial thermal analysis application and results in mineralogy. Springer-Verlag Berlin, p: 185, 1974.
• [15] V.C. Farmer, “The infrared spectra of talc, saponite and hectorite”. Mineral Magazine. 31/829, p: 845, 1958.
• [16] V.C. Farmer, “The layer silicates”. In: V.C. Farmer (ed). Infrared Spectra of Minerals. Mineral Soc. Great Britain. Monography. pp: 331-363, 1974.
• [17] B.W. Evans ve S. Guggenheim, “Talc, pyrophllite and related minerals”.In: Hydrous Phyllosilicates (Ed: Bailey, S.W) Reviews in mineralogy, Vol.: 19, pp: 225- 294, 1988.
• [18]W.B. Evans ve P. A, “Mısch, quartz-aragonite-talc schist the lower Skagit Valley, Washington”. American Mineralogist. 61, pp: 1005-1008, 1976.
• [19] G. W. Brindley, D. L. Bish, H. M. Wan, “The nature kerolite, its relation to talc and stevensite”. Mineralogical Magazine, 41, pp: 443-452, 1977.
• [20] B. Moine, P. J. Fortune, P. Moreau ve F. Viguier, “Comperative mineralogy, geochemistry, and conditions of formation of two metasomatic talc and chlorite deposits: Trimouns (Pyrenees, France) and Rabenwald (eastern Alps, Austria)”. Economic Geology, 84, pp: 1398-1416, 1989.
• [21] H. Yalçın ve Ö. Bozkaya, “Sivas havzası güney kesimi talk oluşumlarının mineralojisi ve kökeni”. 10. Ulusal Kil Sempozyum Kitabı. pp: 314-326, 2001.
• [22] S.R. Taylor ve S.M. McLennan, The continental Crust: Its Composition and Evolution. Blackwell, Oxford, p: 312, 1985.
• [23 ]A.J. Naldrett, “Talc-carbonate alteration of some serpentinized ultramafic rocks south of Timmins, Ontario”. Journal Petrology, 7, pp: 489-499, 1966.
• [24] A.M. Blount ve A.H..Vassiliou, “The mineralogy and origin of the talc deposits near Winterboro, Alabama”. Economic Geology, 75, pp: 107-116, 1980.
• [25 ] A.M. Blount, D. Williams, J. Jenkins ve B. Warner, “Expandable layer silicates associated with the hydrothermal talc deposits of Murphy, North Carolina”. Economic Geology. 78, pp: 486-497, 1983.
• [26] P.B. Owen, N.H. Wayne ve D.G. William, “The stability of talc”. The American Mineralogist. 58, pp: 64-72, 1973.
• [27] F. J. Turner, “Mineralogical and structural evolution of the metamorphic rocks”. Geological Society of America, Memuar, 30, p: 132, 1948.
• [28] H. Shinohara, J.T. Ilyama ve S. Matsuo, “Comportement du chlore dans le systeme magma granitique-eau”: Academie Science (paris) Comptes Rendus, 288/2, pp: 741-743, 1984.