The Effect of the Works of Sheikh Khalid Zengoki on the Harmony in the Religious Community in the Moush Region

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 3, 651 - 676, 28.11.2025

Ayhan Yıldız

Öz

When we analysed the manuscript of Sheikh Khalid's Hidayat al-Salikîn, we wanted to know its author. When we started to research, we found that the author had other works. When we searched the literature, we found that there were only two studies on the author. We believed that it was important to study this work of his. We wondered what kind of influence the author had on these groups with this work. In order to solve this problem, we conducted a literature review. In the light of the data we obtained, it was revealed that the author of the work came from a family from the Muş region and was engaged in science and wisdom throughout his life. The author learnt from the scholars of the madrasas of Muş region and the scholars of Saudi Arabia. He also studied Sufism from Ahmad al-Haznawi in Syria for several years. The literary genre of his work is ‘nasihatname’. The author gave advice to sheikhs and mullahs about Sufi discipline.

Anahtar Kelimeler

Classics of Sufism , Religious Classes , Nasihatname , Sheikh Khalid , Hidayetu

Muş Yöresi Dini Zümredeki Ahengte Şeyh Halid Zengoki’nin Eserlerinin Etkisi

Öz

Şeyh Halid’in Hidayetü’s-Salikîn adlı elyazması eserini inceledîğimizde, onun yazarını tanımak istedik. Araştırmaya başladığımızda, yazarın başka eserlerinin de olduğunu gördük. Litaratür taraması yaptığımızda, yazarla ilgili sadece iki araştırmanın yapıldığını gördük. Onun bu eseri üzerinde çalışmanın önemli olduğuna inandık. Acaba yazar bu eseriyle bu zümrelere ne gibi bir etkide bulunmuş diye merak ettik. Bu sorunu çözmek amacıyla alanyazın taraması yaptık. Elde ettiğimiz veriler ışığında eserin yazarının, Muş yöresi bir aileden geldiği ve yaşamı boyunca ilim ve irfanla uğraştığı ortaya çıktı. Yazar, Muş bölgesi medreselerinin alimlerinden ve Suudi Arabistan’ın alimlerinden ilim öğrenmiştir. Ayrıca birkaç yıl Suriye’de bulunan Ahmed el-Haznevi’den tasavvuf eğitimini almıştır. Onun Hidayetü’s-Salikîn adlı eserinin edebi türü “nasihatnâme”dir. Yazar şeyh ve mollalara, tasavvuf terbiyesiyle ilgili nasihatlarda bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf Klasikleri , Dini Zümreler , Nasihatname , Şeyh Halid , Hidayetü’s-Salikîn

Etik Beyan

Bu çalışma Etik Kurul Onay Belgesi iznini gerektirecek bir durum bulunmamaktadır. Ancak dergi editörü gerekli görüyorsa, çalıştığım kurumdan alabilirim.

Destekleyen Kurum

Çalışmama herhangi bir kurumun desteği olmadı

Teşekkür

Eskişehir Osmangazi Üniversitesi çalışanlarına selam ve saygılarımı sunarım. Çalışmamıza yer verdikleri için minnettarım.

Kaynakça

• Aslan, R. (2023). Halid Zengokî (1895/1900-1968). İ. Baz içinde, Şark Uleması, c. III (s. 249). Ankara: İlahiyat Yayınları.
• Aykaç, Y. (2020). Mela 'Eladînê Kopî û Berhema Wî ya "Dîwan-Rezê Jiyanê, Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8.
• Azamat, N. (2002). Kaygusuz Abdal. TDV İslam Ansiklopedisi, c. 25. içinde Ankara: TDVY.
• Başçı, V. (2023). Bandora Şaxa Terîqeta Qadirî-Xalisî li Anatolyayê, Kurdiyat, Sayı: 8.
• Duran, Y. (2021). Berawirda ku di Helbestên Melayê Cizîrî û Ehmedê Xanî de Derbas Dibin, Kurdîyat, sayi 3.
• Ertaş, H. (2023). Jiyana Pîroz a Mela 'Eladînê Kopî: Siyereke Menzûm di Edebiyata Kurdî de, Kurdiyat, Sayi 7.
• Ertekin, Z. (2017). Eqîdenameyên Kurmancî yên Menzûm û Bandora ‘Eqîdenameya Ehmedê Xanî . A. K. M. Nesim Doru içinde, Süryani, Arap ve Kürt Klasikleri Uluslararası Klasikler Çalıştay Bildirileri (s. 401). Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları.
• Esin, M. N. (?). İlme Adanmış Bir Ömür: Zeynelabidin Amidî ve el-Mesailu’l-Maksude Adlı Eseri. Ankara: Sonçağ Akademi.
• Hüseyn, A. R. (2013/1434). Mu‘cemu’n-Nefaisi’l-Esasî, (İşraf: Ahmed Ratib Ermuşî). Beyrut: Darunnefais.
• Kavak, A. (2021). Şark Medrese Geleneği Mensuplarından Molla Muhammed Salih Keçeli (Oğur) ve Kürtçe Eserleri, Kurdiyat, Sayı: 4.
• Kudret, C. (1980). Örneklerle Edebiyat Bilgileri 1, Ankara: İnkılap ve Aka Basımevi.
• Öztürk, A. (2013). Dini Tür ve Konular. H. Aksoy içinde, Türk İslâm Edebiyatı (s. 223-224). Ankara: Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Pala, İ. (2020). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. Ankara: Kapı Yayınları.
• Şerefkî, M. T. (1980). Heyata Seydayê Hecî Xalidê Zengokî. ?: Basılmamış.
• Şimşek, A. (2015). Araştrıma Modelleri. S. B. Yöntemleri içinde, Adile Aşkın Kurt (s. 98). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Tatçı, M. (1990). Yûnus Emre Dîvânı (İnceleme-Metin) (Doktora Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Bölümü.
• Tendûrekî, M. Z. (2007). Dîwan, (Amadekar: Mela Abdurrahman Biçici), Îstanbul: Nûbihar.
• Tenik, A. (2015). Tarihsel Süreçte Kürt Coğrafyasında Tasavvuf ve Tarikatlar, İstanbul: Nûbihar.
• Tewerzî, E. (2009). Seydayê Mele Xalidê Zengokî û berhema wî ya Murşîdu’t-Talibîn. Nûbihar, hj. 107, c. 13, s. 33.
• Türer, O. (2011). Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihi. İstanbul: Ataç Yayınları.
• https://www.bilgenc.com/nutuk-nedir/
• https://www.edebiyatogretmeni.org/nutuk/