Muhammed İkbâl’in Aile Anlayışı: Benlik, Maneviyat ve Medeniyet Bağlamında Bir İnceleme

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: Özel Sayı, 1605 - 1620, 30.12.2025

Büşra Bilgin

Öz

Bu makale, 20. yüzyıl İslam düşüncesinin seçkin temsilcilerinden Muhammed İkbâl’in aile kurumuna yönelik fikirlerini, birey, toplum, maneviyat ve medeniyet ekseninde bütüncül bir yaklaşımla incelemeyi amaçlamaktadır. İkbâl’in düşünce sisteminde aile, bireyin benliğini inşa sürecinde temel bir yapı taşı olarak değerlendirilmekte; toplumsal istikrarın ve medeniyetin sürekliliği açısından hayati bir işlev üstlenmektedir. İkbâl, aileyi yalnızca biyolojik bir birliktelik olarak değil, bireyin aidiyet duygusunun, ahlâki değerlerinin ve ruhsal bilincinin şekillendiği ilk sosyo-manevi mekân olarak konumlandırır. Özellikle annelik rolü, maneviyatın ve kültürel değerlerin kuşaktan kuşağa aktarımında merkezi bir yer tutar. Makalede, İkbâl’in benlik teorisi ve manevi bakış açısı temel alınarak, onun medeniyet tasavvuru çerçevesinde aileye ilişkin görüşleri analiz edilmekte; modern dönemde aile yapısını tehdit eden unsurlar karşısında geliştirdiği çözüm önerileri değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Muhammed İkbâl , Aile , Maneviyat , Benlik , Modernite.

Muhammad Iqbal’s Conception of Family: A Study in the Context of Self, Spirituality And Civilization

Öz

In Iqbal's system of thought, the family is regarded as a fundamental building block in the process of constructing the individual's identity; it assumes a vital function in terms of social stability and the continuity of civilization. Iqbal positions the family not just as a biological union but as the first socio-spiritual space where the individual's sense of belonging, moral values, and spiritual consciousness are shaped. Especially the role of motherhood holds a central place in the transmission of spirituality and cultural values from generation to generation. The article analyzes Iqbal's views on family within the framework of his theory of self and spiritual perspective, evaluating the solutions he has proposed in response to the elements threatening the family structure in the modern era.

Anahtar Kelimeler

Muhammad Iqbal , Family , Spirituality , Individuality , Modernity.

Kaynakça

• Aydın, M. S. (2000a). Muhammed İkbal’in din felsefesinde ulûhiyet kavramı. İslam Felsefesi Yazıları (s. 163–176) içinde. İstanbul: Ufuk Kitapları.
• Aydın, M. S. (2000b). İkbal’in felsefesinde insan. İslam Felsefesi Yazıları (s. 119–146) içinde. İstanbul: Ufuk Kitapları.
• Durmuşoğlu, K. (2013). İbn Arabi ve Muhammed İkbal’in düşüncelerinde kâmil insan anlayışı. Boyun Eğmeyen Ateşin Dili Muhammed İkbal (s. 369–388) içinde. Ankara: Hece Yayınları.
• İkbal, M. (1976). Yolcu, Ey Şark Kavimleri, Kölelik (A. N. Tarlan, Çev.). İstanbul: Eser Matbaası.
• İkbal, M. (1983). Cebrail’in Kanadı (Y. S. Karaca, Çev.). İstanbul: Furkan Yayınları.
• İkbal, M. (1999). Aşk ve Tutku: On Uzun Manzume (C. Soydan, Çev.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• İkbal, M. (2005). Esrar ve Rumuz (A. Tarlan, Çev.). İstanbul: Sufi Kitap Yayınları.
• İkbal, M. (2007). Yansımalar: Gençlik Notları (H. Toker, Çev.). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• İkbal, M. (2011). İslâm toplumunun yapısı (A. Yüksel, Çev.). İstanbul: Beka Yayınları.
• İkbal, M. (2013a). Musa Vuruşu ve Hicaz Armağanı (C. Soydan, Çev.). Ankara: Hece Yayınları.
• İkbal, M. (2013b). İslâm düşüncesi (Y. Kaplan, Çev.). İstanbul: Külliyat Yayınları.
• İkbal, M. (2013c). Hareket Zili (C. Soydan, Çev.). Ankara: Hece Yayınları.
• İkbal, M. (2014a). İslâm’da dinî düşüncenin yeniden teşekkülü (B. Yılmazoğlu, Çev.). İstanbul: Araf Yayınları.
• İkbal, M. (2014b). Câvidnâme (H. Toker, Çev.). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• İkbal, M. (2015a). Makaleler (C. Soydan, Çev.). Ankara: Hece Yayınları.
• İkbal, M. (2015b). Şikâyet ve cevabı (H. Toker, Çev.). İstanbul: Demavend Yayınları.
• Kaplan, İ. (2007). M. İkbal’in tevhid yorumu: Tevhid inancının dinamik yapısı. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(1), 83–101.
• Kırlangıç, H. (2013). İkbal’de gelecek tasavvuru veya ne yapmalı? Boyun Eğmeyen Ateşin Dili Muhammed İkbal (s. 263–271) içinde. Ankara: Hece Yayınları.
• Masud, M. K. (2007). Iqbāl’s approach to Islamic theology of modernity. Al-Hikmat, 27, 1–36.
• Okumuş, Z. (2014). Muhammed İkbal’in bilgi anlayışı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kırklareli Üniversitesi.
• Schimmel, A. (2012). Muhammed İkbal (S. Özkan, Çev.). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Watt, W. M. (2016). İslami hareketler ve modernlik (T. Koç, Çev.). İstanbul: İz Yayınları.