“Hişt, Hişt!..” Adlı Öykünün Greimas’ın Eyleyenler Modeli Bağlamında İncelenmesi

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 3, 939 - 956, 28.11.2025

Emre Bayrakdar

Öz

Bu çalışmada, Sait Faik’in “Hiş, Hişt!..” adlı öyküsünün Greimas’ın eyleyenler modeli bağlamında incelenmesi amaçlanmıştır. Bu doğrultuda çalışma, nitel yaklaşım temel alınarak gerçekleştirilen, anlatı çözümlemesine dayalı metin temelli bir durum çalışması olarak desenlenmiştir. Çalışmanın inceleme nesnesini, Sait Faik’in “Hişt, Hişt!..” adlı öyküsü oluşturmaktadır. Veri toplama aşamasında doküman incelemesi tekniği kullanılmıştır. Elde edilen veriler, betimsel analiz doğrultusunda göstergebilimsel inceleme yaklaşımıyla çözümlenmiştir. Bu bağlamda, Greimas’ın eyleyenler modeli kapsamında öykünün her bir kesitinde yer alan özne, nesne, gönderici, alıcı, destekleyici, engelleyici unsurlar ve aralarındaki ilişkiler saptanmış; ardından öykünün anlatı izlencesi oluşturulmuştur. Çalışmanın sonunda, öznenin durum öznesinden edim öznesine dönüştüğü; anlatıda eyletim, edinç, edim ve yaptırım aşamalarının tamamlandığı; yetilendirici, sonuçlandırıcı ve onurlandırıcı deneyimlerin gerçekleştiği belirlenmiştir. Öyküde, Greimas’ın eyleyenler modelinin tüm süreçlerinin yansıtıldığı ve bireyin doğayla kurduğu ilişki aracılığıyla duygusal ve zihinsel bir dönüşüm yaşadığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

"Hişt, Hişt!.." , Göstergebilim , Greimas , Eyleyenler Modeli

Analyzing “Hişt, Hişt!..” Story in the Context of Greimas’ Actantial Model

Öz

This study aims to analyze Sait Faik's short story “Hişt, Hişt!..” within the framework of Greimas’s actantial model. Accordingly, the research is designed as a text-based case study employing a qualitative approach and narrative analysis. The subject of the study is Sait Faik’s short story “Hişt, Hişt!..” Document analysis was used as the data collection method. The data obtained were analyzed using a semiotic approach based on descriptive analysis. Within this context, the elements in each section of the story -such as subject, object, sender, receiver, helper, and opponent- and the relationships among them were identified according to Greimas’s actantial model. Subsequently, the narrative syllabus of the story was constructed. The findings reveal that the subject transforms from a stative subject into a performance subject; the stages of manipulation, competence, performance, and sanction are completed; and ability-enhancing,, concluding, and honorific experiences are observed. The study concludes that all stages of Greimas’s actantial model are reflected in the story, and that the protagonist undergoes an emotional and intellectual transformation through their interaction with nature.

Anahtar Kelimeler

"Hişt, Hişt!.." , Semiotics , Greimas , Actantial Model

Kaynakça

• Abasıyanık, S. F. (2015). Seçme hikâyeler (7. Baskı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Altunkaya, H. (2012). “Beyhude Ömrüm” adlı hikâyenin Greimas’ın eyleyenler modeline göre incelenmesi. Turkish Studies, 7(4), 761-771. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.3597
• Ay, İ. (2017). Ziya Gökalp’in “Kuğular” adlı masalında eyleyenler-işlevsel birimler ve anlatısal yapı. Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(15), 220-229. http://dx.doi.org/10.16989/TIDSAD.1422
• Aydın, E. (2011). Orhan Veli’nin şiirlerinde öykü izlekleri, Sait Faik’in öykülerinde şiir izlekleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Balıkesir Üniversitesi.
• Aydın, İ. ve Uyar, Y. E. (2022). Göstergebilimsel bir çözümleme örneği olarak Cemil Kavukçu’nun Ablam adlı öyküsü. Dil ve Edebiyat Araştırmaları, (25), 263-298. https://doi.org/10.30767/diledeara.1066970
• Barthes, R. (2023). Göstergebilimsel serüven (11. baskı; M. Rifat, S. Rifat, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bayat, N., Hamzadayı, E., Çetinkaya, G. ve Ülper, H. (2013). Gülen Ada öyküsünün göstergebilimsel çözümlenmesi. Tarih Okulu Dergisi, 6(16), 351-370. http://dx.doi.org/10.14225/Joh381
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40. https://doi.org/10.3316/QRJ0902027
• Çağlayan, G. (2023). “İçimizdeki Şeytan” romanının Greimas’ın eyleyenler modeline göre çözümlenmesi. Asya Studies, 7(24), 143-152. https://doi.org/10.31455/asya.1272013
• Çetinkaya Edizer, Z. ve Gündüz, A. C. (2018). “Prensi Olmayan Masal Kitabı” adlı metnin eyleyenler modeli çerçevesinde değerlendirilmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(2), 499-516. https://doi.org/10.17556/erziefd.408603
• Çetinkaya, M. (2022). Greimas’ın eyleyenler modeli yaklaşımıyla Kayıp Yüzük masalının çözümlenmesi. Ulusal Eğitim Dergisi, 2(13 Mayıs Dil Bayramı Özel Sayısı), 236–257. https://doi.org/10.5281/zenodo.6542709
• Çetinkaya, Z. (2011). “Gökçen Kız Çeşmesi” adlı çocuk öyküsünün Greimas’ın eyleyenler modeline göre incelenmesi. Millî Eğitim Dergisi, 41(192), 135-145.
• Demir, D. (2017). Hansel ve Gretel adlı masalın Gremais’ın eyleyenler modeline göre incelenmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(5), 3303-3315.
• Dilidüzgün, Ş. (2013). Gülten Dayıoğlu’nun “Fadiş ve Yeşil Kiraz” romanlarında yardımcı ve engelleyici eyleyenler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(28), 55-71.
• Ekiz, D. (2020). Bilimsel araştırma yöntemler (6. Baskı). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Emek, M. (2024). Çocuk edebiyatı bağlamında Ömer Seyfettin’in Kaşağı öyküsüne göstergebilimsel bir yaklaşım. The Journal of Turkic Language and Literature Surveys (TULLIS), 9(2), 81-104. https://doi.org/10.30568/tullis.1527800
• Erkman Akerson, F. (2019). Göstergebilime giriş (2. baskı). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Günay, D. (2003). Metin bilgisi. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Gündüz, A. C. (2012). İlköğretim Türkçe 6. Sınıf ders kitaplarında yer alan öykü türündeki metinlerin Greimas’ın eyleyenler örnekçesine göre incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
• Kallimci, İ. T. (2018). Cengiz Aytmatov’un “Beyaz Gemi” adlı romanına göstergebilimsel bir yaklaşım. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (33), 205-216. https://doi.org/10.30794/pausbed.395263
• Kıran, Z. ve Kıran, A. (2000). Yazınsal okuma süreçleri: Dilbilim, göstergebilim ve yazınbilim yöntemleriyle çözümlemeler. Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Kocabıyık, D. (2024). Sabahattin Ali’nin seçme hikâyelerinin Greimas’ın eyleyenler modeline göre incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Siirt Üniversitesi.
• Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook (2nd Edition). California: SAGE Publications.
• Özgürbüz, M. E. (2021). Derini Yüzeceğim romanının yazınsal göstergebilim açısından çözümlemesi. Hars Akademi Uluslararası Hakemli Kültür Sanat Mimarlık Dergisi, 4(8). 372-398.
• Öztürk, S. ve Gündoğdu, F. N. (2025). Mavisel Yener’in ‘‘Masal Sevenler Bulutlara Baksın’’ isimli çocuk kitabının göstergebilimsel çözümlemesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (44), 377-396. https://doi.org/10.5281/zenodo.14836847
• Paker, T. (2021). Durum çalışması. F. S. Seggie ve Y. Bayyurt (Ed.), Nitel araştırma: Yöntem, teknik, analiz ve yaklaşımları (3. Baskı, s. 124-139) içinde. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Propp, V. (2001). Masalın biçimbilimi (M. Rifat ve S. Rifat, Çev.). İstanbul: Om Yayınevi.
• Pulat, A. ve Bulut, M. A. (2021). Behçet Necatigil’in Varsa Ev şiirinin göstergebilimsel yöntemle çözümlenmesi. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 5(2), 1515-1537. https://doi.org/10.34083/akaded.952086
• Rifat, M. (2019). Göstergebilimin ABC’si (5. Baskı). İstanbul: Say Yayınları.
• Sağlam, N. (2016). Bir öykü, bir analiz: Şu “Hişt!” sesi nereden geliyor?. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 55(55). 63-75.
• Sığırcı, İ. (2020). Göstergebilim Uygulamaları (3. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Sucu Polat, M. (2023). Sait Faik'in Alemdağ'da Var Bir Yılan adlı eserinde gerçeküstücü bir izlek olarak "Harikulade" ve temsilleri. Frankofoni, (42), 203-220.
• Şimşek, S. (2020). Alımlama estetiği ve okur tepki kuramı: Sait Faik Abasıyanık’ın öyküsü “Hişt, Hişt!...”. M. A. Balkaya (Ed.), Yeni tarihselcilikten posthümanist eleştiriye: Edebiyat kuramları (s. 11-31) içinde. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Tavşancıl, E. ve Aslan, E. (2001). Sözel, yazılı ve diğer materyaller için içerik analizi ve uygulama örnekleri. İstanbul: Epsilon Yayınları.
• Tosun, İ. ve Koç, A. (2018). Sait Faik’in Hişt Hişt adlı öyküsüne anlambilimsel bir yaklaşım. E. Eyuboğlu ve S. Baskın (Ed.), Uluslararası insan ve toplum bilimleri sempozyumu (s. 821-827) içinde. Saybilder Yayıncılık.
• Uslu, A. (2014). Ferit Edgü’nün “Bir Gemide” öyküsünün Greimas’ın eyleyenler modeline göre inceleme denemesi. Turkish Studies, 9(9), 1035-1047. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7159
• Uzdu Yıldız, F. (2019). Mai ve Siyah romanının göstergebilimsel çözümlemesi. Söylem Filolojisi Dergisi, 4(2), 254-281. https://doi.org/10.29110/soylemdergi.621894
• Vardar, B. (1980). Dilbilim ve dilbilgisi terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yamaç, A. E. ve Sarıkaya, B. (2023). Çocuk edebiyatında göstergebilimsel bir çözümleme örneği olarak Yaşar Kemal’in “Beyaz Pantolon” adlı öyküsü. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(2), 124-141. https://doi.org/10.47130/bitlissos.1276424
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (8. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yiğitbaş, M. (2023). Üç ayrı dönemin hikayecisinde ekoeleştirel tavır. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(1), 244-254. https://doi.org/10.31592/aeusbed.1132202
• Yücel, T. (2005). Yapısalcılık. İstanbul: Can Yayınları.