14. Yüzyıl Anadolu Türkçesinde Olumlu Duygu Fiilleri

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 3, 759 - 785, 28.11.2025

Serap Ekşioğlu

Öz

Mental fiillerin bir alt dalı olan duygu fiilleri, duyguların sözcüklerle fiil olarak ifadesi sonucunda oluşurlar. Türkçenin her döneminde ilgili dönemin duygu değerlerini ifade eden çok sayıda olumlu/olumsuz duygu fiili mevcuttur. 14. yüzyıl Anadolu Türkçesindeki olumlu duygu fiillerini tespit etmek amacıyla hazırlanmış bu çalışmada örneklem olarak Yûnus Emre Dîvȃnı, Hurşîd-nâme Garib-nâme, İskender-nȃme, Marzubȃn-nȃme Tercümesi, Süheyl ü Nev-bahȃr, Yûsuf u Zelihâ ve Mantıku’t-Tayr adlı eserler seçilmiştir. Seçilen bu eserler taranarak tespit edilen olumlu duygu fiilleri, anlam bilimsel yönden incelenip taşıdıkları olumlu duygu değerleri bakımından sınıflandırılmıştır. 13 grupta değerlendirilen olumlu duygu fiilleri, 14. yüzyıl Anadolu sahasında yazılan eserlerde konunun anlatımına/anlaşılırlığına katkıda bulunup bu eserlerin edebî yönünü güçlendirmekle birlikte toplumun duygu değerleri hakkında da bilgi verirler

Anahtar Kelimeler

duygu , anlam bilim , mental fiil , olumlu duygu fiilleri , 14. yüzyıl Anadolu Türkçesi

Positive Emotional Verbs in 14th Century Anatolian Turkish

Öz

Emotion verbs, a sub-branch of mental verbs, are formed as a result of the expression of emotions as verbs using words. In every period of Turkish, there have been many positive/negative emotion verbs expressing the emotional values of the relevant period. In this study, conducted to identify positive emotion verbs in 14th-century Anatolian Turkish, Yûnus Emre Dîvȃnı, Hurşîd-nâme Garib-nâme, İskender-nȃme, Marzubȃn-nȃme Translation, Süheyl ü Nev-bahȃr, Yûsuf u Zelihâ and Mantıku't-Tayr were selected as samples. The positive emotion verbs identified by scanning these selected works were analyzed semantically and classified in terms of the positive emotion values they carry. Evaluated in 13 groups, positive emotion verbs contribute to the narration/comprehensibility of the subject in the works written in 14th-century Anatolia and strengthen the literary aspect of these works, as well as providing information about the emotional values of the society.

Anahtar Kelimeler

emotion , semantics , mental verb , positive emotion verbs , 14th-Century Anatolian Turkish

Kaynakça

• Acar, E. (2019). Codex Cumanicus’ta Bulunan Mental Fiillerin Günümüz Anadolu Ağızlarındaki Kullanımları Üzerine. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 8 (3), 1276- 1292.
• Ayan, H. (1979), Hurşîd-nâme (Hurşîd ü Ferahşâd), İnceleme-Metin-Sözlük-Konu Dizini. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• Ayverdi, İ. (2011), Kubbealtı Lügati Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı
• Bilgin Aksoy, G. (2022). Azerbaycan Türkçesinde Duygu Fiillerinin Anlam Bilimsel Yapı Görünümleri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (29), 72-87.
• Alan, İ. ve Özeren, M. (2018). Kırgız Türkçesinde Mental Fiiller. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (61), 203-224
• Anderson, J.M. (1971). The Grammar of Case: Towards a Localistic Theory. Cambridge: Cambridge University Press.
• Bayraktar, F. S. (2017, Eylül, 25-28). Bulgarca Sözlüğünde Yer Alan Mental Fiiller Üzerine. XII. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı. Bükreş, Romanya, 458-466.
• Bahtiyar, B. ve Yıldırım, A. (2021). Psikolojide Duygu: Genel Bir Bakış (Editör: A. Yıldırım). Psikolojide Duygu Seçme Konular ve Güncel Tartışmalar. Ankara: Nobel Akademi Yayıncılık.
• Binet, A. (2016). Zihin ve Beyin, Çev.: B. Erdoğdu. İstanbul: Aramis Yayınevi.
• Carver, C. S., ve Scheier, M. F. (1990). Origins and functions of positive and negative affect: A control-process view. Psychological Review, 97(1), 19-35.
• Cook, W.A. (1998). Case Grammar Applied. A Publication of The Summer Institute of Linguistics: The University of Texas at Arlington.
• Demirbilek, S. ( 2000). Ahmedî’nin İskendernâme Adlı Eseri Üzerinde İnceleme (Ses Bilgisi, Şekil Bilgisi, Cümle Bilgisi) Metnin Transkripsiyonu, Sözlük Çalışması. [(Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Trakya Üniversitesi.
• Dilçin, C. (2016), Mes’ud Bin Ahmed Süheyl ü Nevbahâr İnceleme-Metin-Sözlük. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
• Doğan, L. (2021). Yeni Uygur Türkçesinde Duygu Fiilleri. Prof. Dr. S. Mahmut Kaşgarlı Armağanı (Edt.: A. İ. Öbek, L. Doğan, S. Öztürk, B. B. Acar). Çanakkale: Paradigma Akademi Yay., 161-195.
• Erdem, M. (2004). “Türkmen Türkçesinde Mental Fiillerin İsteme Göre Anlam Değişmeleri”. V.Uluslararası Türk Dil Kurultayı Bildirileri 1, Ankara: TDK Yay.
• Fakirullahoğlu, M. A. İ. (2016). Kırgız Türkçesinde Duygu Fiilleri. [Yayımlanmamış Doktora Tezi] İstanbul Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Fakirullahoğlu, M. A. İ. (2021). Kırgız Türkçesinde Duygu Fiillerinin Semantik Yapısı ve Etimolojisi Üzerine Bir İnceleme. Turkish Studies-Language, 16(4), 2281-2302.
• Fillmore, C. J. (1971) Some Problems for case grammar, Georgetown University Round Table on Languages and Linguistics 1971. Washington D.C.: Georgetown University Press, 35-56.
• Hacızade, N. (2012). Bilişsel Dilbilim Açısından Duyguların Dili. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Hirik, E. (2018). Türkiye Türkçesinde Mental Fiiller. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.
• Hirik, S. (2018). Rol Kuramı ile Fiillerin Anlambilimsel Kategorilerinin İlişkisi: İyi ve Kötü Prens Öyküsü Örneği. Türk bilig, 35, 125-142.
• Jackendoff, R. S. (1990). Semantic Structures. Cambridge: MIT Press.
• İlter, E. (2019). Karahanlı Türkçesinde Duygu Fiilleri. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Kılınç, E. (2023). Karahanlı Türkçesinde Duygu Fiilleri. Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Korkmaz, Z. (2013). Türkiye Türkçesinin Temeli Oğuz Türkçesinin Gelişimi. Ankara: TDK Yay.
• Korkmaz, Z. (2017). Marzubân bin Rüstem Marzubân-Nâme Tercümesi Destûr-ı Şâhî, Ankara: TDK Yay.
• Köktekin, K. (2007). Yûsuf-ı Meddâh Varka ve Gülşah. Ankara: TDK Yay.
• Lazarus, R. S. (1982). Thoughts on the Relations Between Emotion and Cognition. American Psychologist, 37 (9), 1019-1024.
• Levin, B. (1993), English Verb Classes and Alternations. Chicago: University of Chicago Press.
• Öztürk, S. (2015). “Saltukname’de Mental Fiiller”. 2. Uluslararası Sarı Saltuk Gazi Sempozyumu. (6- 9 Mayıs), Saraybosna-Bosna Hersek, 323-340.
• Paçacıoğlu, B. (2006). VIII-XVI. Yüzyıllar Arasında Türkçenin Sözcük Dağarcığı. Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Seçkin, K. (2013, Aralık, 22-24). Mental Fiiller Bağlamında Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı. IV. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu. 921-929.
• Seçkin, K. (2020). Eski Türkçe Metinlerinden Örnekle Mental Fiil Teorisi. Konya: Palet Yay.
• Soydan, S. (2018). Tarama Sözlüğünün İlk İki Cildindeki Duygu Fiilleri Üzerine Bir Değerlendirme. Journal of Turkish Studies, 13 (13/5), 471-493.
• Şahin, S. (2012a). Türkmen Türkçesinde Mental Fiiller. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Gazi Üniversitesi
• Şahin, S. (2012b). Mental Fiil Kavramı ve Türkmen Türkçesinde Mental Fiiller. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 1(4),45-62.
• Şirin User, H. (2009). Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi. Konya: Kömen Yay. Tarama Sözlüğü I-VII Cilt, (2009). Ankara: TDK Yay.,
• Taş İ. (2019), Şeyyâd Hamzâ Yûsuf ve Zelîhâ [Gramer-Metin-Çeviri Notlar-Sözlük-Dizin-Tıpkıbaskı]. Ankara: TDK Yay.
• Tavukçuoğlu, O. K. (2025). Yūnus Emre Risāletü’n-Nushiyye Dȋvān (Vahitpaşa Yazma Eserler Kütüphanesi 3367), Cilt 1, Ankara: Yunus Emre Enstitüsü
• Tuncer, E. (2021), Gülşehrî’nin Mantıku’t-Tayr’ı (İnceleme-Metin-Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük). [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Türkçe Sözlük, (2009). Ankara: TDK Yay
• Van Voorst, J. (1992). The Aspectual Semantics of Psychological Verbs. Linguistics and Philosophy, 15(1), 65-92.
• Yavuz, K. (2000). Âşık Paşa Garib-nâme (Tıpkıbasım, karşılaştırmalı metin ve aktarma), I-IV Cilt, Ankara: TDK Yay.
• Yaylagül, Ö. (2005). Türk Runik Harfli Metinlerde Mental Fiiller. Modern TürklükAraştırmaları Dergisi, 1 (Mart), 17-51.
• Yaylagül, Ö. (2010). Türkiye Türkçesinde Duygu Fiilleri. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 7(4), 100-111.
• Yegin, A. (2019). Mental Fiil Kavramı ve Şeyyâd Hamza’nın Yūsuf u Zelihā Mesnevisinde Mental Fiiller. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 4(1), 51-74.
• Yıldız, H. (2016). Eski Uygurcada Mental Fiiller. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Gazi Üniversitesi.