The Palestinian Issue and Turkish Foreign Policy Between 1950 and 2002: A Search for Balance Between Interest, Identity, and Sovereignty

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 3, 1255 - 1279, 28.11.2025

Abdullah Turan

Öz

The Palestine question has long held a significant position in Turkish foreign policy, carrying strategic importance for policymakers. This study aims to analyze Turkey’s policy on Palestine between 1950 and 2002 through the lenses of pragmatism and territorial nationalism. It argues that during this period, Turkish policy was largely shaped by national interests and security concerns, adopting a pragmatic orientation in response to shifting international dynamics. Territorial nationalism provided the ideological foundation for this pragmatic stance, integrating a foreign policy approach that prioritized concerns over borders, sovereignty, and national security. The study employs a document analysis method, evaluating political discourses, media reflections, and academic sources relevant to the period. The findings reveal that, prior to 2002, Turkey’s Palestine policy was characterized by a fusion of pragmatism and territorial nationalism. Rather than being ideologically driven, this orientation was grounded in strategic imperatives.

Anahtar Kelimeler

Palestine , Turkish Foreign Policy , Pragmatism , Territorial Nationalism

1950–2002 Döneminde Filistin Sorunu ve Türk Dış Politikası: Çıkar, Kimlik ve Egemenlik Arasında Bir Denge Arayışı

Öz

Filistin meselesi, Türkiye’nin dış politikasında uzun süredir etkili olan ve karar alıcılar açısından stratejik öneme sahip bir konudur. Bu çalışma, 1950–2002 yılları arasında Türkiye’nin Filistin politikasını, pragmatizm ve teritoryal milliyetçilik kavramları çerçevesinde analiz etmeyi amaçlamaktadır. Bu dönemdeki politikaların, büyük ölçüde ulusal çıkarlar ve güvenlik öncelikleri doğrultusunda şekillendiği; değişen uluslararası dengelere bağlı olarak da pragmatik bir yönelim kazandığı görülmüştür. Teritoryal milliyetçilik ise bu pragmatik yaklaşımın ideolojik temelini oluşturmuş; dış politikada sınır, egemenlik ve güvenlik hassasiyetlerini önceleyen bir tutumla bütünleşmiştir. Araştırmada doküman analizi yöntemi benimsenmiş; dönemsel siyasi söylemler, medya yansımaları ve akademik kaynaklar değerlendirilmiştir. Bulgular, 2002 öncesi dönemde Türkiye’nin Filistin politikasında teritoryal milliyetçilik ile pragmatizmin birlikte işlediğini ve bu yönelimin, ideolojik saiklerden ziyade stratejik zorunluluklarla bütünleştiğini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Filistin , Türk Dış Politikası , Pragmatizm , Teritoryal Milliyetçilik

Etik Beyan

Çalışmanın hazırlanmasında etik kaidelere uyulmuştur.

Destekleyen Kurum

Hiç bir kurumdan destek alınmamıştır.

Teşekkür

Editör ve hakem hocalara şimdiden teşekkürlerimi sunarım.

Kaynakça

• Açıkgöz, Ö. ve Özkan, B. (2009, Nisan). 1929 Dünya ekonomik buhranı ve Türkiye ekonomisine etkileri. Mevzuat Dergisi, 12(136).
• Ahmad, H. (2021). Filistin sorunun tarihi gelişimi ve Ürdün’deki Filistinli mülteciler. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Karabük Üniversitesi.
• Alsaftawi, M. (2017). Turkish policy towards Israel and Palestine: Continuity and change in the relations of the Turkish Palestinian-Israeli triangle under the rule of the Justice and Development Party (AKP) (2002-2016), [Unpublished PhD thesis]. Ghent Belgium.
• Altun, A. (2018). 1964 Johnson Mektubu’nun perde arkası, TASAM, https://tasam.org/Files/Icerik/File/1964_Johnson_Mektubu_pdf_49ba45e6-9efd-4b84-8acf-56054d711caf.pdf
• Amir, S. A. (2017). Filistin davasının dünden bugüne sosyo-politik gelişimi, G. Bozbaş (Ed.), Filistin Meselesi Türkiye’de Siyasi Partilerin Filistin Meselesine Yaklaşımları (s.23-47) içinde, Tezkire Yayıncılık.
• Atabay, M. (2008). Anadoluculuk, T. Bora ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 4: Milliyetçilik (3. Baskı, s.515-532) içinde, İletişim Yayınları.
• Aydın, A. (2013). Three types of Turkish foreign policy after The Cold War on the Middle East, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(3), 475-495.
• Aygün, U. (2023, 28 Ekim). Atatürk dönemi dış politikası hakkında genel bir değerlendirme, TUDPAM (Türk Dış Politikaları Araştırma Merkezi), https://tudpam.org/ataturk-donemi-dis-politikasi-hakkinda-genel-bir-degerlendirme/
• Babacan, M. (2023, 1 Haziran). Türkiye-Filistin ilişkileri ve bölgenin geleceği, TUDPAM: Türk Dış Politikası Araştırma Merkezi, https://tudpam.org/turkiye-filistin-iliskileri-ve-bolgenin-gelecegi/
• Başaran, D. ve Gürler, A. Y. (2017). Geçmişten geleceğe filistin barış süreci, Ö. Kutlu, M. Çemrek, G. Bozbaş, F. Kaleci ve A. M. İdan (Ed.), Filistin Meselesi ve Türkiye Uluslararası Kongresi Bildiriler Kitabı (s.156-162) içinde, Konya.
• Battır, O. (2017). Türk insani diplomasi faaliyetleri ve Filistin, Ö. Kutlu, M. Çemrek, G. Bozbaş, F. Kaleci ve A. M. İdan (Ed.), Filistin Meselesi ve Türkiye Uluslararası Kongresi Bildiriler Kitabı (s.103-119) içinde, Konya.
• Biber, B. (2023). Birinci ve İkinci Körfez Savaşları’nın Time Dergisi kapakları üzerinden göstergebilimsel analizi. İstanbul Arel Üniversitesi İletişim Çalışmaları Dergisi, 11(23), 203-225.
• Bilgenoğlu, A. ve Gürsoy, B. (2023). “Dağı Yerinden Oynatmak”: Necmettin Erbakan’ın Dış Politika Perspektifinde Türkiye Merkezli İslam Birliği’nin İmkânı. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 11(36), 340-362. https://doi.org/10.33692/avrasyad.1303581
• Bir kavram: Pragmatizm, (2017, 20 Nisan). Evrensel Net Haber, https://www.evrensel.net/haber/316635/bir-kavram-pragmatizm adresinden 11 Şubat 2024 tarihinde alınmıştır.
• Bozorgmehri, M. ve Hosseini, F. M. (2020). Turkish foreign policy and Palestinian issue: an Iranian perspective (2002-2020), Iranian Review of Foreign Affairs, 11(1), 169-195.
• Bulut, M. (2003). 1929 Dünya Ekonomik Buhranı ve Türkiye'de devletçiliğe geçiş. Bilig, (26), 77-101.
• Çalık, Z. (2010). Filistin- İsrail barış süreci ve Türkiye. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Çiçek, A. ve Taylan, Ö. (2023). Sivas Cumhuriyet Üniversitesi ve Dicle Üniversitesi öğrencilerinde milliyetçilik algısı üzerine bir saha araştırması. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 32, (Dicle Üniversitesi’nin 50. Yılına Özel 50 Makale), 418-448.
• Çiçek, Ş. (2018). Türkiye’nin Filistin sorununa bakışı ve hangi kavramlar üzerinden inşa ettiği üzerine bir analiz. Atlas Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, 2(3), 130-149.
• Duran, H. ve Karaca, A. (2013). 1950-1980 döneminde Türkiye-Ortadoğu ilişkileri. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 14(1), 121–136.
• Durmaz, F., ve Gül, M. (2022). Soğuk Savaş sonrası dönemde Türkiye’nin Ortadoğu politikası (1991-2011): Güvenlik merkezli yaklaşımdan işbirliğine. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (43), 395-428.
• Ezer, F. (2010). 1929 Dünya Ekonomik Krizi’nin Türkiye’ye etkileri, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(1), 427-442.
• Fedayi, C. (2019, Temmuz-Aralık). Adalet Partisi’nin birinci dönemi: 1961-1971. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 16(57), 123-150.
• Filistin Kurtuluş Örgütü'nün Serüveni (2023, 8 Aralık). Mecra, https://www.gzt.com/mecra/filistin-kurtulus-orgutunun-seruveni-3509979 adresinden 12 Kasım 2024 tarihinde alınmıştır.
• Gümen, S. (2022, 13 Haziran). Atatürk’ün cumhurbaşkanlığı döneminde borç alınmadığı iddiası, Doğrula, https://www.dogrula.org/dogrulamalar/ataturkun-cumhurbaskanligi-doneminde-borc-alinmadigi-iddiasi/
• Hacısalihoğlu, F. (2023, 15 Mayıs). Anadoluculuk, Atatürk Ansiklopedisi, https://yeni.ataturkansiklopedisi.gov.tr/detay/1394/Anadoluculuk
• Hamsici, M. (2023, 30 Ekim). Filistinli örgütler ve aralarındaki farklar: El Fetih, Hamas, İslami Cihad, FHKC ve diğer gruplar hakkında neler biliniyor?, BBC News, https://www.bbc.com/turkce/articles/c0x63nql1wyo
• İbrahim, M.K. ve Mohd Nor, M. R. (2019). Pasang Surut Hubungan Turki-Israel: Kajian terhadap Hubungan Dua Hala pada Era Erdoğan, International Journal of Islamic and Civilizational Studies, 6(1), 1-14.
• İlyas, A. (2015). Johson Mektubu ve Türk dış politikasında eksen kayması. 21.Yüzyılda Sosyal Bilimler Dergisi, (10), 163-177.
• İskit, T. (2022). Dış politika ve dış ekonomik ilişkilerin yönetimi, T.C. Dışişleri Bakanlığı, https://www.mfa.gov.tr/dis-politika-ve-dis-ekonomik-iliskilerin-yonetimi.tr.mfa
• Kanat, K. B. (2012). Continuity of change in Turkish foreign policy under the JDP government: The cases of bilateral relations with Israel and Syria. Arab Studies Quarterly, 34(4), 230-249.
• Karadaş, Y. (2020). Pragmatizm: ABD’nin yerli düşüncesi. Sosyologca, 10(20), 82-108.
• Karaman, M. L. (1996). İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı. 13, 89-103.
• Kasalak, K. (2016). İngilizlerin Filistin politikası ve Filistin mandası. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (25), 65-78.
• Kaya, M. (2019). Türk-İsrail ilişkileri ve Filistin. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(18), 1043–1065.
• Keyman, E. F. (2022). Truman Doktrini ve Marshall Yardımı, TÜBİTAK Bilim ve Toplum Başkanlığı Popüler Bilim Yayınları, https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/truman_doktrini_ve_marshall_yardimi
• Khan, M. S. (2015). The transformation of Turkish foreign policy towards the Middle East, Policy Perspectives: The Journal of the Institute of Policy Studies, 12(1), 31-50.
• Kılıç, M. (2007). Erken Cumhuriyet Dönemi Türk milliyetçiliğinin tipolojisi, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16, 113-140.
• Koçer, G. (2002). 1990’lı yıllarda askerî yapı ve Türk dış politikası, ODTÜ Gelişme Dergisi, 29(1-2), 123-158.
• Kostak, E. (2022). İkinci Dünya Savaşı’nın ardından ABD’nin Türkiye’ye yönelik başlattığı askerî yardımlara Truman Doktrini ve Marshall Planı’nın etkisi. Atatürk Dergisi, 11(1), 9-23.
• Kurban, S. (2022). Pragmatizm ve Kamu Politikası, V. Erat ve Y. Özkaya (Ed.), Kamu Politikası Ansiklopedisi (s.449-452) içinde, Nobel Yayınevi.
• Kuşçu, A. D. (2017). Türkiye-Filistin kardeşliğinde tarihi bellek; Selçuklular Döneminde Filistin, Ö. Kutlu, M. Çemrek, G.
• Bozbaş, F. Kaleci, A. M. İdan (Ed.), Filistin Meselesi ve Türkiye Uluslararası Kongresi Bildiriler Kitabı (s.1-9) içinde, Konya.
• Larrabee, F. S. ve Lesser, I.O. (2003). Turkish foreign policy in an age of uncertainly, RAND.
• Mark, J. J. (2018, 25 Ekim). Filistin, (N. Karaben, Çev.). World History Encyclopedia, Erişim adresi https://www.worldhistory.org/trans/tr/1-192/filistin/
• Matiç, U. (2017). Türkiye’nin Filistin duyarlılığının tarihsel gelişimi, Ö. Kutlu, M. Çemrek, G. Bozbaş, F. Kaleci, A. M. İdan (Ed.), Filistin Meselesi ve Türkiye Uluslararası Kongresi Bildiriler Kitabı (s.11-19)içinde, Konya.
• Oran, B. (1995). Uluslararası ve iç hukukta Çekiç Güç’ün yasal dayanakları sorunu, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 50(3), 257-270 https://doi.org/10.1501/SBFder_0000001867 , Oran, B. (1996). Türk dış politikası: Temel ilkeleri ve Soğuk Savaş ertesindeki durumu üzerine notlar, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 51(1), 353-370 https://doi.org/10.1501/SBFder_0000001913
• Oruç, H. (2017). ABD’nin İsrail-Filistin politikası, Erişim adresi https://www.researchgate.net/publication/316967531_ABD'nin_Israil-Filistin_Politikasi
• Önal, T. ve Özdağ, A. (2016). Körfez Savaşı ve Türk dış politikasına etkileri, Turkish Studies, 11(16), 53-70, http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9950
• Önder, E. (2022). 21.Yüzyıl Türk-Amerikan ilişkilerinde yaşanan sorunlar ve çözüm önerileri. Avrasya Dosyası, 13(1), 39-71.
• Özcan, D. (2011, 21 Haziran). Soğuk savaş sonrası dönemde Türkiye’nin Orta Doğu politikası, TASAM (Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi). https://tasam.org/tr-TR/Icerik/2357/soguk_savas_sonrasi_donemde_turkiyenin_orta_dogu_politikasi
• Özdemir, H. (2012). Demokrat Parti (DP) ile Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP)’nin karşılaştırmalı tarihsel analizi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(2), 188-209.
• Özdemir, L. ve Akbaş, Z. (2020). Türkiye-İsrail ilişkilerinin Amerikan Dış politikası eksenli değerlendirmesi. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 11(1), 48-74.
• Özer, Ç. (2023). Uluslararası politika açısından Filistin sorunu. Külliye, [Türkiye Cumhuriyeti’nin 100. Yılı Özel Sayısı], 582-605. https://doi.org/10.48139/aybukulliye.1360984
• Öztürk, E. (2015). Sosyal bilimler metodolojisinde bir yaklaşım olarak pragmatizm, [Yayımlanmamış doktora tezi]. İnönü Üniversitesi.
• Recebov, R. ve Taş, C. (2018). Liberal milliyetçilik, H. Acar (Ed.), Milliyetçilik Tipolojileri (1.Baskı, s.29-53) içinde, Nobel Yayınları.
• Sarıçoban, G. (2020). Atatürk döneminde 1923-1929 Türkiye ekonomisi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (44), 222-236.
• Shawamreh, M. (2021). Türk dış politikasında Filistin meselesi 1948-2010, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Karabük Üniversitesi.
• Şahin, M. (2010, Ekim). Bitmeyen senfoni: Ortadoğu’da barış süreci, Ortadoğu Analiz, 2(22), 8-16.
• Şen, Z. (2017). Türk çağdaşlaşma hareketinde (cumhuriyet döneminde) gerçekleştirilen atılımlar. Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu Dergisi, (45), 147-164.
• Şendal, T. (2022, 14 Ağustos). Seküler milliyetçilikten teritoryal milliyetçiliğe dönüşüm: Yeni Anadoluculuk, Daktilo 1984, https://daktilo1984.com/forum/sekuler-milliyetcilikten-teritoryal-milliyetcilige-donusum-yeni-anadoluculuk/
• Şener, E. H. (2003). AKP’de pragmatizmin anlamı ve işlevi, Erişim adresi https://www.enginsener.com/sener_birgun.pdf
• Taşdemir, K. D. (2019, 4 Ağustos). Truman doktrini ve Türk dış politikasına etkileri, Erişim adresi https://tr.linkedin.com/pulse/truman-doktrini-ve-t%C3%BCrk-d%C4%B1%C5%9F-politikas%C4%B1na-etkileri-do%C4%9Fukan-ta%C5%9Fdemir
• Turan, A. (2022a). Pragmatizm ve popülizm sarkacında AK Parti ve milliyetçilik. BAYTEREK Uluslararası Akademik Araştırmalar Dergisi, 5(2), 139-178. https://doi.org/10.48174/buaad.52.5
• Turan, A. (2022b). 20 yıllık iktidarın bir muhasebesi: AK Parti ve milliyetçilik, (1.b). Eğitim Yayınevi.
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı (2024). Filistin Devleti / Filistin Ulusal Yönetimi (FUY), https://www.mfa.gov.tr/filistin-kunyesi.tr.mfa
• Tütüncüoğlu, M. (2022, 17 Haziran). Erken cumhuriyet döneminde dış borç alınmadığı iddiası, Teyit, https://teyit.org/analiz/erken-cumhuriyet-doneminde-dis-borc-alinmadigi-iddiasi
• Uslu, N. (2000). 1947’den günümüze Türk-Amerikan ilişkilerinin genel portresi, Avrasya Dosyası Üç Aylık Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, 6(2), 203-232.
• Yalçın, O. (2012). İkinci Dünya Savaşı sonrasında Türk Amerikan ilişkileri. Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, (21), 89-118.
• Yavuz, E. (2021). 1929 Dünya Ekonomik Buhranının Türkiye’ye ve diğer ülkelere olan etkisinin istatistik analizi. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(2), 377-390. https://doi.org/10.46790/erzisosbil.1027499
• Yıldız, A. (2018, Eylül-Aralık). Liberalizm-muhafazakârlık sarkacında “informel” bir demokrat: Turgut Özal’dan kalan, Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 15(55), 39-56.
• Yüzbaşıoğlu, N. (2016, 27 Haziran). Türkiye-İsrail ilişkilerinin seyri, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/gunun-basliklari/turkiye-israil-iliskilerinin-seyri-/598392