Osmanlı Taşrasında Bir Afetle Mücadele Örneği: 1890 Yozgat Seylabı

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 3, 1315 - 1332, 28.11.2025

Yunus Özger

Öz

Tarihe Yozgat Seylabı olarak geçen büyük sel felaketi 21 Ağustos 1890’da yaşandı. Yüzden fazla insan hayatını kaybetti. Şehrin sembollerinden Hoşyar Kadın Camii tamamen yıkıldı. Bitişiğindeki Mihrimah Sultan Medresesinin dört odası tahrip oldu. Ermeni Katolik Kilisesi, kadınlar hamamı ve Rum mektebi de yıkılan yerler arasındaydı. Bunlar haricinde onlarca ev de kullanılmaz hale geldi.
Bu makale, Osmanlı arşiv belgeleri, gazete yazıları ve mersiye ışığında 1890 sel felaketini çok yönlü olarak ele almaktadır. Yozgat örneği üzerinden, Osmanlı yerel idarecilerinin afet ve kriz yönetim süreçlerini derinlemesine incelemektedir. Diğer taraftan, felaket sonrası başlatılan imar, inşa ve onarım faaliyetlerinin finansal yönetimi üzerinde durulmuştur. Sürecin başkent ile taşra arasında işleyiş biçimi, yaşanan zorluklar, getirilen çözüm şekilleri konusuna değinilmiştir. Son olarak, afetzedelerin meseleye bakışı, yerel ve merkezi idarenin yönetim anlayışının taşraya yansımaları konusu hakkında bilgi verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yozgat , 1890 , Sel Felaketi , Afet Yönetimi

An Example of Coping with a Disaster in the Ottoman Provinces: The 1890 Yozgat Flood

Öz

The great flood disaster known to history as the Yozgat Flood occurred on August 21, 1890. Over a hundred people lost their lives. The Hoşyar Kadın Mosque, one of the city's symbols, was completely destroyed. Four rooms of the adjacent Mihrimah Sultan Madrasa were destroyed. The Armenian Catholic Church, the women's bathhouse, and the Greek school were also among the places destroyed. In addition to these, dozens of houses were rendered unusable.
This article examines the 1890 flood disaster from multiple perspectives, drawing on Ottoman archival documents, newspaper articles, and elegies. Using the example of Yozgat, it provides an in-depth analysis of the disaster and crisis management processes of Ottoman local administrators. On the other hand, it focuses on the financial management of reconstruction, construction, and repair activities initiated after the disaster. It touches upon the functioning of the process between the capital and the provinces, the difficulties encountered, and the solutions implemented. Finally, it provides information about the perspective of the disaster victims and the reflections of the local and central administration's management approach on the provinces.

Anahtar Kelimeler

Yozgat , 1890 , Flood Disaster , Seylab , Disaster Management

Kaynakça

• Amedî Mektûbî Kalemi (A.MKT). 96/17.
• Amedî Mektûbî Kalemi Mühimme Evrakı (A.MKT.MHM). 170/42.
• Amedî Mektûbî Kalemi Nezaret Evrakı (A.MKT.NZD). 407/66.
• Bab-ı Âli Evrak Odası (BEO). 8/566, 9/660, 42/3142, 226/16908, 232/17378.
• Bab-ı Defteri Başmuhasebe Gelibolu Baruthanesi Defterleri (D.BŞM.BRG.d). 18265.
• Cevdet Askeriyye (C.AS). 297/12332.
• Cevdet Maliye (C.ML). 307/12529.
• Dahiliye Mektûbî Kalemi (DH.MKT). 292/64, 722/41, 1745/52, 1754/67, 1859/41, 1901/68, 1943/31, 1986/86.
• Divan-ı Hümayun Sadaret Mühimme Kalemi (A.DVNSMHM). 6/40.
• Hariciye Nezareti Siyasî Kısım Evrakı (HR.SYS). 1/39.
• İbnülemin Umur-ı Nafia (İE.NF). 1/33.
• İrade Dahiliye (İ.DH). 1128/88104, 1184/92654, 1204/94219, 1221/95600, 1252/98224, 1256/98577.
• İrâde Evkâf (İ.EV). 26/49.
• İrade Şûrâ-yı Devlet (İ.ŞD). 118/7080, 181/67.
• Sadaret Müteferrika ve Hususî Evrakı (AE. SMHD.I). 1317/10176.
• Şûrâ-yı Devlet Evrakı (ŞD). 152/47, 181/67, 2591/2.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS.MA.e), 564/38, 669/62, 695/35.
• Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.MTV). 45/17, 46/91, 49/52, 57/1.
• Yıldız Perakende Askeriye Evrakı (Y.PRK.ASK). 63/85.
• Yıldız Perakende Evrakı Posta Telgraf Nezareti Maruzatı (Y.PRK.PT). 7/3.
• Yıldız Perakende Evrakı Umumi (Y.PRK.UM). 21/9.
• Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS). 238/40.
• Yıldız Sadaret Resmî Maruzat Evrakı (Y.A.RES). 51/12.
• Acun, H. (2005). Bozok Sancağı’nda (Yozgat ili) Türk mimarisi. Ankara: TTK Yayınları.
• Çapanoğlu, A. K. (2017). “Büyük Sel”. Yozgat Gazetesi.
• Devellioğlu, F. (2011). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Ergin, A. Ş. (2014). Vakıflar ve Yozgat’ta tarihi vakıf camileri. Ankara: Anıl Matbaacılık.
• Faroqhi, S. (2001). Toplumsal değişimin bir göstergesi olarak doğal afet: Edirne bölgesinde sel, 1100/1688–89. E. A.
• Zachariadou (Ed.), Osmanlı İmparatorluğu’nda doğal afetler (s. 273–286) içinde. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ha, K. M. (2020). Disaster management: From a one sided approach to an inclusive system. Environment Systems and Decisions, 40(3), 403–412.
• Karaca, T. N. (2004). Yozgat eğitim tarihine katkı. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(17), 139–150.
• Karaca, T. N. (2005). Ermeni sorununun gelişim sürecinde Yozgat’ta Türk Ermeni ilişkileri. Ankara: TTK Yayınları.
• Mumcuoğlu Türker, S. S. (2024). Az bilinen ahşap tavanlı Nakipzade Camii üzerine bir değerlendirme. Bozok Journal of Engineering and Architecture, 3(2), 149–165.
• Oral, O. (2017). Yozgat halkının dinî anlayış ve inançlarına katkı veren medrese, zâviye ve âlimler. Sosyal Bilimler Dergisi (SOBİDER), 4(15), 117–131.
• Tyagi, A. (2010). Need for paradigm shift in approach to disaster management. The Indian Journal of Political Science, 71(1), 9–23.
• Yozgadî, Y. Z. (1316). Yozgad Seylabı. İçinde Evsâf-ı Seniyye-i Hamidiyyeden Bir Şemme. Sakız: Şems Matbaası.
• Malumat Gazetesi, No. 148.
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiyye. (1316/1898). İstanbul: Matbaa-ı Amire.
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiyye. (1318/1900). İstanbul: Matbaa-ı Amire.
• Salname-i Vilayet-i Ankara. (1308–1309/1891). Ankara: Vilayet Matbaası.
• Salname-i Vilayet-i Ankara. (1311/1893). Ankara: Vilayet Matbaası.
• Tercüman-ı Hakikat, No. 3645.