İbn Âşûr’un Gündeme Getirdiği Bir Kavram: Mubtekerâtu’l-Kur’ân

Yıl 2016, Cilt: 17 Sayı: 2, 17 - 48, 30.12.2016

Osman Ertuğrul

https://doi.org/10.17494/ogusbd.281787

Öz

Abdulkâhir el-Cürcânî, Sekkâkî, Kazvînî ve
Teftâzânî gibi teorisyenler tarafından vaz edilen belâgat ilminin Kur’ân’daki
uygulaması Zemahşerî, Beydâvî, Ebussuûd, Âlûsî ve İbn Âşûr gibi müfessirler
tarafından yapılmıştır. Klasik ile modern dönem arasında köprülük görevi yapan
İbn Âşûr, maddi ve manevi kalkınma için Kur’ân’ı doğru anlamak gerektiğini
ileri sürmüş ve bunun için Arap dili ve edebiyatına ağırlık vermiştir. Asrına kadar
dînî ilimler sahasında elde edilen bütün verileri incelerken bir eksiklik görmüş
ve bunu tamamlamak için “makâsıd” ve “mubtekerât” isminde ortaya iki ayrı tez
atmıştır. Biz bu çalışmada ilk defa İbn Âşûr’un gündeme getirdiği
“mubtekerâtu’l-Kur’ân” kavramından maksadının ne olduğunu, bu tabire hangi
anlamlar yüklediğini ve iʻcâzu’l-Kur’ân çalışmalarına nasıl bir katkıda
bulunduğunu et-Tahrîr ve’t-Tenvîr
isimli tefsiri bağlamında tespit etmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, İbtikâr, Belâgat, Semantik, Üslûp

Kaynakça

• Ahmed Muhtar, (2008). Muʻcemu’l-Lugati’l-ʻArabiyyeti’l-Muâsıra, ʻÂlemu’l-Kutub, Beyrut.
• Akkâvî, İnʻâm Fevvâl (1996). el-Muʻcemu’l-Mufassal fî ʻUlûmi’l-Belâga, Dâru’l-Kutub, Beyrut.
• Âlûsî, Şihâbuddîn (1994). Rûhu’l-Meʻânî‎, thk. Abdulbârî ʻAtıyye, Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, Beyrut.
• Âmidî, Hasan b. Bişr (2006). el-Muvâzene, thk. Ahmed Sakar, Dâru’l-Meʻârif, Kahire.
• Askerî, Ebû Hilâl (ts.). el-Furûku’l-Lugaviyye, thk. M. İbrahim, Dâru’l-İlmi ve’s-Sekâfe, Kahire.
• Askerî, Ebû Hilâl (1999). Kitabu’s-Sınâʻateyn, thk. Ali Becâvî, el-Mektebetu’l-ʻUnsûriyye, Beyrut.
• Atîk, Abdulaziz (2009). İlmu’l-Bedîʻ, Dâru Nehdati’l-ʻArabiyye, Beyrut.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr (1997). İʻcâzu’l-Kur’ân, thk. Ahmed Sakar, Dâru’l-Meârif, Kahire.
• Beydâvî, Kâdı (1997). Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, Dâru İhyâi Turâsi’l-ʻArabî, Beyrut.
• Bilgegil, Mehmet Kaya (1989). Belâgat, Enderûn Kitabevi, İstanbul.
• Bingöl, Abdülkuddûs (2001). “istikrâ” mad. DİA, İstanbul, XXIII, 358, 359.
• Bolelli, Nusrettin (2011). Belâgat, İFAV. Yayınları, İstanbul.
• Bulut, Ali (2015). Belâgat Terimleri, İFAV. Yayınları, İstanbul.
• Câhiz, Ebû Osman (1988). Kitâbu’l-Hayevân, thk. Abdusselâm Hârun, Dâru’l-Cîl, Beyrut.
• Coşkun, Menderes (2012). Sözün Büyüsü Edebî Sanatlar, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• Cürcânî, Abdulkâhir (1992). Delâilu’l-İʻcâz, thk. Mahmud M. Şâkir, Matbaʻatu’l-Medenî, Kahire.
• Demirci, Muhsin (2009). Tefsir Terimleri Sözlüğü, İFAV. Yayınları, İstanbul.
• Ebû Hassân, Cemâl Mahmûd (2014). Tefsîru et-Tahrîr ve’t-Tenvîr, Dâru’l-Fetih, Ürdün.
• Ebussuûd (1971). İrşâdü’l-Akli’s-Selîm ilâ Mezâye’l-Kitâbi’l-Kerîm, Dâru İhyâi Turâsi’l-ʻArabî, Beyrut.
• Eren, Cüneyt ve Uzunoğlu, Vecih (2014). Belâgat Terimleri, Rağbet Yayınları, İstanbul.
• Eren, Şâdi (2006). Kur’ân’da Teşbih ve Temsiller, Yeni Akademi Yayınları, İstanbul.
• Ezherî, Ebû Mansûr (2001). Tehzîbu’l-Luga, thk. M. İvaz, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArabî, Beyrut.
• Fayda, Mustafa (2013). “Yaratmak” mad. DİA, İstanbul, 324-329.
• Ferâhidî, Halîl b. Ahmed (1993). Kitâbu’l-ʻAyn, thk. Mehdi el-Mahzûmî, Mektebetu’l-Hilâl, Beyrut.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Yaʻkûb (2008). el-Kâmûsu’l-Muhît, Dâru’l-Hadîs, Kahire.
• Halebî, es-Semîn (1996). ʻUmdetu’l-Huffâz fî Tefsîri Eşrafi’l-Elfâz, Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, Beyrut.
• Hânî b. Ubeydullah (2013). Mubtekerâtu’l-Kur’ân ʻinde et-Tâhir b. Âşûr, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, Arap Dili ve Edebiyatı Fakültesi, Mekke.
• Izutsu, Toshiko (2009). Kur’ân’da Allah-İnsan, çev. Süleyman Ateş, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir (1984). et-Tahrîr ve’t-Tenvîr, ed-Dâru’t-Tûnisiyye, Tunus.
• İbn Atıyye, (2001). el-Muharraru’l-Vecîz fî Tefsîri Kitâbi’l-ʻAzîz, Dâru’l-Kutub-ʻİlmiyye, Beyrut.
• İbn Dureyd, Ebû Bekir Muhammed (1987). Cemheratu’l-Luga, Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, Beyrût.
• İbn Ebi'l-İsbaʻ, Ebû Muhammed (1964). Tahrîru’t-Tahbîr fî Sınâti’ş-Şiʻri ve’n-Nesr, thk. Hanefî Muhammed Şerif, Lecnetu İhyâi Turâsi’l-İslâmî, Kahire.
• İbn Esîr, Ziyâeddin (1990). el-Meselü’s-Sâir, el-Mektebetu’l-Asriyye, Beyrut.
• İbn Fâris, Zekeriya el-Kazvînî (2008). Muʻcemu Mekâyîsi’l-Luga, Dâru’l-Hadîs, Kahire.
• İbn Mâlik et-Tâî el-Endelüsî el-Ceyyânî (1984). İkmâlu’l-İ´lâm bi Teslîsi’l-Kelâm, thk. Sa´d b. Hamdân el-Gâmidî, Câmiatu Ümmü’l-Kurâ, Mekke.
• İbn Manzûr, Cemâluddîn (1993). Lisânu’l-ʻArab, Dâru Sâdır, Beyrut.
• İbn Reşîk el-Kayrevânî (1981). el-ʻUmde fî Mehâsini’ş-Şiʻri ve Âdâbuhû, thk. Muhammed Muhyiddin Adulhamîd, Dâru’l-Cîl, Beyrut.
• İsfahânî, Râğıb (2010). el-Mufredâtu fî Garîbi’l-Kur’ân, thk. Halîl ʻAyntâbî, Dâru’l-Maʻrife, Beyrut.
• Karamollaoğlu, Fatma Serap (2014). Bedîʻ İlmi, İşaret Yayınları, İstanbul.
• Karataş, Turan (2014). Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü, Sütun Yayınları, İstanbul.
• Kudâme b. Caʻfer (1978). Nakdu’ş-Şiʻr, thk. Kemâl Mustafa, Mektebetu’l-Hancî, Kahire.
• Kutub, Seyyid (2010). et-Tasvîru’l-Fennî, Dâru’ş-Şurûk, Kahire.
• Matlûb, Ahmed (2007). Muʻcemu’l-Mustalahâti’l-Belâgiyye ve Tetavvuruhâ, Mektebetu Lübnan, Beyrut.
• Meydânî, Ahmed b. Muhammed (1992). Mecmueʻu’l-Emsâl, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, el-Mektebetu’l-Asriyye, Beyrut.
• Meydânî, Habenneke (1996). el-Belâgatu’l-ʻArabiyye Ususuhâ, Funûnuhâ ve ʻUlûmuhâ, Dâru’l-Kalem, Dimeşk.
• Mustafa, İbrâhim ve diğerleri (1989). el-Muʻcemu’l-Vasît, Çağrı Yayınları, İstanbul.
• Müftüoğlu, Ömer (2016). Bugünün Müslümanının Kur’ân’la İletişimi, Otto Yayınları, İstanbul.
• Nurmuhammedov Annaoraz (2005). İbn Âşûr ve Mukaddimesi Bağlamında Tefsir Üsûlündeki Yeri (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Râzî, Fahruddîn (1999). Mefâtîhu’l-Gayb, Dâru İhyâi Turâsi’l-ʻArabî, Beyrut.
• Râzî, Zeynuddîn Ebû Abdillâh (1999). Muhtâru’s-Sıhâh, el-Mektebetu’l-Asriyye, Beyrut.
• Sâbûnî, Muhammed Ali (1997). Safvetu’t-Tefâsîr, Dâru’s-Sâbûnî, Kâhire.
• Saraç, M. A. Yekta (2014). Klâsik Edebiyat Bilgisi, Belâgat, Gökkubbe Yayınları, İstanbul.
• Suyûtî (1998). el-Muzhir fi Ulûmi’l-Luga, thk. Fuad Ali Mansûr, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut.
• Şahinler, Necmettin (2013). Kur’ân’da Sembolik Anlatımlar, İnsan Yayınları, İstanbul.
• Tabane, Bedevî (1988). Muʻcemu’l-Belâgati’l-ʻArabiyye, Dâru’l-Menâra, Cidde.
• Tâhiru’l-Mevlevî (1994). Edebiyat Lügatı, Enderun Kitabevi, İstanbul.
• Uysal, Selçuk (2010). Belâgat ve Edebî Sanatlar Lügati, Doğu Kitabevi, İstanbul.
• Vehbe, Mecdî (1984). Muʻcemu’l-Mustalahâti’l-ʻArabiyye fi’l-Luga ve’l-Edeb, Mektebetu Lübnan, Beyrut.
• Zebîdî, Ebu’l-Fayz (1966). Tâcu’l-ʻArûs, thk. Komisyon, Dâru’l-Hidâye, ts.
• Zemahşerî, Cârullah (1998). Esâsu’l-Belâga, thk. Muhammed Bâsil, Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, Beyrut.
• Zemahşerî, Cârullah (1987). el-Keşşâfu an Hakâiki Gavâmidi’t-Tenzîl, Dâru’l-Kutubi’l-ʻArabî, Beyrut.
• Zuhaylî, Vehbe (1997). et-Tefsîru’l-Munîr, Dâru’l-Fikri’l-Muʻâsır, Dimeşk.