URFA VE YÖRESİNDE YETİŞMİŞ OLAN BAZI BİLİM ADAMLARI

Yıl 2002, Cilt: 3 Sayı: 1, 95 - 114, 01.06.2002

Necati Avcı

Öz

Urfa ve bölgesindeki Harran, Suruç, Birecik v.s.
gibi şehir ve kasaba­lar, çeşitli alanlarda bilim dünyasına hizmet eden pek çok
bilim adamı yetiştirmiştir. şehrin milattan önce, çok eski tarihlere dayanan
geçmişi ve üzerinde barındırdığı kültürler, bu bölgeyi, bilim, ticaret ve
kültür yö­nünden zenginleştirmiş; İslamî dönemlerde de kalkınmaya damgasını
vurmuştur. Bölge; Hermetikler, Sü­merler, Hititler, Asurlular zamanında önemli
yer tutmuştur. İslamî dönemde ise; yönetime geçen Emevîler za­manında bir ara
İslam başkenti olmuş, Abbâsîlerin başlangıcında, İslâmî bi­limler yönünden en
parlak dönemlerini yaşamıştır. Bu ta­rihlerden sonra çarpışmalara sahne olan
bölge, barındırdığı bilim adamlarının ayrılmalarıyla, bu değerini bir daha da
geri alamamıştır.

Bölgede,
zamanla tıbda, astronomide, matematik, felsefe, mantık, ta­rih, tef­sir, hadis,
fıkıh ve edebiyat sahalarında, pek çok bilim adamı yetişmiştir. Bu bi­lim
adamları, o zamanlar üç kıtaya ve İslam dünyasının her tarafına yayılmış ve
birikimlerini de oralara götürmüşlerdir. Bunun tersi de olmuş ve pek çok bölge­den
tahsil için buraya gelmişlerdir.

Bölgede;
tıb, matematik, geometri, hendese, astronomi, fizik, felsefe ve in­san
bilimlerinde; Sabit b. Kurra, Câbir b. Sinan el-Battânî, Sinan b. Sâbit b.
Kurra, bunun oğlu Sâbit b. Sinan b. Kurra, Sâbit b. İbrahim b. Zehrun, Ebu
İshak İbrahim, Harranlı İbn Vasîf, Yunus el-Harranî, Hilal b. İbrahim es-Sâbi',
Hilal b. Muhassin es-Sâbi' ve bunun oğlu Ğarsunni'me b. Hilal gibi âlimler
yetişmiştir. Tefsir, hadis, fıkıh, tarih ve edebiyat gibi İslam bilimle­rinde
ise; Harranlı İbn Ce­lebe, Fityan b. Meyyâh es-Sülemî el-Harranî, Mu­hammed b.
Ali b. Sadaka, Ebu Senâ' Hammad b. Hibetullah el-Harranî, Hamza b. Ali b.
Kubaytî, Ebu Muhammed b. Ye'îş el-Harranî, Ebu Muham­med Abdulkadir er-Ruhâvî,
Ebu Fazl Yusuf es-Sekâkînî, Fah­ruddin Muham­med b. Hıdır b. Teymiyye
el-Harranî, Yakub b. Sâbir b. Be­rekat el-Mıncenîkî, Nasîhuddin Abdulkadir b.
Seleme el-Harranî, Seyfud­din Abdulganî b. Fahruddin Muhammed b. Teymiyye,
Necmuddin Ebu Be­rekât Abdusse­lam b. Teymiyye, Abdulkadir b. Abdulganî b.
Teymiyye, Ebu Mehâsin Abdulha­lim b. Abdusselam b. Teymiyye, şerefuddin Abdul­lah
b. Abdulhalim b. Teymiyye, şeyhulislam Takiyuddin Ebu Abbas b. Abdulhalim b.
Teymiyye el-Harrani, Hayat b. Kays b. Reccal b. Sultan el-Ansarî, Hayat b. Kays
b. Abdulaziz el-Harranî gibi büyük İslam alimleri yetişmiştir.

Anahtar Kelimeler

Urfa, Yöre, Tarih, Bilim

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• Abbas, İhsan (1959), el-Arab Fi Sıkılliyye, Kahire: Dar el-Maarif. Annân, M. A. (ts.), Terâcum İslamiyye, Kahire: Dar Sadır. Ansârî, A. (1968), Me'âlimu'l-İmân (th.ı. şebbûh), Kahire: Mektebet el-Hanci. Arberry, J. A. (1956), A Handlist of the Arabic Manuscripts in the Chester Beauty, Dublin: Chester Library. el-Askalânî, ıbn Hacer (h.1348), ed-Durer el-Kâmine, Haydarabad: ed-Dekin. Avcı, N. (1992), Muvaffakuddin Abdullatif el-Bağdadî'nin Dinî ılimlerde Eğitimi ve Öğretimi, Erciyes Üniv., Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Yayını No. 14, Kayseri: Erc.Ü. ... , N. (1995), Harran'ın Yetiştirdiği Kadın ve Erkek Alimler, Erciyes Üniv., Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Yayını No. 18, Kay¬seri: Erc.Ü. ... , N. (1999), Harranlı Yazar ve Tarihçi Ebu'l-Hüseyn Hilâl b. el-Muhassin es-Sâbi' el-Harranî, Hayatı ve Eserleri, Edessa Kültür Dergisi, 1999/3, sayı: 7. ıstanbul: Alfa Basımevi. Azîmî, (1988), Tarih (yay. A. Sevim), Ankara: TTK. el-Bâcî, Abu Abdullah (h.1323, el-Hulâsa en-Nakıyye, Tunus: ed-Dar el-Ara¬biyye. Bağdadî, H. (1931), Tarih Bağdad, Kahire: Dar el-Kutub. Bağdadî, ı. (1945-1947), İzâh el-Meknûn, ıstanbul: el-Matbaa el-Be-hiyye. Beyhakî, (1946), Tarih el-Hukemâ' (yay. M. K. Ali), Dimaşk: Dar et-Tu¬ras. Brockelmann, C. (1983), Tarihu'l-Edebi'l-Arabî (çev. S.Y. Bekr), Ka-hire: Dar el-Ma¬arif. el-Cezerî, ş. (1932), Ğâyetu'n-Nihâye Fi Tabakati'l-Kurrâ (yay. Bergs¬taesser), Kahire: el-Mekteb et-Ticarî. Danişmend, ı. H. (1971), ızahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, ıstanbul: Tür¬kiye Yayınevi. Demirkent, I. (1987), Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi, Ankara: TTK. Duran, F. S. (ts.), Büyük Atlas, Akara: MEB. Ebu Halil, ş. (1984), Atlas et-Tarih el-Arabi, Dımaşk: Dar el-Fikir. Ebu Hayyân, Tevhidî (1939), el-ımtâ' ve'l-Mu'ânese (th. A. Emin ve A. ez-Zeyn), Kahire: Mektebet el-Hayat. Ebû şucâ', (1916), Zeyl Tecaribi'l-Umem, Kahire: el-Mekteb et-Ti-cari. Emârî, M. (1957), el-Mektebe el-Arabiyye es-Sıkılliyye, Leipzig: W.G.Press. Fahri, M. (1987), ıslam Felsefesi Tarihi (çev. K. Turhan), ıstanbul: Yayınevi yok. Günel, A. (1970), Türk Süryanileri Tarihi, Diyarbakır: Sur Matb. Harezmî, (1895), Mefâtîhu'l-Ulûm, Leiden: Brill. el-Harîrî, K. (19873), el-Makâmât, Beyrut: Dar Sadır. Hattâb, M. ş. (1972), Beyne'l-Akîde ve'l-Kıyâde, Beyrut: Dar el-Fikir. ... , (1966), Kâdet Feth el-Mağribi'l-Arabî, Beyrut: Dar el-Fikir. Işıltan, F. (1960), Urfa Bölgesi Tarihi, ıstanbul: ıst.Ü.EF.Y. İbn el-Adîm, (1989), Buğyet et-Taleb Fi Tarih Haleb (yay. A. Se-vim), An¬kara: TTK. İbn el-Cevzî, (h.1360), el-Muntazam, Haydarabad: Dar es-Sekâfe. İbn Culcul, (1955), Tabakât el-Atıbbâ' ve'l-Hukemâ' (th. F. Seyyid), Kahire: el-Mekteb et-Ticarî. İbn Ebi Usaybi'a, (1886), Uyûnu'l-Enbâ' Fî Tabakati'l-Atıbbâ', Ka-hire: el-Mekteb et-Ticari. İbn el-Esîr, (1966), el-Kâmil Fi't-Tarih, Beyrut: Dar Sâdır. İbn Haldun, (h.1284), Tarih el-ıber, Kahire: Dar et-Turas el-Arabi. İbn Hallikan, (1948), Vefeyatu'l-E'yân, Kahire: Dar el-Kutub el-Mısrıyye. İbn ımad, el-Hanbelî (h.1350), şezerat ez-Zeheb, Kahire: Dar et-Turas. İbn izârî, el-Marrâkuşî (1948), el-Beyan el-Muğrib (th. J.Colan ve L. Proven¬sal), Leiden: Brill. İbn el-Kalanisî, (1903), Zeyl Tarih Dımaşk (yay. H.F. Amedroz), Le-iden: Brill. İbn Kesîr, (1988), el-Bidaye ve'n-Nihaye (th. A. şîrî), Beyrut: Dar ihya' et-Turas el-Arabi. İbn en-Nedim, (1964), el-Fihrist (th. Flogel), Beyrut: Mektebet Hay-yat. İbn Receb, (1951), Zeylu Tabakati'l-Hanâbile, Dımaşk: Dar el-Kutub. İbn Tağri Birdî, (1956), el-Menhelu's-Sâfî (th. A.Y. Necati), Kahire: Matb. Dar el-Kutub el-Mısrıyye. İbn Tağri Birdî, (1956), en-Nucûm ez-Zâhire, Kahire: Dar el-Kutub. Kâtip Çelebi, (1941-1943), Keşfu'z-Zunûn, İstanbul: el-Matbaa el-Be¬hiyye. Kehhâle, O. R. (1957), Mucemu'l-Muellifin, Beyrut: Dar İhyâ' et-Tu-ras. Keklik, N. (1969), İslam Mantık Tarihi ve Farabi Mantığı, İstanbul: Yok. Kıftî , Y. (1952), İnbâh er-Ruvât Fi Enbâh en-Nuhât (th. M.E. İbrahim), Ka¬hire: Dar el-Kutub. el-Kindî, Ebu Omar Y. (1912), el-Vullât ve'l-Kudât, Leiden: Brill. Komisyon, (1982), Atlas el-Alem, Beyrut: Mektebet Lübnan. Komisyon, (1966), el-Esas Fi Tarih el-Edeb el-Arabî, Bağdat: Matbaat el-Hu¬kume. Makrîzî, (h.1325), el-Hitat ve'l-ı'tibâr, Kahire: Bulak. ... , (1967), İtti'âzu'l-Hunefâ' Bi Ahbari'l-E'imme ve'l-Hulefâ' (th. C. şeyyal), Kahire: Dar Sadır. Medenî, A. T. (h.1365), el-Muslimun Fi Ceziret Sıkılliyye ve Cenub İtalya, el-Cezair: eş-şerike el-Vataniyye. Muhammed, M. A. (ts.), Huneyn İbn ıshak ve'l-Asru'z-Zehebî Li't-Terceme, Beyrut: Dar Sadır. Murtazâ, ş. (1958), Divan, Kahire: Dar el-Kutub. Mustafa, ş. (1979), et-Tarih el-Arabi ve'l-Muerrihûn, Beyrut: Dar el-İlim Li'l-Melâyîn. Nebhânî, E. Hasan (1948), Tarih Kudât Endelüs, Kahire: el-Mekteb et-Ti¬cari. Rıza, A. (1924), Urfa Mücadelesi, Sinop: Sinop Matbaası. Rozanthal, F. (1959), ılmu't-Tarih ınde'l-Müslimîn (çev. A.S. Ali), Beyrut: el-Mekteb et-Ticari. Safadî, S. (1953), el-Vâfî Bi'l-Vefeyât, Dımaşk: Matbaat Vezaret el-Maarif. Sehâvî, (h.1353), ed-Dav' el-Lâmi', Beyrut: Mektebet el-Hayat. Sem'ânî, (1964), Ensâbu'l-Eşrâf, Haydarabad: Dar es-Sekâfe. Serkîs, Y. ı. (1928), Mucemu'l-Matbû'ât el-Arabiyye ve'l-Mu'arraba, Kahire: Dar el-İlim. Sevim, A. (1989), Suriye-Filistin Selçuklu Devleti Tarihi, Ankara: TTK. Seyrâfî, (1905), Kanun Divan er-Rasâil, Kahire: Dar et-Turas. Seyyid, F. (1962), Fihrist Mahtutat Daru'l-Kutub el-Mısrıyyi, Kahire: Dar el-Kutub. Subkî, (h.1324), Tabakatu'ş-şâfi'iyye, Kahire: el-Matbaa el-Hüsey-niyye. Suyûtî, (1967), Husnu'l-Muhâdara (th. M.E. İbrahim), Kahire: Dar et-Turas. Sümer, F. (1972), Oğuzlar (Türkmenler), Ankara: AÜ.DTCF.Y. Şelebî, A. (1966), et-Tarih el-İslamî ve'l-Hadâra el-İslamiyye, Kahire: Mekte¬bet en-Nahda. Taberî, (h.1358), Tarih, Kahire: el-Matbaa el-Hüseyniyye. The Britannica Encyclopedia, (1907), "Edesse" mad, Manchester: Univ. Press. Tuncel, M. (Danışman) (1991), İl-İl Büyük Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul: Milliyet Yayını. Turan, O. (1971), Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul: Turan Neşriyat. Uzunçarşılı, ı. H. (1975), Osmanlı Tarihi, Ankara: TTK. Yafi'î, (h.1339), Mirâtu'l-Cinân, Haydarabad: Dar es-Sekâfe. Yakut, H. (1905), Mucemu'l-Buldan, Kahire: Dar el-Kutub. ... , H. (1932), Mucemu'l-Udebâ', Kahire: Dar et-Turas. Zebîdî, M. (h.1306), Tâcu'l-Arûs, Kahire: el-Matbaa el-Hayriyye. Zehebî, (h.1368), Duvelu'l-İslam, Kahire: Dar el-Kutub. ... , (1974), Duvelu'l-İslam, Kahire: Mektebet el-Hanci. ... , (1964), ıber (th. S. Munaccid ve F. Seyyid), Kahire: Dar Sadır. ... , (1981-1988), Siyer E'lâm en-Nübelâ', Beyrut: Dar Sadır. ... , (1955), Tezkiretu'l-Huffâz, Haydarabad: ed-Dekin. Zerkeşî, (1966), Tarihu'd-Devleteyn el-Muvahadiyye ve'l-Hafsıyye (th. Mâzûr), Tunus: Matbaat ed-Devle. Zeydan, C. (h.1328), İslam Medeniyeti Tarihi (çev. Z. Meğamiz), İstanbu: Hilal Mat.