Tabriz Through of European Travelers in the XIX. Century

Yıl 2024, Cilt: 25 Sayı: 3, 705 - 722, 01.11.2024

Gülten Bal , Abdolvahid Soofizadeh

Öz

In the XIXth century, the Iranian lands under the rule of the Qajar State, and thus the Azerbaijan Province, attracted the attention of Russia and Europe due to political, military and economic developments. The city of Tabriz, which was located on the route of the historical Silk Road and was a stop on the road that carried commercial goods between Asia, Ottoman lands and Europe, was also a political center due to its position as the office of the crown prince. In this century, many foreigners traveled to Iranian lands for political, economic, military, commercial, etc. reasons and conveyed the impressions they gained as a result. In our study, it is aimed to draw the profile of Tabriz, one of the metropolises of Iran, in the narratives of some foreign travelers who visited Iran and Azerbaijan for various reasons in the XIXth century and wrote about what they saw and experienced during these trips.

Anahtar Kelimeler

Travelogue, Tabriz, Azerbaijan, Qajar Dynasty, XIXth Century

XIX. Yüzyılda Avrupalı Seyyahların Gözünden Tebriz

Öz

XIX. yüzyılda Kaçar Devleti hâkimiyeti altındaki İran toprakları ve dolayısıyla Azerbaycan Eyaleti, siyasî, askerî ve ekonomik gelişmeler etkisiyle Rusya ve Avrupa’nın dikkatini fazlasıyla cezbetmiştir. Tarihî İpek Yolunun güzergâhında bulunan ve ticarî malların Asya, Osmanlı toprakları ve Avrupa arasında taşındığı yolun bir durağı konumundaki Tebriz şehri, diğer yandan veliaht makamı olması nedeniyle siyasî olarak da bir merkez konumundaydı. Bu yüzyılda siyasî, ekonomik, askerî, ticarî vb. sebeplerle birçok yabancı İran topraklarına seyahatler düzenlemiş ve bunun sonucunda edindikleri izlenimleri aktarmışlardır. Çalışmamızda, XIX. yüzyılda çeşitli gerekçelerle İran ve Azerbaycan coğrafyasını ziyaret eden ve bu geziler esnasında gördüklerini, yaşadıklarını kaleme alan bazı yabancı seyyahların anlatımlarında, İran’ın metropollerinden biri olan Tebriz şehrinin profilini çizmek amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Seyahatname, Tebriz, Azerbaycan, Kaçar Hanedanı, XIX. Yüzyıl

Kaynakça

• Abû'l-Farac, G. (1999). Abû'l Farac Tarihi (Cilt 2). (Ö. R. Doğrul, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Abrahamian, E. (1974). Oriental Despotism: The Case of Qajar Iran. International Journal of Middle East Studies, 1(5), 3-31.
• Adelzadeh, A. (2016). Social Dimensions of Bazaar in Historical Cities of Iran: The Tabriz Bazaar. The International Journal of Engineering and Science(5), 36-44.
• Ahmad Ashraf, A. B. (1992). Class System V: Classes in the Qajar Period. Encyclopædia Iranica, 5, 667-677. (E. Yarshater, Ed.) California: Mazda Publishers.
• Altun, A. (1996). Gökmescid. TDV İslâm Ansiklopedisi, 14, 142-143. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. Aydoğmuşoğlu, C. (2011). Tarihte Tebriz. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Aydoğmuşoğlu, C. (2017). Tebriz'deki Türk Mimari Eserleri (XVI-XIX. Yüzyıllar Arası). Türk Tarihine Dair Yazılar Dede Korkut'un İzinde 30 Yıl Prof. Dr. Üçler Bulduk'a Armağan (s. 679-690). içinde Ankara: Gece Kitaplığı.
• Bassett, J. (1887). Persia: The Land of Imams A Narrative of Travel and Residence 1871-1885. London: Blackie & Son.
• Bell, J. (1762). Travels from St. Petersburg in Russia to Various Parts of Asia. London: Geo, Robinsons and Co. Bilgili, A. S. (2011). Tebriz. TDV İslâm Ansiklopedisi, 40, 219-222. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Brydges, H. J. (1834). An Account of the Transactions of His Majesty’s Mission to the Court of Persia in the Years 1807-11. London: James Bohn.
• Chardin, J. (2014). Chardin Seyahatnamesi; İstanbul, Osmanlı Toprakları, Gürcistan, Ermenistan, İran (1671-1673). (A. Meral, Çev.) İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Curzon, G. N. (1892). Persia and the Persian Question (Cilt 1). New York: Logmans, Green, and Co.
• Drouville, G. (1828). Voyage en Perse Fait en 1812 et 1813. Paris: Librairie Nationale Ètrangère.
• Evliya Çelebi. (1984). Evliya Çelebi Seyahatnamesi (Cilt 1). İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• Fisher, W. (1968). Physical Geography. S. H. A.J. Arberry (Ed.) içinde, The Cambridge History of Iran: The Land of Iran (Cilt 1). Cambridge: Cambridge University Press.
• Flandin, E. (1851). Voyage en Perse (Cilt 1). Paris: Gide et J. Baudry.
• Hazirî, A. M. (2005). Berresî Mâhiyet Tabegatî Tüccar der Devre Kaçariye. Mecelle Câma-eşnâsî İran, 7(1), 66-92.
• Hodgetts, E. A. (1896). Round About Armenia: The Record of a Journey Across the Balkans Through Turkey, The Caucasus, and Persia in 1895,. London: Sampson Low, Marson and Company Limited.
• İbn, B. (2019). İbn Battûta Seyahatnamesi. (A. S. Aykut, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İsmailov, M. (2014). İlk Çağlardan XX. Yüzyıl Başlarına Kadar Azerbaycan Tarihi. (V. Kurban, Çev.) İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Issawi, C. P. (1971). The Economic History of Iran 1800-1914. London: The University of Chicago Press.
• Jahn, K. (1971). Doğu ile Batı Arasında Bir Ortaçağ Kültür Merkezi: Tebriz. İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi(4), 29-33.
• Koç, M. A. (2021). Modern İran Tarihinin Oluşumunda Tebriz'in Rolü: Devrimler, Savaşlar, Siyasal ve Toplumsal Süreçlere Tebriz Şehri ve Tebrizli Şahsiyetler Üzerinden Bir Bakış. O. Karacan (Ed.) içinde, Modern İran Tarihi Kaçar Hanedanı'ndan İslâm Devrimine (s. 271-298). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Lambton, A. K. (1953). Landlord and Peasant in Persia. London: Oxford University Press.
• Manizeh Sadri, Yılmaz Karadeniz. (2014). Kaçar İdaresi Döneminde İran’da Askeri Alanda Yapılan Islahat Teşebbüsleri ve Sonuçları. M. A. (Ed.) içinde, Tarih Boyunca Yenileşme Hareketleri. İstanbul: Kitabevi.
• Moosavi, M. S. (2005). Bazaar and its Role in the Development of Iranian Traditional Cities. IRCICA International Conference of Islamic Archaeology (s. 1-9). Tabriz: Tabriz Azad University Faculty of Art & Architecture.
• Morier, J. J. (1818). A Second Journey Through Persia, Armenia and Asia to Constantinople. London: Longman, Hurst, Rees, Orme and Brown.
• Mounsey, A. H. (1883). Journey Through the Caucasus and the Interior of Persia. London: Smith Elder.
• Porter, R. K. (1821). Travels in Georgia, Persia, Armenia, Ancient Babylonia (Cilt 1). London: A. & R. Spottiswoode.
• Rawlinson, H. C. (1840). Notes on a Journey from Tabriz, Through Persian Kurdistán, to the Ruins of Takhti-Soleïmán and from Thence by Zenján and Tárom to Gilán in October and November. Journal of the Royal Geographical Society of London(10), 1-67.
• Resulzade, M. E. (2020). Seçme Eserler 1 (Kitaplar). (Y. Akpınar, İ. M. Yıldırım, & S. Çağın, Dü.) İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Sadri, M. (2012). İran Yenileşme Hareketlerinde Osmanlı Etki ve Katkısı. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Seyf, A. (1373). İktisâd der-İran Garne Nuzdehem. Tahran: Teşr Chesme.
• Seyf, A. (1998). Obstacles to the Development of Capitalism: Iran in the Nineteenth Century. Middle Eastern Studies(34), 54-82.
• Sheil, M. L. (1856). Glimpses of Life and Manners in Persia. London: John Murray.
• Soofizadeh, A. (2021). Emperyalizm Kıskacında Osmanlı ve Kaçar Devletleri Üzerinde Rus ve İngiliz Paylaşım Planları: St. Petersburg ve Reval Görüşmeleri. 5th International Mardin Artuklu Scientific Researches Conference (s. 73-81). Ankara: Farabi Yayınevi.
• Soofizadeh, A. (2023). Kaçarlar Devrinde Meclis'in Topa Tutulması Hadisesi (1908). Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 319-328. https://doi.org/10.53718/gttad.1267502
• Stewart, C. E. (2024). Asya'da Kılık Değiştirerek Yolculuk: Bir İngiliz Subayının Anadolu, İran ve Hindistan Hatıraları. İstanbul: Kronik Kitap.
• Sumbatzade, A. (Dü.). (1985). Cənubi Azərbaycan Tarixinin Oçerki (1828-1917). Bakü: Azerbaycan SSR Bilimler Akademisi.
• Sykes, P. (1921). A History of Persia (Cilt 1). London: Macmillan and Co. Ltd.
• Şemîm, A. A. (2007). Iran der Devre-i Saltanat Kacar. Tahran: İntişârat-ı Behzâd.
• Şevket, F. (2022). İrân. (D. Örs, Dü.) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tağıyeva, Ş. Ə. (1985). Cənubi Azərbaycan Tarixinin Oçerki (1828-1917). (Ə. S. Sumbatzadə, Ed.) Bakü: Azerbaycan SSR Bilimler Akademisi.
• Tebrizî, A. K. (2021). İran Meşrutiyet Tarihi. (H. Z. Mehdi Kamruz, Çev.) İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Terenzio, P. C. (1359). Rekabet Rus ve İnglîs der Îran ve Afganistan. Tahran: Intişârat-i Bongah-i Tercüme ve Neşr-i Kitab.
• Vambery, A. (1883). The Life and Adventures of Arminius Vambery. London: T. Fisher Unwin.
• Wilson, S. G. (1896). Persian Life and Customs: With Scenes and Incidents of Residence and Travel in the Land of the Lion and the Sun, Oliphant. London: Anderson and Ferrier.
• Sattarzadeh, Y. G., Bayraktutan, M. S., Shahin, H. F. (2020). Tebriz (KB İran) Kent Alanı Çevresinin Aktif Tektoniği ve Depremselliği. 60. Türkiye Jeoloji Kurultayı (s. 77-80). Ankara: TÜBİTAK.