Attempts at River Transport in Seyhan and Ceyhan (1869-1883)

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 2, 302 - 317, 24.07.2025

Namık Saçlı

https://doi.org/10.17494/ogusbd.1596531

Öz

In the 19th century, the effective use of inland waters for transportation became a significant topic in Europe. Several projects were undertaken to make rivers suitable for transportation. The Ottoman Empire, particularly from the Tanzimat Period onwards, initiated similar efforts regarding its rivers. However, it is known that many of these projects remained inconclusive. The endeavors related to the Seyhan and Ceyhan rivers also exemplify this situation. Despite years of projects and proposals, no decisive outcome was achieved for these two rivers. This was primarily due to the misalignment of expectations between entrepreneurs. Moreover, perceptions of how river waters should be utilized underwent significant changes during the period under review. Initially intended solely for the transportation of goods, the rivers eventually came to be viewed through a more integrated lens, encompassing flood prevention, agricultural land use, and irrigation.

Anahtar Kelimeler

River Transport , Seyhan , Ceyhan , 19th Century , Ottoman

Seyhan ve Ceyhan’da Nehir Taşımacılığı Teşebbüsleri (1869-1883)

Öz

19. yüzyılda Avrupa’da iç suların taşımacılık için etkili bir şekilde kullanılması gündeme gelmiştir. Nehirlerin taşımacılığa uygun hale getirilmesi için birtakım projeler gerçekleştirilmiştir. Osmanlı Devleti de özellikle Tanzimat Dönemi’nden itibaren buna paralel olacak şekilde nehirlerine dair bazı çalışmalar içine girmiştir. Bu süreçte birçok projenin sonuçsuz kaldığı bilinmektedir. Seyhan ve Ceyhan nehirlerine dair yürütülen çalışmalar da bir örnek olarak karşımıza çıkmaktadır. Senelerce yürütülen projeler ve tekliflere rağmen iki nehirle alakalı sonuç alıcı bir çalışma ortaya çıkarılamamıştır. Bunun altında müteşebbislerin beklentilerindeki uyumsuzluk bulunmaktadır. Ayrıca nehir sularının kullanımına dair algıların da incelenen dönem boyunca değişimler geçirdiği gözlenmektedir. Daha önce sadece mal taşımacılığı için istifade edilmek istenen nehirlere zamanla taşkınların önlenmesi, tarımsal arazilerin kullanımı ve sulama gibi konuları da kapsayan bütünleşik bir bakış gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Nehir Taşımacılığı , Seyhan , Ceyhan , 19. Yüzyıl , Osmanlı

Etik Beyan

Bu çalışmada etik kurul izin belgesine gerek olmamıştır.

Destekleyen Kurum

Araştırmada herhangi bir kurumdan destek alınmamıştır.

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Sadâret – Mukâvelenameler (A.}DVN.MKL): 24/3
• Sadâret – Mektubî Mühimme Kalemi (A.}MKT.MHM): 477/29
• Hariciye Nezâreti – Mektubî Kalemi (HR.MKT): 528/70; 675/90
• Hariciye Nezâreti – Londra Sefareti (HR.SFR.3): 293/7
• Hariciye Nezâreti – Tercüme Odası (HR.TO): 451/93
• İrâde - Dahiliye (İ.DH): 894/71112
• İrâde – Meclis-i Mahsûs (İ.MMS): 73/3342; 76/3385
• İrâde – Şûrâ-yı Devlet (İ.ŞD): 58/3338
• Şûrâ-yı Devlet (ŞD): 3/5; 500/35; 501/8; 2114/11; 2391/9; 2891/47
• Yıldız – Sadâret Hususi (Y.A.HUS): 165/75
• Yıldız – Sadâret Resmi Evrakı (Y.A.RES): 6/41
• Amerika Birleşik Devletleri Arşivi
• Commercial Relations of the United States with Foreign Countries during the Years 1884 and 1885. (1886). Washington: Government Printing Office.
• Birleşik Krallık Arşivi
• Foreign Office. (1889). Report for the year 1888 on the Trade of Smyrna. London: Harrison and Sons.
• Foreign Office. (1898). Report for the Year 1897 on the Trade of Aleppo and Adana. London.
• Foreign Office. (1902). Report for the Year 1901 on the Trade of the Vilayets of Aleppo and Adana. London.
• Foreign Office. (1905). Report for the Year 1904 on the Trade and Commerce of the Vilayets of Aleppo and Adana. London.
• Foreign Office. (1909). Report for the Year 1908 on the Trade of the Province of Adana. London.
• Akyıldız, A. (2019). Osmanlıda Ulaşımın Modernleşmesi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Çatal, A. C. (2015). Nehirlerin Sosyo-Ekonomik Yaşantıya Etkisi (Seyhan Nehri Örneği). Ş. Batmaz ve Ö. Tok (Ed.), Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller içinde (C. 1, ss. 295-300). Kayseri: Not Yayınları.
• Çelik, B. (2005). Gerçekleşmemiş Bir Yol Hikayesi: 19. Yüzyıl’ın Son Çeyreğinde Menderes Nehrinin Ulaşıma Açılması Projesi. Tarih Araştırmaları Dergisi, XXIV(38), 113-130.
• Çoruh, H. (2018). Osmanlı Devleti’nde Nehir Islahı ve Taşkın Organizasyonu (Meriç/Enez Limanı, Savreyn, Seyhan/Ceyhan, Sakarya/Mudurnu). Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, V(12), 167-185.
• Deane, P. (2000). İlk Sanayi İnkılabı. (T. Güran, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Dincer, C. (1968). Osmanlı Vezirlerinden Hasan Fehmi Paşa’nın Anadolu’nun Bayındırlık İşlerine Dair Hazırladığı Lâyiha. Belgeler: Türk Tarih Belgeleri Dergisi, V-VIII(9-12), 153-233.
• Ekinci, İ. (2005). Osmanlı Devleti’nde Bazı Nehir ve Göllerde Vapur İşletme Teşebbüsleri. Türk Dünyası Araştırmaları, (156), 185-203.
• Hut, D. (2013). Buharlı Gemiler Çağında Osmanlı Deniz ve Nehiryolu Ulaşımı. V. Engin, A. Uçar ve O. Doğan (Ed.), Osmanlı’da Ulaşım: Kara-Deniz-Demriyolu içinde (ss. 107-140). İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.
• Hyenne, L., Amoros, F., Lhomme, W., Charpentier, J.-F. ve Billard, J.-Y. (2023). Eco-Driving for Inland River Transport: The Potential of Speed Optimization. 2023 IEEE Vehicle Power and Propulsion Conference (VPPC). https://c85689232ea394a8dc08a512c1f46793a2397178.vetisonline.com/document/10403209 adresinden erişildi.
• Kılıç, E. ve Yılmaz, M. (2021). Türkçenin Söz Varlığı İçerisinde Dolap Kelimesinin Kullanımı ve Ormancılıktaki Yeri. Avrasya Terim dergisi, 9(1), 1-9.
• Kurt, Y. (2018). XVI. Yüzyılda Ceyhan Nehri Üzerindeki Nehir Gemileri ve Geçit Yerleri. H. Alan, Ö. İşbilir, Z. Aycibin ve M. A. Kılıç (Ed.), Abdülkadir Özcan’a Armağan: Tarihin Peşinde Bir Ömür içinde (ss. 535-541). İstanbul: Kronik Kitap.
• Orhonlu, C. ve Işıksal, T. (1962). Osmanlı Devrinde Nehir Nakliyatı Hakkında Araştırmalar: Dicle ve Fırat Nehirlerinde Nakliyat. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, XIII(17-18), 77-102.
• Saçlı, N. (2024). Osmanlı Devleti’nde Amerikan Ekonomik Varlığı (1850-1908). İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Tızlak, F. (1991). İngiltere’nin Fırat Nehrinde Vapur İşletme Girişimi Hakkında Yeni Bilgiler (1834-1836). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (6), 293-301.
• Toprak, Z. (2009). 20. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Çukurova’da Emek ve Sermaye. Toplumsal Tarih, (191), 70-76.
• Ulutaş, S. (2015). 19. Yüzyılda Tarsus’ta Ekonomik ve Sosyal Yaşam (1856-1914). Mersin: Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları.
• Yarcı, G. (2009). Ondokuzuncu Yüzyılın İkinci Yarısında Vardar Nehri’nin Temizlik ve Islahı. E. Gürsoy-Naskali ve S. M. Arçın (Ed.), Temizlik Kitabı içinde (ss. 91-130). İstanbul: Kitabevi.
• Yörük, S. (2015). Gerçekleşmemiş Bir Proje Çalışması: 19. Yüzyıl Sonlarında Seyhan ve Ceyhan Nehirleri Yoluyla Taşımacılık ve Şirket-i Nehriye Teşekkülü. Ş. Batmaz ve Ö. Tok (Ed.), Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller içinde (C. 2, ss. 431-439). Kayseri: Not Yayınları.
• İstanbul Üniversitesi II. Abdülhamid Han Fotoğraf Albümleri
• http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/90478---0097.jpg (E.T.: 15.11.2024)
• http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/FOTOGRAF/90411---0094.jpg (E.T.: 15.11. 2024)