Multidimensional macroeconomic performance measurement based on integrated decision making approach: The case of Turkiye's economy

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 2, 168 - 186, 31.12.2024

Harun Kaya , Murat Belke , Muhammet Burak Kılıç

https://doi.org/10.55580/oguzhan.1590248

Öz

The purpose of this study is to evaluate the multidimensional macroeconomic performance of a developing country like Türkiye for the period 2013-2022, including the Covid-19 process after the global financial crisis. For this purpose, a new decision-making framework covering CRITIC, FUCOM and GRA methods is proposed in the study. CRITIC and FUCOM are used in calculating the objective and subjective weights of the criteria, respectively, and GRA is used in ranking the decision alternatives. The integrated weighting results reveal that the inflation rate is the most critical criterion affecting macroeconomic performance. In addition, according to the ranking results, it shows that 2022 is the most successful year for the Türkiye's economy in terms of macroeconomics compared to other year alternatives. The findings obtained from this study can be used by policy makers and implementers in improving macroeconomic performance and developing effective sustainable strategies.

Anahtar Kelimeler

Macroeconomic Performance, Covid-19, Multi-Criteria Decision Making, CRITIC, FUCOM, GRA

Bütünleşik bir karar verme yaklaşımına dayalı çok boyutlu makroekonomik performans ölçümü: Türkiye ekonomisi örneği

Öz

Bu çalışmanın amacı, küresel finansal kriz sonrası Covid-19 süreci de dahil olmak üzere, Türkiye gibi gelişmekte olan bir ülkenin 2013-2022 dönemi için çok boyutlu makroekonomik performansını değerlendirmektir. Bu amaçla çalışmada CRITIC, FUCOM ve GRA yöntemlerini kapsayan yeni bir karar alma çerçevesi önerilmektedir. Kriterlerin sırasıyla nesnel ve öznel ağırlıklarının hesaplanmasında CRITIC ve FUCOM modelleri, karar alternatiflerinin sıralanmasında ise GRA tekniği kullanılmıştır. Entegre ağırlıklandırma sonuçları, enflasyon oranının makroekonomik performansı etkileyen en kritik kriter olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca sıralama sonuçlarına göre, 2022'nin diğer yıl alternatiflerine kıyasla makroekonomik açıdan Türkiye ekonomisi için en başarılı yıl olduğunu göstermektedir. Bu çalışmadan elde edilen bulgular, politika yapıcılar ve uygulayıcılar tarafından makroekonomik performansın iyileştirilmesinde ve etkili sürdürülebilir stratejiler geliştirilmesinde kullanılabilir.

Anahtar Kelimeler

Makroekonomik Performans, Covid-19, Çok Kriterli Karar Verme, CRITIC, FUCOM, GRA

Kaynakça

• Abdullah, A., Ahmad, S., Athar, M. A., Rajpoot, N. ve Talib, F. (2022). Healthcare Performance Management Using Integrated FUCOM‐MARCOS Approach: The Case of India. The International Journal of Health Planning and Management, 37(5), 2635-2668.
• Akbulut, O. Y. ve Aydın, Y. (2023). ÇKKV Yöntemleri ile Makroekonomik Performans Analizi 2000-2022 Dönemi İçin Türkiye Örneği. A. Y. Çamlı (Ed.), İktisat, Maliye ve İşletme Alanında Güncel Çalışmalar içinde (59-84). İstanbul: Kriter.
• Al, İ. ve Baday Yıldız, E. (2019). Türkiye’nin 2006-2017 Dönemi Makroekonomik Performansı: Sihirli Kare Yaklaşımı. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 33(1), 303-320.
• Al, İ. ve Demirel, S. K. (2022). Türkiye'nin Makroekonomik Performansının TOPSIS Yöntemiyle Değerlendirilmesi: 2002-2019 Dönemi. Journal of Mehmet Akif Ersoy University Economics and Administrative Sciences Faculty, 9(1), 202-222.
• Alinezhad, A. ve Khalili, J. (2019). CRITIC Method. New methods and applications in multiple attribute decision making (MADM) içinde (199-203). International Series in Operations Research & Management Science, vol 277. Springer Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-15009-9_26
• Arsu, T. ve Ayçin, E. (2021). Evaluation of OECD Countries with Multicriteria Decision-Making Methods in Terms of Economic, Social and Environmental Aspects. Operational Research in Engineering Sciences: Theory and Applications, 4(2), 55-78.
• Ayçin, E. ve Aşan, H. (2021). İş Zekası Uygulamaları Seçimindeki Kriterlerin Önem Ağırlıklarının FUCOM Yöntemi ile Belirlenmesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(2), 195-208.
• Aydemir, E. ve Sahin, Y. (2019). Evaluation of Healthcare Service Quality Factors Using Grey Relational Analysis in a Dialysis Center. Grey Systems: Theory and Application, 9(4), 432-448.
• Balcerzak, A. P. ve Pietrzak, M. B. (2016). Application of TOPSIS Method For Analysis of Sustainable Development in European Union Countries (No. 22/2016). Institute of Economic Research Working Papers.
• Baležentis, A., Baležentis, T. ve Valkauskas, R. (2010). Evaluating Situation of Lithuania in the European Union: Structural Indicators and MULTIMOORA Method. Technological and Economic Development of Economy, 16(4), 578-602.
• Barro, R. J. (1991). Economic Growth in a Cross Section of Countries. The Quarterly Journal of Economics, 106(2), 407-443.
• Barro, R. J. (1999). Reagan vs. Clinton: Who’s the Economic Champ? Business Week, February 22, 22.
• Barro, R. J. (2003). Determinants of Economic Growth in a Panel of Countries. Annals of Economics and Finance, 4, 231-274.
• Beck, T., Levine, R. ve Loayza, N. (2000). Finance and the Sources of Growth. Journal of Financial Economics, 58(1-2), 261-300.
• Belke, M. (2020). CRITIC ve MAIRCA Yöntemleriyle G7 Ülkelerinin Makroekonomik Performansının Değerlendirilmesi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(Temmuz 2020 (Özel Ek)), 120-139.
• Belke, M. (2020). CRITIC ve MAIRCA Yöntemleriyle G7 Ülkelerinin Makroekonomik Performansının Değerlendirilmesi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(Temmuz 2020 (Özel Ek)), 120-139.
• Benlialper, A., Cömert, H. ve Düzçay, G. (2016). 2002 Sonrası Türkiye Ekonomisinin Performansı: Karşılaştırmalı Bir Analiz. ODTÜ Gelişme Dergisi, 43, 65-110.
• Blomström M., Lipsey, R. E. ve Zejan, M. (1992). What Explains Growth in Dveloping Countries. NBER Working Papers 4132, National Bureau of Economic Research.
• Calmfors, L. ve Driffill, J. (1988). Bargaining, Structure, Corporatism and Macroeconomic Performance. Economic Policy, 3(6), 13-61.
• Camelia, D., Emil, S. ve Liviu-Adrian, C. (2013). Grey Relational Analysis of the Financial Sector in Europe. The Journal of Grey System, 25(4), 19-30.
• De Azevedo Couto Firme, V. ve Teixeira, J. R. (2014). Index of Macroeconomic Performance for a Subset of Countries: A Kaldorian Analysis from the Magic Square Approach Focusing on Brazilian Economy in the Period 1997-2012. Panoeconomicus, 61(5), 527–542.
• De Mello L.R. (1999). Foreign Direct Investment-Led Growth: Evidence from Time Series and Panel Data. Oxford Economic Papers, 51(1), 133-151.
• Deng, J.L. (1982). Control Problems of Grey Systems. Systems & Control Letters, 1(5), 288-294.
• Deng, J.L. (1989). Introduction to grey system theory. The Journal of grey system, 1(1), 1-24.
• Diakoulaki, D., Mavrotas, G. ve Papayannakis, L. (1995). Determining Objective Weights in Multiple Criteria Problems: The critic method. Computers & Operations Research, 22(7), 763-770.
• Doğan, H. (2022). Türkiye’nin Makroekonomik Performansının 2010-2020 Yılları için CRITIC Temelli ARAS Yöntemi ile Değerlendirilmesi. Asya Studies, 6(19), 189-202.
• Duran, E., Uzgur Duran, B., Akay, D. ve Boran, F. E. (2017). Grey Relational Analysis between Turkey’s Macroeconomic Indicators and Domestic Savings. Grey Systems: Theory and Application, 7(1), 45-59.
• Ela, M. ve Kurt, H. S. (2019). Comparison of Macroeconomic Performances of Sub-Saharan African Countries with TOPSIS Method. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(3), 547-555.
• Eyüboğlu, K. (2017). Türk Dünyasında Yer Alan Ülkelerin Makro Performanslarının Karşılaştırılması. Bilig, (83), 331-350.
• Goldin, C. (1995). The U-shaped Female Labor Force Function in Economic Development and Economic History. T. Paul Schultz (Ed.), Investment in Women’s Human Capital and Economic Development içinde (61-90). University of Chicago Press.
• Gökler, S. H. (2024). Optimal Site Selection for Electric Vehicle Charging Stations: Analysis with Hybrid FUCOM and Geographic Information Systems. Energy, 307, 132659.
• Gruben, W. C. ve McLeod, D. (1998). Capital Flows, Savings, and Growth in the 1990s. The Quarterly Review of Economics and Finance, 38(3-1), 287-301.
• IMF (2024). World Economic Outlook October 2024 Edition. Erişim 17 Kasım 2024, https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2024/October
• Işık, Ö. (2019). Türkiye'de Hayat Dışı Sigorta Sektörünün Finansal Performansının CRITIC Tabanlı TOPSIS ve MULTIMOORA Yöntemiyle Değerlendirilmesi. Business & Management Studies: An International Journal, 7(1), 542-562.
• Işık, Ö. (2021). AHP, CRITIC ve WEDBA Yöntemlerini İçeren Entegre Bir ÇKKV Modeli ile AXA sigorta Şirketinin Finansal Performansının Analizi. Uluslararası İşletme, Ekonomi ve Yönetim Perspektifleri Dergisi (IJBEMP), 5(2), 892-908.
• Işık, Ö. (2022). Gri Entropi, FUCOM ve EDAS-M Yöntemleriyle Türk Lojistik Firmalarının Çok Kriterli Performans Analizi, Yaşar Üniversitesi E- Dergisi, 17(66), 472-489.
• Işık, Ö., Shabir, M. ve Moslem, S. (2024). A Hybrid MCDM Framework for Assessing Urban Competitiveness: A Case Study of European Cities. Socio-Economic Planning Sciences, 96, 102109.
• Hutton, A., Dow, A. ve Deeney, T. (1988). Meaning and Measurement of National Economic Success: UK Relative Economic Performance in the 1980s. Economic Issues, 3(2), 73-86.
• Kandemir, A. ve Özarı, Ç. (2024). Türkiye Avrupa Birliği Ekonomik Performans Karşılaştırması (2007-2017): TOPSIS-EDAS Uygulaması. The Journal of Social Sciences, 38(38), 456-479.
• Kılıç, M. B ve Çetin, B. (2023). CRITIC Tekniğiyle Robot Süpürge için Kriter Ağırlıklandırma. S. Karaoğlan ve T. Arar (Ed.), Yönetim, Pazarlama ve Finans Uygulamalarıyla Çok Kriterli Karar Verme içinde (39-51). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• King, R. G. ve Levine, R. (1993a). Finance and Growth: Schumpeter Might be Right. The Quarterly Journal of Economics, 108(3), 717-737.
• King, R. G. ve Levine, R. (1993b). Finance, Entrepreneurship and Growth: Theory and Evidence. Journal of Monetary Economics, 32(3), 513-542.
• Koçak, D. (2020). Green Growth Dynamics in OECD Countries: An Application of Grey Relational Analysis. Grey Systems: Theory and Application, 10(4), 545-563.
• Koşaroğlu, Ş. M. (2021). E7 Ülkelerinin Makroekonomik Performanslarının ENTROPİ ve ARAS Yöntemleriyle Karşılaştırılması. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (68), 203-221.
• Künç, G. Y. ve Yaşa, A. A. (2019). Türkiye-OECD Ülkelerine ait Bütçe Göstergelerinin TOPSIS ve VIKOR Yöntemleri ile Karşılaştırılması. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 366-384.
• Levine, R. (1997). Financial Development and Economic Growth: Views and Agenda. Journal of Economic Literature, 35(2), 688-726.
• Levine, R. (2005). Finance and Growth: Theory and Evidence. P. Aghion ve S. N. Durlauf, (Ed.), Handbook of Economic Growth Volume 1A içinde (865-934). Amsterdam, Netherlands: Elsevier.
• Levine, R., Loayza, N. ve Beck, T. (2000). Financial Intermediation and Growth: Causality and Causes. Journal of Monetary Economics, 46(1), 31-77.
• Lovell, C. A. K. (1995). Measuring the Macroeconomic Performance of the Taiwanese Economy. International Journal of Production Economics, 39(1-2), 165-178.
• Lucas, R.E. (1988). On the Mechanics of Economic Development. Journal of Monetary Economics, 22(1), 3-42.
• Mankiw, N. G., Romer, D. ve Weil, D. N. (1992). A Contribution to the Empirics of Economic Growth. The Quarterly Journal of Economics, 107(2), 407-437.
• Masca, M. (2017). Economic Performance Evaluation of European Union Countries by TOPSIS Method. North Economic Review, 1(1), 83-94.
• Mincer, J. (1985). Inter Country Comparisons of Labor Force Trends and of Related Developments: An Overview. Journal of Labour Economics, 3(1), 1-32.
• Okun, A. M. (1970). The Political Economy of the Prosperity. Washington, D.C.: The Brookings Institution.
• Öksüzkaya, M. ve Yaşar, Z. R. (2022). Avrupa Birliği Ülkeleri ve Türkiye’nin 2016–2020 Yılları Arası Makroekonomik Performansının ARAS ve COPRAS Yöntemleri ile Karşılaştırılması. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(1), 171-198.
• Özden, Ü. H. (2011). TOPSIS Yöntemi ile Avrupa Birliğine Üye ve Aday Ülkelerin Ekonomik Göstergelere Göre Sıralanmasi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2), 215-236.
• Pamučar, D., Stević, Ž. ve Sremac, S. (2018). A New Model for Determining Weight Coefficients of Criteria in MCDM Models: Full Consistency Method (FUCOM). Symmetry, 10(9), 393.
• Prentkovskis, O., Erceg, Ž., Stević, Ž., Tanackov, I., Vasiljević, M. ve Gavranović, M. (2018). A New Methodology for Improving Service Quality Measurement: Delphi-FUCOM-SERVQUAL Model. Symmetry, 10(12), 757.
• Psacharopoulos, G. ve Tzannatos, Z. (1989). Female Labor Force Participation: An International Perspective. The World Bank Research Observer, 4(2), 187-201.
• Rehman, E. ve Rehman, S. (2022). Modeling the Nexus between Carbon Emissions, Urbanization, Population Growth, Energy Consumption, and Economic Development in Asia: Evidence from Grey Relational Analysis. Energy Reports, 8, 5430-5442.
• Sevgin, H. ve Kundakçı, N. (2017). TOPSIS ve MOORA Yöntemleri ile Avrupa Birliği’ne Üye Olan Ülkelerin ve Türkiye’nin Ekonomik Göstergelere Göre Sıralanması. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(3), 87-108.
• Silva, N. F., dos Santos, M., Gomes, C. F. S., & de Andrade, L. P. (2023). An integrated CRITIC and Grey Relational Analysis approach for investment portfolio selection. Decision Analytics Journal,8, 100285.
• Tam, H. (2011). U-shaped Female Labor Participation with Economic Development: Some Panel Data Evidence. Economics Letters, 110(2), 140-142.
• Tansel, A. (2002). Economic Development and Female Labor Force Participation in Turkey: Time-series Evidence and Cross-province Estimates. ERC Working Paper No: 02/3.
• Topçu, B. A. ve Oralhan, B. (2017). Türkiye ve OECD Ülkeleri’nin Temel Makroekonomik Göstergeler Açısından Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri ile Karşılaştırılması. International Journal of Academic Value Studies, 3(14), 260-277.
• Tutak, M. ve Brodny, J. (2023). Progress towards the Innovation Potential of the European Union Member States Using Grey Relational Analysis and Multidimensional Scaling Methods. Decision Making: Applications in Management and Engineering, 6(1), 186-218.
• Uludağ, A. S. ve Ümit, A. Ö. (2020). Türk Dünyası Ülkelerinin Katma Değerli Üretim ve Makroekonomik Performanslarının DEMATEL ve COPRAS Yöntemleriyle Analizi. Sosyoekonomi, 28(45), 139-164.
• Urfalıoğlu, F. ve Genç, T. (2013). Çok Kriterli Karar Verme Teknikleri ile Türkiye’nin Ekonomik Performansının Avrupa Birliği Üye Ülkeleri ile Karşılaştırılması. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 35(2), 329-360.
• Vanzetta, M. (2024). _fucom: Full Consistency Method (FUCOM)_. R package version 0.0.2, https://CRAN.R-project.org/package=fucom
• Welsch, H. (2011). The Magic Triangle of Macroeconomics: How Do European Countries Score?. Oxford Economic Papers, 63, 71-93.
• World Bank. World Development Indicators. Erişim 17 Kasım 2024, https://databank.worldbank.org/source/world-development-indicators
• Wu, L. F., Liu, S. F., Yao, L. G. ve Yan, S. L. (2013). Grey Convex Relational Degree and its Application to Evaluate Regional Economic Sustainability. Scientia Iranica, 20(1), 44-49.
• Yalman, İ. N., Koşaroǧlu, Ş. M. ve Işık, Ö. (2023). 2000-2020 Döneminde Türkiye Ekonomisinin Makroekonomik Performansının MEREC-LOPCOW-MARCOS Modeliyle Değerlendirilmesi. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 60(664), 57-86.
• Zafar, S., Alamgir, Z. ve Rehman, M. H. (2021). An Effective Blockchain Evaluation System Based on Entropy-CRITIC Weight Method and MCDM Techniques. Peer-to-Peer Networking and Applications, 14(5), 3110-3123.
• Zhong, Y., Wang, H., Lv, H. ve Guo, F. (2022). A vertical handoff decision scheme using subjective-objective weighting and grey relational analysis in cognitive heterogeneous networks. Ad Hoc Networks, 134, 102924.