OĞUZ GRUBU TÜRK YAZI DİLLERİNDE ASKERÎ TERİMLER VE KAVRAMLAR (RÜTBE, BİRLİK ADLARI, ÇAĞDAŞ SİLAHLAR)

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 1, 52 - 63, 28.09.2020

Osman Kılıç

Öz

Terimler ve kavramlar söz varlığının önemli ögeleridir. Dünya üzerinde her millet çeşitli özellikleriyle tanınır. Türk milleti ise güçlü askeri yapıları ve ordularıyla tanınmıştır. Türkler tarih boyunca ordu-millet anlayışına sahip milletlerden biri olmuştur. Bu anlayış ordunun onluk sistemle teşkilatlanmasıyla farklı bir boyut kazanmıştır.

Askerlik disiplininin ve başarısının temelinde teşkilatlanma vardır. Bu teşkilatlanmanın temelinde ise birlikler ve bu birliklerden sorumlu komutanlar vardır. Ordu sistemindeki bu anlayış, askerlikle ilgili yeni kavram ve terimlerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bu kavram ve terimler dilin söz varlığının anlaşılması ve dilin bütün yönleriyle aydınlatılması bakımından önemlidir. Bu çalışmada ordu sisteminin en temel kavramlarından olan rütbe, birlik terimleri ile çağdaş ordularda kullanılan silahların günümüz Oğuz grubu Türk yazı dillerindeki adlandırmaları ortaklıklar ve farklılıklar bakımından incelenmiştir. Çalışmada ilgili yazı dillerinin askerlik kanunları, kılavuzları ve güncel sözlükleri taranmıştır.

Oğuz grubu Türk yazı dilleri; Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Türkmen Türkçesi ve Gagavuz Türkçesinden oluşmaktadır. Yapılan çalışma sonucunda Oğuz grubu Türk yazı dillerinde üst rütbe adlarında ve büyük askeri birlik adlarında ortaklıkların az olduğu, alt rütbelerde ve küçük askeri birlik adlarında Türk dili kaynaklı terimlerin kullanımının ve ilgili yazı dillerinde ortak kullanımların nispeten daha çok olduğu belirlenmiştir. Bu durumun nedeni 19 ve 20. yüzyılda Türk dünyasındaki Rusya ve Rusça etkisine bağlanabilir. Ayrıca incelenen her yazı dilinin çağdaş silahlar noktasında hem Batı dillerinden etkilendiği hem de bazı yabancı terimlere karşılık Türk dilli sözcükler türettiği ve bunları kullandıkları tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

rütbe, birlik adları, çağdaş silahlar, Oğuz grubu Türk yazı dilleri, askeri terim, kavram

MILITARY TERMS AND CONCEPTS IN OGUZ GROUP TURKISH WRITTEN LANGUAGES ( ORDERS, RANK UNIT, MODERN WEAPONS)

Öz

Every nation in the world is known for its various features. The Turkısh nation is known for its powerful military structures and armies. The Turks have been one of the nations with an army-nation understanding throughout history. This understanding gained a different dimension with the organization of the army with ten system during the period. Military dicipline and success are based on organization and the basis of this organization is the unions and the commanders responsible for these unions. This understanding in the military system has led emergence of new concept and terms related to military service. These concepts and terms rare important in understanding the vocabulary of language and enlightening it in all aspects of language. In this study, it was examined that the terms of rank, unity, which is one of the most basic concepts of the army system, and weapons that used in contemporary militaries and their names used in contemporary militaries and their names used in contemporary Turkish Oguz group written languages in terms of similarities and differences. In the study, languages law, military guidance and current words were also analyzed. Result of the study shows that there are few similarites about top ranks and names of large unit in Oguz Turkish written languages whereas result shows that there are some similarites about usage of Turkısh languge in lower ranks and names of small units. Reason for the result dependents on effect Russia and Russian Turkic world in 19 th and 20 th Moreover, it was figured out that each language was affected by West world language in terms of the names of weapons and some Turkic words were created for some foreign terms.

Anahtar Kelimeler

Rank Unit, Modern Weapons, Oguz Turkish Written Languages, Military Terms

Kaynakça

• Referans1 Aliyeva, Gönül (2009), SSCB Döneminde Azerbaycan'da Dil Planlaması, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Referans2 Axundov, Ağamusa vd.(2006), Azǝrbaycan Dilinin İzahlı Lüğǝti. Bakı: Şǝrq-Qǝrb.
• Referans3 Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin Dahili Hidmǝt Sıra Nizamnaməsi (2007), Bakı: Hərbi Nəşriyyat. <http://www.e-qanun.az/framework/9476> (ET:23.12.2019)
• Referans4 Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin İntizam Nizamnaməsi, <http://www.fhn.gov.az/uploads/legislation/aze/rmerkez/nizamnameler1994.pdf> (ET:23.12.2019)
• Referans5 Çakmak, Cihan (2010) Türkmen Türkçesi Konu Çözümlemeli Söz Varlığı. Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir.
• Referans6 Eker, Süer (2006). "Subay, Astsubay; Er, Erat/Erbaş Terimleri Üzerine", Türk Dili Dergisi, Sayı 658, s.s.327-340
• Referans7 Eker, Süer (2006). "Sü ve Sü ile Yapılan Tarihi Askerı Terimler Üzerine Disiplinlerarası Bir İnceleme", Türkbilig, 2006/12 s.s. 104-133.
• Referans8 Eker, Süer (2004). "Türk Kara Kuvvetlerinde Kullanılan Birlik ve Rütbe Adlarının Art Zamanlı İncelenmesi" V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri, s.s.841-861, Ankara: TDK Yayınları.
• Referans9 Ercilasun, Ahmet Bican (Ed.) (2007). Türk Lehçeleri Grameri, Ankara: Akçağ.
• Referans10 Ercilasun, Ahmet Bican (2005). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ
• Referans11 Erdoğan, Hanife (2019). Rusçada Savaş Söz Varlığı. Doktora tezi. Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Referans12 Kaynak, İsmail ve Doğru A. Mecit (1991). Gagauz Türkçesinin Sözlüğü. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
• Referans13 Meskutov V. ve Hezretov M. (2009)Russko- Turkmenskiy Slovar Voennoy Terminologii. Aşgabat: Türkmenistanyň Goranmak Ministrliginiň Harby Çaphanasy <https://www.kitaphana.net/book/1404/read> (ET: 23.12.2019)
• Referans14 Tekin, Talat; Ölmez, Mehmet; Ceylan, Emine; Ölmez, Zuhal ve Eker, Süer (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük. Ankara: Simurg.
• Referans15 Türkçe Sözlük (2009). Ankara: TDK Yayınları
• Referans16 Komisyon, Türkmenıstanyň Ylymlar Akademıýasy Magtymguly Adyndaky Dıl we Edebıýat Instıtuty (2010), Türkmen Diliniň Sözlügi, Aşgabat: Ylym <https://turuz.com/book/title/Turkmen-Dilinin-Dusundirisli-Sozlugu-Turkmen-Dili-Sozlugu> (ET: 23.12.2019)
• Referans17 Türkmenıstanyň Kanuny Harby Borçlulyk we Harby Gulluk Hakynda <http://serhetabat-dovletabat.gov.tm/media/Kitaplar/harby-borclulyk-we-harby-gulluk-hakynda-7qMnOs1vtj.pdf. > (ET: 23.12.2019)