YILDIZ KELİMESİNİN KÖKENBİLİM AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2022, Sayı: 4, 12 - 21, 30.09.2022

Burçin Çalışkan

Öz

Tarihi Türk lehçelerinin en eski dönemlerinden bu yana kullanılmakta olan ve Türkiye Türkçesi de dâhil olmak üzere günümüz Türk lehçelerinde değişik ses değişmelerine ve anlam genişlemelerine uğrayan yıldız kelimesi birçok çağdaş Türk lehçesine farklı fonetik değişmelere uğrayarak gelmiş ve oldukça yaygın bir kullanım alanı kazanmıştır. Bu kelimenin kökeni hakkında gerek etimolojik sözlüklerde gerekse bağımsız çalışmalarda çok farklı görüşler dile getirilmiştir. Bu çalışmalarda kelimenin kökeni birbirinden farklı kelimelere dayandırılmış ve bugüne kadarki hâline gelene kadar geçirdiği süreçler birbirinden farklı bir şekilde açıklanmıştır. Bu makalede öncelikle kelimenin standart Türkiye Türkçesindeki ve ağızlardaki anlamları verilecek, ardından diğer Türk lehçelerinde aldığı biçimler gösterilecektir. Daha sonra incelenen tarihi metinlerde kelimenin hangi şekil ve anlamlarla kullanıldığına bakılıp bu kelime hakkında etimolojik sözlüklerde geçen görüşlere yer verilecek ve bu görüşler tek tek değerlendirilecektir. Ardından Fatma Özkan’ın makalesinde yıldız kelimesinin kökeni hakkında geçen ifadeler ele alınacak ve bu etimolojilerin değerlendirilmesinden sonra kelimenin en makul kökeninin hangisi olabileceği sonucuna ulaşılacaktır.

Anahtar Kelimeler

yıldız, Türkiye Türkçesi, Türk lehçeleri, kökenbilim

Kaynakça

• AKDOĞAN, Yaşar (1999). Azerbaycan Türkçesinden Türkiye Türkçesine Büyük Sözlük. C. 2. İstanbul: Beşir Yayınevi.
• ARAT, Reşit Rahmeti (1979). Kutadgu Bilig III İndeks. Yay. Haz. Kemal Eraslan- Osman Fikri Sertkaya- Nuri Yüce. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• ATA, Aysu (2014). Nehcü’l- Ferâdîs Uştmahlarnıñ Acuḳ Yolı (Cennetlerin Açık Yolu). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• CANPOLAT, Mustafa (2018). Behcetü’l- Hadâik Fî Mev’izati’l- Halâik. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• CLAUSON, Sir Gerhard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford.
• DOERFER, Von Gerhard (1967). Türkische Und Mongolische Elemente Im Neupersischen. C. 3. Wiesbaden.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican- Akkoyunlu, Ziyat (2018). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t- Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERDAL, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation. C. 1. Otto Harrassowit- Wiesbaden.
• EREN, Hasan (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• EYÜPOĞLU, İsmet Zeki (1998) Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• GABAİN, A. Von (2007). Eski Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GÜLENSOY, Tuncer (2018). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• GÜRSOY, Naskali Emine- Duranlı, Muvaffak (1999). Altayca Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KENESBAYOĞLU vd. (1984). Kazak Türkçesi Sözlüğü. Çev. Hasan Oraltay- Nuri Yüce- Saadet Pınar. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• NECİPOVİÇ, Emir (1995). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. Çev. İklil Kurban. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• NİŞANYAN, Sevan (2010) Sözlerin Soyağacı Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü, İstanbul: Everest Yayınları.
• ÖZKAN, Fatma (2003). “Yıldırım, Yıldız, Alev, Alaz/ Yalaz, Işın ve Işık Kelimeleri Nereden Geliyor?”, Bilig, Sayı: 27, s.s. 157-178.
• PAASONEN (1950). Çuvaş Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• SEVORTYAN, E. V. (1989), Etimologiçeskiy Slovar Tyurkskih Yazıkov, C. 4. Moskva.
• Tatarca-Türkçe Sözlük. (1997). Kazan-Moskova.
• TEKİN, Şinasi (1976). Maytrısimit. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Tarama Sözlüğü (1996). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. C. 6 U-Z.
• Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (1979). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. C. 11 U-Z.
• VASİLİEV, Yuriy (1995). Türkçe-Sahaca (Yakutça) Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• YAMAN, Ertuğrul- Nizamiddin Mahmud (1998). Özbek Türkçesi-Türkiye Türkçesi ve Türkiye Türkçesi-Özbek Türkçesi Karşılıklar Klavuzu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• YUDAHİN, K. K. (1998). Kırgız Sözlüğü. Çev. Abdullah Taymas. C. 1. A-J. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu Sözlüğü, https://sozluk.gov.tr/ (ET: 22.12.2021)
• Kâmus-ı Türkî, http://www.kamusiturki.com/ (ET:22.12.2021)