Türk kamu ve özel şeker fabrikalarının etkinlik ve verimlilik analizi: Critic ve Eatwios yönteminden kanıtlar

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 2, 343 - 355, 30.04.2023

Munise Ilıkkan Özgür , Cuma Demirtaş , Haşim Bağcı , Esra Soyu , Gonca Ertuğrul

https://doi.org/10.25287/ohuiibf.1160049

Öz

Bu çalışmanın amacı Türkiye’de şeker fabrikalarının (kamu-özel) 2018-2020 döneminde, etkinlik ve verimliliğini ortaya koymaktır. Şeker sanayisinin üretim etkinlik analizi ve toplam faktör verimlilikleri Critic ve Eatwios yöntemleri ile analiz edilmektedir. Elde edilen bulgulara göre; 2018, 2019 ve 2020 yıllarının tümünde en önemli girdi değişkeni geçici işçi sayısı iken, en az öneme sahip olan değişken ise 2018 yılında daimi işçi sayısı, 2019 ve 2020 yıllarında işlenen pancar miktarıdır. Çıktı değişkenlerine ait Critic skorları yıllar itibariyle farklılık göstermektedir. Buna göre tüm yıllarda posa en önemli çıktı değişkeni iken; 2018’de üretilen şeker miktarı, 2019 ve 2020 yıllarında ise melas en az öneme sahip çıktı değişkenleridir. Critic yöntemi ile girdi ve çıktı değişkenlerinin önem düzeylerinin belirlenmesinin ardından Eatwios yöntemiyle firmaların verimlilik düzeyleri hesaplanmıştır. Elde edilen bulgulara göre; tüm yıllarda Ö6 kodlu şeker fabrikası en verimli firma iken, Ereğli şeker fabrikası ikinci sırada yer almaktadır. Verimlilik düzeyi en düşük firma ise Erciş şeker fabrikasıdır. Yıllara göre verimlilik düzeyleri değerlendirildiğinde; 2018, 2019 ve 2020 yıllarında Ö6 kodlu şeker fabrikası en verimli firma iken, ikinci sırada 2018 ve 2020 yılında Ereğli şeker fabrikası, 2019 yılında ise Ilgın şeker fabrikası yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Şeker Sektörü, Critic Yöntemi, Eatwios Yöntemi, Türkiye

Destekleyen Kurum

AKSARAY ÜNİVERSİTESİ, KAYSERİ ŞEKER FABRİKASI

Proje Numarası

2019/021

Efficiency and productivity analysis of Turkish public and private sugar factories: Evidence from Critic and Eatwios methods

Öz

The purpose of this study is to exhibit the efficiency and productivity of the both publicly and privately owned sugar factories in Turkey between the years 2018-2020. The production efficiency of the sugar industry and its total factor productivity are analyzed via the Critic and Eatwios methods. The results obtained show that while the most significant input variable is the number of temporary workers for all years spanned, the factors with the least explanatory power are the number of permanent workers for 2018 and the amount of beet processed for the remaining years. The CRITIC scores of output variables also vary within time, and while pulp remains the most significant variable in the model, the amount of sugar produced and molasses are found to have the least significant explanatory power for the first and the remaining years, respectively. Following the determination of the levels of significance of variables via the CRITIC technique, the efficiency levels of companies are calculated by using EATWIOS, where it is put forward that while the factory coded O6 ranks the first among the sample for all years spanned, Ereğli ranks second, and the company with the lowest productivity level is Erciş Sugar Factory. When this analysis is partitioned vis-a-vis their time series trends, it is found out that while Ereğli ranks second in 2018 and 2020, Ilgın is the runner-up to O6in the year 2019.

Anahtar Kelimeler

Sugar Industry, CriticMethod, Eatwios Method, Turkey

Proje Numarası

2019/021

Kaynakça

• Akıncı Kılıç, S. (2008). Örgütlerin verimlilikleri ile ISO14001 kapsamında sosyal sorumluluklarını gerçekleştirme dereceleri arasındaki ilişkinin incelenmesi: şeker fabrikalarında bir uygulama. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Akpınar, D. & Karadeniz, V. (2015). Erzincan şeker fabrikasının kuruluşu, gelişimi ve geleceği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(39), 233-243.
• Altunbay, S. F., Kangal, A. & Gürel, S. (2016). Şeker pancarından biyoetanol üretimi. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 25 (Özel Sayı-2), 334-339.
• Aslan, Ş. (2007). Performans ölçümünde kıyaslama yöntemi olarak veri zarflama analizinin kullanımı: Türkiye şeker fabrikaları örneği. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2(1), 383-396.
• Balcılar, M. & Çokgezen, M. (2003). Comparative technical efficiencies of state and privately owned sugar plants in Turkey. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, No: 8, 167-179.
• Bozdağ, E. G. (2008). Türkiye ve Avrupa Birliği şeker sanayilerinin etkinlik karşılaştırması 1990-2015. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 22(2), 45-57.
• Çakır, S. & Perçin, S. (2012). Kamu şeker fabrikalarında etkinlik ölçümü: VZA-Malmquist TVF uygulaması. Anadolu University Journal of Social Sciences, 12(4), 49-64.
• Çiçek, Ö. (2016). Özelleştirme sürecine sendikaların bakış açısı: Burdur ve Uşak Şeker-İş sendikası örnekleri. HAK-İŞ Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 5(13), 128-145.
• Çiçek, Ö. & Acar, O. K. (2018). Türkiye'de şeker fabrikalarının özelleştirilmesi ve istihdam üzerine etkileri. FSCONGRESS, QUO Vadis Social Sciences, 110-120.
• Çiçek, Ö. ve Acar, O. K. (2019). Türkiye'de üretici kooperatiflerinin yakın geleceğini tartışırken şeker fabrikası özelleştirmeleri: Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği (Pankobirlik) örneği. Fiscaeconomia, 3(2), 99-127.
• Çoban, O., Doğanalp, N. & Yıldırım, E. (2009). Veri zarflama analizi yardımıyla şeker endüstrisinde faaliyet gösteren işletmelerin karşılaştırmalı bir analizi: Konya şeker endüstrisi örneği. 10. Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu, Palandöken/Erzurum. Daştan, H . (2018). Türkiye şeker sanayinin etkinlik ve verimlilik analizi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(14), 478-498.
• Demir, M. (2017). Kars ilinde şeker pancarı üretiminin beşeri ve ekonomik önemi, sürdürülebilirliği. Marmara Coğrafya Dergisi, 36, 175-190.
• Demirci, S. (2001). Şeker fabrikalarının performans analizi ve toplam faktör verimliliklerinin ölçümü: Malmquist indeks yaklaşımı. Tarımsal Araştırma Enstitüsü Proje Raporu, No:17, Ankara.
• Demirtaş, E. A. (2011). A data envelopment-based clustering approach for public sugar factories in privatizing process. Hindawi Publishing Corporation Mathematical Problems in Engineering, 1-11.
• Diakoulaki, D., Mavrotas, G. & Papayannakis, L. (1995). Determining objective weights in multiple criteria problems: The critic method. Computers ve Operations Research, 22, 763-770.
• Dikmen, F. H. & Bozdağ, E. G. (2018). Türkiye’de kamu şeker fabrikaları için bir etkinlik analizi: 2003-2016. İşletme Araştırmaları Dergisi, 10(3), 452-470.
• Erdinç, Z. (2017). Türkiye'de şeker sanayinin gelişimi ve şeker sanayinde izlenen politikalar. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(3), 9-26.
• Eser, H. & Bahşi, N. (2020). Konya ili Ilgın ilçesinde şeker pancarı üretim yapısı ve sorunlar. Türk Tarım-Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 8(1), 204-213.
• Eştürk, Ö. (2018). Türkiye'de şeker sektörünün önemi ve geleceği üzerine bir değerlendirme. Anadolu İktisat ve İşletme Dergisi, 2(1), 67-81.
• Fedai, R. (2016). Bir politika alanı olarak şeker ve şeker pancarı. Tarih Okulu Dergisi, (28), 455-471.
• Geng, G. & Yang, J. (2015). Sugar beet production and industry in China. Sugar Tech., 17, 13-21.
• Güneş, E., Gün, S., Gülçubuk, B. & Olhon, E. (2004). Türkiye'de şeker politikalarının şekerpancarı üretimine etkileri: Ankara ili Polatlı ilçesi araştırması. Türkiye VI Tarım Ekonomisi Kongresi, 61-66.
• Güney, S. (2013). Türkiye’de özelleştirmenin maliyetler üzerine etkisi: Konya şeker sanayi ve ticaret anonim şirketi örneği. Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, 6(1), 314-327.
• Hollander, G. M. (2003). Re-naturalizing sugar: Narratives of place, production and consumption. Social and Cultural Geography, 4(1), 59-74.
• Ilıkkan Özgür, M., Soyu, E., Bağcı, H. & Demirtaş, C. (2021). Türkşeker firmalarında CRITIC ve EATWIOS yöntemiyle verimlilik analizi. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 11 (1), 224-244.
• Karaatlı, M., Ömürbek, N. & Yılmaz, E. (2016). Performans değerlemesinde DEMATEL ve Bulanık TOPSİS uygulaması. Ege Akademik Bakış, 16(1), 49-64.
• Karadeniz, V. (2016). Erzincan ilinde şeker pancarı tarımının coğrafi dağılışı ve başlıca sorunları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(46), 327-338.
• Kaya, F. (2015). Küresel ve bölgesel şeker politikalarının Türkiye şeker fabrikalarına etkilerine bir örnek; Ağrı şeker fabrikası. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Dergisi, (31), 41-61.
• Kıymaz, T. & Şahinöz, A. (2008). AB ve DTÖ ekseninde Türk şeker sektörü. İktisat İşletme ve Finans, 23(270), 41-63.
• Koç, H., Ergün, A. & Kartal, F. (2018). Sivas ilinde şeker pancarı üreticilerinin sorunları ve çözüm önerileri. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 38, 247-265.
• Kostakoğlu, S.F., Keskin, U. & Büyük, K. (2016). Eskişehir şeker fabrikasının özelleştirilmesine yönelik Porter’in Elmas modeli analiz. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13, 50-61.
• Mintz, S. W. (1985). Sweetness and power: The place of sugar in modern history. Harmondsworth, Penguin Books.
• Özbek, A. (2017). Çok kriterli karar verme yöntemleri ve excel ile problem çözümü. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Özdeş Akbay, A. (2003). Türkiye’de şeker üretiminin ekonomik ve sosyal karlılığının değerlendirilmesi. Adana İl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü, Yayın No: 104, ISBN 975-407-130-6, 1-96.
• Pehlivanoglu, F., Bayraktar, Y. & Yaşar, Z. R. (2015). The production activities of sugar factories in Turkey and Malmquist total factor productivity Analysis. African Journal of Business Management, 9(10), 438-449.
• Peters, M. L. & Zelewski, S. (2006). Efficiency analysis under consideration of satisficing levels for output quantities. In Proceedings of the 17th Annual Conference of the Production and Operations Mnagement Society (POMS), 28(1).
• Peters, M. L. ve Zelewski, S. (2012). Erweiterung von EATWOS um die Berücksichtigung von Satisfizierungsgrenzen für Inputs. Arbeitsbericht Nr. 38, Insitut für Produktion und Industrielles Informations management, Universitat Duisburg-Essen, Essen. Richardson, B. (2009). Sugar: Refined power in a global regime. Basingstoke: Palgrave.
• Sunulu, S. & Sunulu, A. (2016). Şeker pancarında cercospora yaprak lekesi hastalığı. Pankobirlik, 27(108), 34.
• Şimşek, G. (2018). Şeker fabrikalarının ekonomik ve sosyal etkileri: Erzurum şeker fabrikası örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(60), 1136-1152.
• Taşdoğan, B. & Taşdoğan, C. (2012). Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş'nin Malmquist endeksi çerçevesinde etkinlik analizi. Akdeniz İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(23), 59-77.
• Türkşeker (2020). 2019 Sektör Raporu, https://www.turkseker.gov.tr/data/dokumanlar/2019_Sektor_Raporu.pdf (Erişim Tarihi: 10.10.2020).