Permütasyon ve simetri bakımından bağlama düzenleri: Bozuk, Bağlama ve Şûr

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 3, 678 - 702, 28.07.2025

Can Karahan , Mevlüde Doğan

https://doi.org/10.31811/ojomus.1700531

Öz

Tellerinin düzenleniş biçimlerinin her biri bir desen olarak nitelenebilecek olan bağlama ve ona dair düzenler bağlamı, halk müziği kültürümüzün dikkat çeken yönlerinden biridir. Bu düzenler ve onlara verilen adlar bu kapsama dair bir coğrafya ve onun barındırdığı kültürleri belli sınırlar nezdinde tassavvuru zorlaştırmaktadır. Bazı düzenlerin ortak adlar içermesi kültürel bir bağlantı olarak görülebilmektedir. Yalnız telleri farklı müzikal aralıklara düzenlenip bir adı ortaklaşa kullanan bu düzenler ile ses verilen eserlerin işitildiği kültür ortamlarının göreli uzak veya yakınlığı, bu ortak adların sözlü kültürün bir niteliği olarak kabulüne zemin hazırlamaktadır. Ayrıca telleri aynı müzikal aralıklara düzenli fakat farklı adlar ile işaret olunan düzenler de sözlü kültür alanının bir niteliğinin yansımasıdır. Bağlama düzenlerinin içerdiği bu desenleniş tiplerinin alfabetik notalar ile simgelenmesi, bu simgelerin telden tele ve düzenden düzene gösterdiği değişimler permütasyon kavramının anlam içeriği kullanılarak tespit edilmektedir. Bu kavramın yanısıra simetri olarak bilinen ve sınırları kolaylıkla çizilemeyecek olan bir kavramın da bu konu nezdinde sunduğu olanaklara sırt dönülmemektedir. Her iki kavramın anlam süzgecinden geçirilen bağlama düzenleri içerisinde Bozuk (Kara), Bağlama ve Şûr Düzenlerinin açık bir şekilde bu iki kavramın anlam içeriğiyle örtüştüğü görülmektedir. Bozuk ve Bağlama düzenleri permütasyon kavramı, Bozuk ve Şûr düzenleri de simetri kavramına dair ilişkisellik yansıtmaktadır. Bu çalışma bu iki yönlü ilişkiselliği bir makalenin sınırları kapsamında sunmaktadır.
Nitel araştırma yöntemleri kapsamında yer alıp örnek olay incelemesi veya vaka çalışması adlarıyla da işaret olunan durum çalışması, bu araştırmanın vücuda getirilmesinde izlenen yolun adı olarak bilinmektedir.

Anahtar Kelimeler

permütasyon , simetri , bağlamada düzen , Bozuk Düzeni , Bağlama Düzeni , Şûr Düzeni

Permutation and symmetry in bağlama open-string tunings: Bozuk, Bağlama and Şûr

Öz

One striking aspect of our folk music culture is the practice of open-string tunings (Turk. Düzenler) on the bağlama, in which each comprising unique string-course configurations, can be specified as a distinct pattern. These open-string tunings and their given names make it difficult to conceptualize a specific geography and the cultures it encompasses within clear boundaries. Some open-string tunings (or accordaturas) sharing common names can be viewed as a cultural link. However, when open-string tuning that use the same name involve strings tuned to different musical intervals, and considering the relative distance or proximity of the cultural environments where the pieces performed in those open-string tuning are heard, this common naming provides a basis for considering it a feature of oral culture. Additionally, open-string tuning that are tuned to the same musical intervals yet identified by different names are also a reflection of the nature of the oral cultural sphere. Representing these bağlama open-string tuning patterns with letter names, and detecting changes in these symbols from string to string and from open-string tuning to open-string tuning, is accomplished by utilizing the concept of permutation. Moreover, the concept of symmetry, which is known yet not easily delineated, is also not overlooked for the opportunities it offers in this context. Through the lens of both concepts, it is clearly observed that among bağlama open-string tuning, the Bozuk (Kara), Bağlama, and Şûr open-string tunings correspond to the content of these two concepts. The Bozuk and Bağlama open-string tunings reflect relationships pertaining to the concept of permutation, whereas the Bozuk and Şûr open-string tunings reflect relationships pertaining to the concept of symmetry. This study presents this two-fold interrelationship within the scope of an article.
Case study, which is within the scope of qualitative research methods and is also referred to as case study or case study, is known as the name of the method followed in creating this research.

Anahtar Kelimeler

permutation , symmetry , open-string tuning in bağlama , Bozuk Open-string tuning , Bağlama Open-string tuning , Şûr Open-string tuning

Kaynakça

• Açın, C. (1992). Standart bağlama ailesi ve bağlama düzenlerinin bağlamaya yapmış olduğu etkiler. S. Turhan (Ed.), Türk halk musikîsinde çeşitli görüşler (s. 397). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Akdeniz, F. (2022). Olasılık ve istatistik (23. bs.). Akademisyen Yayınevi. https://doi.org/10.37609/akya.2062
• Aras, A. [Türkü Dinle]. (2017, 3 Şubat). Ali Aras-Tahtacı semahı (Şelpe tekniği) [Video] Youtube. 5 Temmuz 2025 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=f9UGFYCSsLs&list=RDf9UGFYCSsLs&start_radio=1 adresinden erişildi.
• Arsunar, F. (1947). Anadolu halk türkülerinden örnekler I. C. H. P. Halkevleri.
• Aysevener, K. (1992). Tarih ve döngüsellik. Felsefe Dünyası, (3), 81-89.
• Bayramlı, E. (2014). Müziğin kadim yolculuğu. Maya Kitap.
• Bedelbeyli, E. (1983). Azerbaycan dilinin izahlı lügatı (3. Cilt). Elm Neşriyat.
• Bronowski, J. (1987). İnsanın yükselişi. V Yayınları.
• Darvas, G. (2007). Symmetry: Cultural-historical and ontological aspects of science-arts relations; The natural and man-made world in an interdisciplinary approach. Birkhäuser. http://dx.doi.org/10.1007/978-3-7643-7555-3
• Dosay Gökdoğan, M. (2007). Pisagor. İslâm Ansiklopedisi içinde (34. Cilt, s. 292-293). https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/34/C34011173.pdf
• Ekici, S. (1993). Ramazan Güngör ve üç telli kopuzu. Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Güngör, R. [Kalan Müzik]. (2016, 12 Mart). Fethiyeli Ramazan Güngör-Nine torun [Video]. Youtube. 5 Temmuz 2025 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=UO3v4lGHs5Q adresinden erişildi.
• İmamverdiyev, İ. C. (2003). Azerbaycan sazının akort sistemi. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, (8), 156-163.
• Köprülü, M. F. (1980). Türk edebiyatı tarihi. Ötüken Neşriyat.
• Mainzer, K. (2005). Symmetry and complexity: The spirit and beauty of nonlinear science. World Scientific.
• Markoff, I. J. (1986). Musical theory, performance and the contemporary bağlama specialist in Turkey. (Yayın No. 8706627) [Doktora tezi, Washington Üniversitesi]. ProQuest Dissertations & Theses Global.
• Pennanen, R. P. (1999). Westernisation and modernisation in Greek popular music. University of Tampere.
• Tokgöz, H. (2018). Kindî’nin düşünce sisteminde müzikal seslerle âlemdeki düzen arasındaki ilişki. Diyanet İlmî Dergi, 54(2), 85-108.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.-a). Armoni. Güncel Türkçe Sözlük içinde. 5 Şubat 2025 tarihinde https://sozluk.gov.tr/?ara=Armoni adresinden erişildi.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.-b). Düzen. Güncel Türkçe Sözlük içinde. 3 Şubat 2025 tarihinde https://sozluk.gov.tr/?ara=D%C3%BCzen adresinden erişildi.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.-c). Düzmek. Güncel Türkçe Sözlük içinde. 2 Şubat 2025 tarihinde https://sozluk.gov.tr/?ara=D%C3%BCzmek adresinden erişildi.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.-d). Simetri. Güncel Türkçe Sözlük içinde. 8 Şubat 2025 tarihinde https://sozluk.gov.tr/?ara=Simetri adresinden erişildi.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (6. bs.). Seçkin Yayıncılık.