Osmanlı Kadın Yazarların Kaleminden Kadının Çalışması: Söylemler, Talepler

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 2, 133 - 159, 22.12.2021

Aslıhan Güçlü Yasemin Yüce

Öz

Osmanlı Devleti’nde var olan toplumsal cinsiyet normları ve ataerkil yapı, kadınının
iş hayatına katılımı dahil pek çok haktan mahrum bırakılmasına sebep
olmuştur. Bu iki kavram doğrultusunda kadın ve erkeğe farklı roller biçilmiştir.
Bu bağlamda erkek ev dışında, kadın ise ev içinde konumlandırılırken kadının
kamusal alanda görünürlüğüne ket vurulmuştur. Bu gidişat, Tanzimat’ın ilanıyla
başlayan Osmanlı kadın hareketi ile bir değişim sürecine girmiştir. Bilhassa II.
Meşrutiyet’in ilanıyla büyük ölçüde hissedilen özgürlük ortamı, Osmanlı kadın
gazete ve dergilerinin sayıca artmasına vesile olmuştur. Bilinç düzeyi bakımından
kendilerinden önceki nesle oranla daha iyi bir seviyede olan bu dönemin kadınları,
çalışma hakkı talebini daha ısrarlı bir şekilde dile getirmişlerdir. O dönem kadınının
düşüncesini ve hissiyatını anlamanın en güvenilir yolu ise Tanzimat’la birlikte
yayınlanmaya başlanan kadın gazete ve dergilerindeki Osmanlı kadınının lideri
konumundaki kadın yazarların yazılardır.
Bu çalışmada Nezihe Muhiddin, Emine Semiye, Halide Edip, Fatma Aliye,
Ulviye Mevlan, Sabiha Sertel ve Şükûfe Nihal’in yazıları tetkik edilmiştir. Böylece
Osmanlı kadın hareketinin bayraktarlığını üstlenmiş, söz konusu yazarların kaleme
aldıkları makalelerini kıyaslayarak “kadının çalışması” meselesi üzerine düşüncelerinin
analiz edilmesi ve arzu ettikleri “kadın tasavvuru”nun ne olduğunun
anlaşılması amaçlanmıştır. Yazarların, kadının iş hayatının dışında kalmasının
nedenini patriarkal düzene bağladıkları ve bu durumu makalelerinde eleştirdikleri
gözlemlenmiştir. Analiz edilen yazılarda ileri sürülen fikir ve söylemler aslında
benzerlik arz etmesine rağmen yazarların; “eşinin hayat yükünü paylaşarak iyi
zevce olmak”, “ailenin saadet ve refahını temin etmek”, “mecbur kalmak”, “ülkenin
kalkınmasına hizmet etmek” ve “özgürleşmek” gibi argümanlar üzerinden bir yorumlamaya
gittikleri tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kadının çalışması, kadın yazarlar, kadın dergileri, kadın hareketi

Kaynakça

• Berktay, F. (2004). Sivil toplum ve demokrasi konferens yazıları. No: 7. 16 Kasım 2020, https://stk.bilgi.edu.tr/media/uploads/2015/02/01/berktay_std_7.pdf
• Caporal, B. (1982). Kemalizmde ve Kemalizm sonrası Türk kadını. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Cici Anne. (17 Haziran 1926). Asri kadın vazifeşinas mıdır?. Resimli Perşembe. No: 56, 2.
• Cici Anne. (16 Haziran 1927). Ev kadını mı iş kadını mı daha iyi zevcedir?. Resimli Perşembe. No: 108, 2.
• Çaha, Ö. (1996). Sivil kadın. Ankara: Vadi Yayınları.
• Çakır, S. (1996). Osmanlı kadın hareketi. İstanbul: Metis Yayını.
• Demirdirek, A. (2011). Osmanlı kadınlarının hayat hakkı arayışının bir hikâyesi. Ankara: Ay izi Kitap.
• Dingeç, E. (2010). Osmanlı toplumunda kadınların üretime katkıları. History Studies. Volume 2/1, 1-22.
• Dulum, S. (2006). Osmanlı Devleti’nde kadının statüsü, eğitimi ve çalışma hayatı (1839-1918). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
• Durakbaşa, A. (drl.). (1989). “Cumhuriyet döneminde modern kadın ve erkek kimliklerinin oluşumu: Kemalist kadın kimliği ve münevver erkekler”. A. Berktay Hacımirzaoğlu (der.). 75 yılda kadınlar ve erkekler (s. 29-50). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları.
• Emine Semiye. (4 Ağustos 1898). Selânik Terakki Mektebi. Hanımlara Mahsûs Gazete, 1.
• Emine Semiye. (21 Aralık 1908). Kadın mecmûası muhteremesine Edirne’den. Kadın. C. 1. S. 9, 2.
• Emine Semiye. (9 Ekim 1909). Yeni nizam darbeleri. Yeni Gazete. S. 404, 2.
• Fatma Aliye. (tarihsiz). Hanım efendiler. Taksim Atatürk Kitaplığı Fatma Aliye Hanım Evrakları. 9/2 No.lu Belge, 1-3.
• Fatma Aliye. (tarihsiz). Taksim Atatürk Kitaplığı Fatma Aliye Hanım Evrakları. 9/3 No.lu Belge, 2.
• Fatma Aliye. (tarihsiz). Hanımlar için. Şehbâl. S. 8, 146-147.
• Fatma Aliye Hanım. (1892). Nisvân-ı İslâm. İstanbul : Maarif Nezâret-i Celilesi. Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı.
• Fatma Aliye. (31 Ekim 1898). Başlıksız. Hanımlara Mahsûs Gazete. S. 184, 1-2.
• Fatma Aliye. (4 Eylül 1909a). İlim ile cehl. İnkılâb. S. 7, 98.
• Fatma Aliye. (13 Eylül 1909b). Terbiye-i içtimâiyye. Mehâsin. C.1. S. 10, 738-742.
• Hâlide Edip Adıvar. (22 Şubat 1938). Genç yazıcılara dair-2. Yedigün. S: 259, 9.
• Kadınlar Dünyası. (6 Mayıs 1913a). İctimâi: hürriyet isteriz. Kadınlar Dünyası. No: 20, 1.
• Kadınlar Dünyası. (8 Mayıs 1913b). İctimâi: hakkımızı arayalım. Kadınlar Dünyası. No: 22, 1.
• Kadınlar Dünyası. (27 Aralık 1913c). En büyük mâniamız. Kadınlar Dünyası. No: 122, 2.
• Kaplan, L. (1999). II. Meşrutiyet dönemi osmanlı kadınlarının özgürleşme hareketi. Osmanlı Ansiklopedisi içinde. (5, 472-475). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Kurnaz, Ş. (1991). Cumhuriyet öncesinde türk kadını (1839-1923). (2. Baskı). Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Kutlar, M. (2008). Ulviye Mevlan: Yaşamı ve düşünceleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Lapidus, I. M. (2010). İslâm toplumları tarihi (19. Yüzyıldan Günümüze). Y. Aktay, M. Ayyıldızoğlu-Aktay (çev.). (Cilt 2). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Makal, A. (2012). Türkiye’de kadın emeğinin tarihsel kökenleri: 1920-1960. In Geçmişten günümüze türkiye’de kadın emeği (s. 38-116). Ahmet Makal ve Gülay Toksöz (Eds.). Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınevi.
• Nezihe Muhiddin. (1 Şubat 1926a). Tenkidler ve cevaplar. Türk Kadın Yolu. S. 14, 2.
• Nezihe Muhiddin. (1 Ekim 1926b). Türk kadınlığı ve iktisâdiyâtımız. Türk Kadın Yolu. C. 1. S. 20, 2.
• Nezihe Muhiddin. (1931). Türk kadını. İstanbul: İstanbul Numûne Matbaası.
• Ortaylı, İ. (2009). Osmanlı toplumunda aile. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Sabiha Zekeriya. (18 Eylül 1919). Kadın sahifesi: kadınlara çalışma hakkı. Büyük Mecmûa. No: 11, 170-171.
• Sabiha Zekeriya. (5 Haziran 1924). Hükümete, millete, hayata karşı isyankâr dullar. Resimli Ay. No: 5, 19.
• Sancar, S. (2014). Türk modernleşmesinin cinsiyeti: erkekler devlet, kadınlar aile kurar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şahin, E. (2018). Geçmişten günümüze kadın süreli yayınlarına karşılaştırmalı bir yaklaşım. Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies. S. 16, 86-105.
• Şükûfe Nihal Başar. (27 Aralık 1948a). Erkeğin evdeki vazifeleri. Kadın Gazetesi. S. 96, 3.
• Şükûfe Nihal Başar. (15 Mart 1948b). Bir duruşma. Kadın Gazetesi, S. 55, 3.
• Şükûfe Nihal Başar. (2 Ocak 1950) . Köylü kız kardeş. Kadın Gazetesi. S.149, 7.
• Toprak, Z. (1992). II. Meşrutiyet döneminde devlet, aile ve feminizm. In Sosyo kültürel değişme sürecinde Türk ailesi (s.228-237). Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları.
• Toprak, Z. (1998). Sabiha Sertel ve Türk feminizmi. Toplumsal Tarih Dergisi. C. 8, S. 51.
• Ulviye Mevlan. (15 Mayıs 1913). Lüzûm-ı ittihad teşrik-i mesâi. Kadınlar Dünyası. No: 29, 1.
• Ulviye Mevlan. (16 Ocak 1915). Hayat-ı cemiyette kadın. Kadınlar Dünyası. No: 159, 2.
• Ulviye Mevlan. (22 Mart 1918a). Düşünüyorum. Kadınlar Dünyası. No: 166, 2.
• Ulviye Mevlan. (6 Nisan 1918b). Düşünüyorum. Kadınlar Dünyası. No: 168, 2.
• Ulviye Mevlan. (4 Mayıs 1918c). Düşünüyorum. Kadınlar Dünyası. No: 172, 2.
• Ulviye Mevlan. (1 Haziran 1918d). Düşünüyorum. Kadınlar Dünyası. No: 176, 2.
• Ulviye Mevlan. (19 Şubat 1921). Kadınlar iş bekliyor. Kadınlar Dünyası. No:157, 2.
• Vakit Gazetesi. (8 Şubat 1918). Kadınları Çalıştırma Cemiyeti'nden, 2.
• Yaraman, A. (2001). Resmi tarihten kadın tarihine elinin hamuruyla özgürlük. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.