Ölü Deniz Yazmalarının Modern Kitab-ı Mukaddes Tercümelerine Etkileri

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 1, 59 - 77, 30.06.2025

Halil Temiztürk

https://doi.org/10.51490/oksident.1632825

Öz

1947 yılında Ölü Deniz (Lut Gölü) civarında, Kumran bölgesinde Muhammed ed-Dibh ve kuzenleri tarafından tesadüfen bulunan yazmalar, dinler tarihi açısından önem arz etmektedir. On bir mağarada keşfedilen bu metinler, Kumran cemaati tarafından İbranice, Aramice ve Grekçe gibi çeşitli dillerde yazılmıştır. Tanah’ın hemen her bölümünü kapsayan yazmalar içerisinde, hem kanonik metinler hem de apokrif eserler yer almaktadır. MÖ. 2. yüzyıl ile MS. 1. yüzyıl arasına tarihlenen bu yazmalar, Tanah metninin tarihi ve kanonizasyon süreci ile ilgili yeni çalışmalara kapı aralamıştır. Böylece Masoretik metin, Septuagint, Sâmiri Tevrat’ı ve Ölü Deniz yazmaları gibi dört farklı nüshaya ait Tanah metinleri arasındaki benzerlik ve farklıklar dinler tarihi çalışmaları için yeni alanlar açmıştır. Bu çalışma alanlarından biri de elinizdeki makalede ele alındığı gibi Tanah’tan farklı içeriklere sahip yazmaların modern Kitab-ı Mukaddes tercümelerine ne ölçüde yansıdığı üzerinedir. Çünkü Ölü Deniz Yazmaları’nın metinsel çeşitliliği ve otantikliği, modern Kitab-ı Mukaddes tercümeleri üzerinde doğrudan bir etki yaratmıştır. Makalede, bu etkiler tarihsel bağlam içinde ele alınarak metinler arası karşılaştırmalarla örneklendirilmiştir. Modern dönem İngilizce Kitab-ı Mukaddes tercümeleri olan New AmericanBible, New International Version, New Revised Standard Version, New Living Translation ve Contemporary English Version gibi nüshalarda, yazmalardan elde edilen bilgiler dipnotlarda veya doğrudan metin içerisinde kullanılmıştır. Makalede, bu etkiyi somut olarak ortaya koymak üzere üç örnek metin seçilmiştir: Çıkış 1:1–5, 1. Samuel 1:24 ve 1. Samuel 11:1. Bu pasajlarda, Masoretik metin, Septuagint ve Ölü Deniz Yazmaları arasındaki farklar analiz edilmiştir. Örneğin, Çıkış 1:5’te Yakup soyunun sayısı Masoretik metinde yetmiş, yazmalarda ve Septuagint’te yetmiş beş olarak geçmektedir. 1. Samuel 1:24’te ise “üç boğa” yerine “üç yaşında bir boğa” ifadesi dikkat çekmektedir. 1. Samuel 11:1'de ise Masoretik metinde yer almayan ancak yazmalarda ve Josephus’un anlatısında bulunan tarihî bir arka plan bilgisi metne eklenmiştir. Makalede kullanılan tarihsel-mukayeseli yöntem, sadece metinsel farkları değil, aynı zamanda bu farkların nasıl oluştuğunu ve tercümelere nasıl yansıdığını incelemektedir. Bu çerçevede, Ölü Deniz Yazmaları’nın, Kitab-ı Mukaddes Eleştirisi disiplini için önemli bir kaynak sunduğu söylenebilir. Makale ayrıca, Tanah metinlerinin farklı versiyonlarının Yahudi toplulukları arasında nasıl dolaşıma girdiğine ve bu çeşitliliğin kutsal metin geleneğinin şekillenmesindeki rolüne de işaret etmektedir. Yazmaların Kitab-ı Mukaddes tercümelerine etkisine yönelik sınırlı araştırmalar bulunduğundan makalenin, Kitab-ı Mukaddes Eleştirisi, modern Kitab-ı Mukaddes tercüme faaliyetleri, Yahudi ve Hıristiyan kutsal kitap geleneği üzerine yapılan çalışmalara katkı sağlaması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi , Yahudilik , Ölü Deniz Yazmaları , Kitab-ı Mukaddes Eleştirisi , Kitab-ı Mukaddes Tercümeleri

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Teşekkür

Bu makale 1059B192300296 numaralı TÜBİTAK 2219 Doktora Sonrası araştırma kapsamında Amerika Birleşik Devletleri Houston Rice Üniversitesideki çalışmalar neticesinde yayımlanmıştır.

The Effects of Dead Sea Scrolls to the Modern Bible Translations

Öz

The Dead Sea Scrolls were incidentally discovered by Muhammad ed-Dhib and his cousins near the Dead Sea in 1947. Unearthed from eleven caves, the manuscripts were written by the Qumran community in various languages, predominantly Hebrew, Aramaic, and Greek. Covering nearly every part of the Tanakh, the scrolls include both canonical writings and apocryphal works. The manuscripts have been dated between the 2nd century BCE and the 1st century CE. They have opened new avenues of research into the textual history and canonization process of the Tanakh. Consequently, similarities and differences among four major textual traditions -the Masoretic Text, the Septuagint, the Samaritan Pentateuch, and the Dead Sea Scrolls- have created new research trajectories in the study of religious history. One of the central concerns of this article is the extent to which the Dead Sea Scrolls, which at times diverge from the Tanakh, have influenced modern Bible translations. The textual diversity and authenticity of the scrolls have exerted a direct impact on modern translation practices. This influence is examined within the historical context of the modern English Bible translations. Major versions -such as the New American Bible, New International Version, New Revised Standard Version, New Living Translation, and Contemporary English Version- have incorporated data from the Scrolls either in footnotes or directly within the translated text. In order to demonstrate this influence with concrete evidence, three textual examples have been selected: Exodus 1:1–5, 1 Samuel 1:24, and 1 Samuel 11:1. These passages have been analyzed to identify textual variations among the Masoretic Text, the Septuagint, and the Dead Sea Scrolls. For instance, in Exodus 1:5, the number of Jacob’s descendants is stated as seventy in the Masoretic Text, whereas the Scrolls and the Septuagint record the number as seventy-five. In 1 Samuel 1:24, the phrase “three bulls” in the Masoretic tradition is rendered as “a three-year-old bull” in both the scrolls and the Septuagint. In 1 Samuel 11:1, historical background information that is omitted in the Masoretic account appears in both the scrolls and in the writings of Josephus. The historical-comparative method adopted in this study not only highlights textual variations but also explores their origins and and how they are reflected in modern translations. The Dead Sea Scrolls are emphasized as a primary source for the discipline of Biblical Criticism. Furthermore, it addresses how different versions of the Tanakh circulated among Jewish communities and highlights to the role of this textual diversity in shaping the sacred textual tradition. Given the limited scope of existing research on the influence of the Dead Sea Scrolls on Bible translation practices, thisstudy aims to contribute to the fields of Biblical Criticism, modern translation studies, and broader scholarship on the Jewish and Christian scriptural traditions.

Anahtar Kelimeler

History of Religions , Judaism , Dead Sea Scrolls , Biblical Criticism , Bible Translations

Kaynakça

• “1 Samuel 1:24”. Bible Hub. Erişim: 20.01.2025, https://biblehub.com/1_samuel/1-24.htm.
• “1 Samuel 1:24 (KJV, NKJV and ERV)”. Bible Hub. Erişim: 20.01.2025, https://biblehub.com/1_samuel/1-24.htm.
• “1 Samuel 11 NAB”. New AmericanBibleRevised Edition. Erişim: 21.01.2025, https://biblehub.com/nabre/1_samuel/11.htm.
• “1 Samuel 11 NIV”. New International Version. Erişim: 21.01.2025, https://biblehub.com/niv/1_samuel/11.htm.
• “1 Samuel 11:1 (ComparetoBible)”. Bible Hub, Erişim: 21.01.2025, https://biblehub.com/1_samuel/11-1.htm.
• “10 Ancient Scrolls Found in Palestine”. New York Times. Erişim: 25 Nisan 1948, https://www.nytimes.com/1948/04/25/archives/new-york.html.
• Adam, Baki. Yahudi Kaynaklarına Göre Tevrat. İstanbul: Pınar Yayınları, 2001.
• “‘All of Jacob’s Descendants Numbered Seventy-Five’ – The Opening of Exodus in the Dead Sea Scrolls - TheTorah.com”. Erişim: 18.01.2025, https://www.thetorah.com/article/all-of-jacobs-descendants-numbered-seventy-five-the-opening-of-exodus-in-the-dead-sea-scrolls.
• Aydın, Fuat. Yahudilik-Tarih İbadet İnanç Kültür-. İstanbul: Mahya Yayınları, 2023.
• Bağır, Muhammed Ali. “Kutsal Kitap Eleştirisi: Eski Ahit Örneği ve Modern Dönem Öncüleri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 31/31 (01 Haziran 2014): 279-310.
• Baigent, Michael & Richard Leigh. Ölü Deniz Parşömenleri Gerçeği. İstanbul: Nokta Yayınları, 2005.
• “Biblical Dead Sea Scrolls - 4Q1 Genesis-Exodus”. Erişim: 17.01.2025, https://dssenglishbible.com/scroll4Q1e.htm.
• “Biblical Dead Sea Scrolls - 4Q51 Samuel”. Erişim: 28.01.2025, https://dssenglishbible.com/scroll4Q51.htm.
• Chamberlin, William J. Catalogue of English BibleTranslations: A Classified Bibliography of Versionsand Editions Including Books, Parts, and Old and New Testament Apocrypha and Acpocryphal Books. New York: Bloomsbury Publishing, 1991.
• Daley, S. C. The Textual Basis of English Translations of the Hebrew Bible. Boston: Brill, 2019.
• Daniell, David. William Tyndale: A Biography. New Haven: Yale UniversityPress, 2001.
• Debel, Hans. “Discoveries”. T&T Clark Companion to the Dead Sea Scrolls, ed. George J. Brooke& Charlotte Hempel, New York: T&T Clark, 2019.
• Dinleyici, Mustafa Furkan. Modern Dönem Kutsal Kitap Eleştirisinin Öncüsü Baruch Spinoza ve Eski Ahit Eleştirisi. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2020.
• “Discoveries in the Judae an Desert”. Oxford UniversityPress, erişim: 26 Mart 1998.
• Discoveries in the Judaean Desert. Oxford: Oxford UniversityPress, 2002.
• Driesbach, Jason. 4QSamuela and the Text of Samuel. Boston: Brill, 2017.
• Elledge, Casey Deryl. The Bible and the Dead Sea Scrolls. Atalanta: Society of Biblical Literature, 2005.
• Erbay, Şükrü. Kitâb-ı Mukaddes`in Kral James Versiyonu. (Yüksek Lisans, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015).
• “Exodus 1:5- (NIV/NLT)”. Bible Hub. Erişim: 24.01.2025, https://biblehub.com/exodus/1-5.htm.
• “Exodus 1:5 (Torah)”. The Contemporary Torah, Jewish Publication Society, 2006. Erişim: 30.01.2025, https://www.sefaria.org/educators?gad_source=1&gclid=Cj0KCQiAwOe8BhCCARIsAGKeD57ZQbV83Ic4kQpN7ou4Bk9uXed5gQ72E7p70lx2QIexx1DyRMmNptEaAgHnEALw_wcB.
• Fitzmyer, Joseph A. The Dead Sea Scrolls and Christian Origins. Michigan: Wm. B. Eerdmans Publishing, 2000.
• Friedman, Richard Elliott. Kitabı Mukaddes’i Kim Yazdı? Çev. Muhammet Tarakçı, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2005.
• Greider, John C. The English Bible Translations and History. Indiana: Xlibris Corporation, 2013.
• Gürkan, Salime Leyla. Anahatlarıyla Yahudilik. İstanbul: İsam Yayınları, 2018.
• Gzella, Holger. “Languages: Hebrew, Aramaic, Greek”. T&T Clark Companion totheDeadSeaScrolls, ed. George J. Brooke& Charlotte Hempel, New York: T&T Clark, 2019, 192-204.
• Holy Bible New Revised Standard Version. New York: Amer BibleSociety, 2003.
• Hugo, Philippe & Adrian Schenker. Archaeology of the Books of Samuel: The Entangling of the Textual and Literary History. Boston: Brill, 2010.
• “Jacob enters Egypt with 70 or 75 persons: Exodus 1:5: Textual Variants in the Bible”. Erişim: 18.01.2025, https://www.bible.ca/manuscripts/Book-of-Exodus-1-5-Jacob-enters-Egypt-70-75-persons-Bible-Manuscript-Textual-Variants-Old-Testament-Tanakh-Septuagint-LXX-Masoretic-Text-MT-scribal-gloss-error.htm.
• Josephus, Flavius. “Antiquities of theJews, Book VI, Chapter 5”. Works of Josephus. Erişim: 21.01.2025, https://penelope.uchicago.edu/josephus/ant-6.html.
• Josephus, Flavius. Jewish Antiquities. Ware: WordsworthEditions, 2006.
• Koller, Aaron. “Four Dimensions of Linguistic Variations: Aramaic Dialect in and Around Qumran”. The Dead Sea Scrolls in Context: Integrating the Dead Sea Scrolls in the Study of Ancient Texts, Languages, and Cultures, ed. Armin Lange v.dğr., Boston: Brill, 2011, 199-213.
• Laes, Christian (ed.). Disability in Antiquity. New York: Routledge, 2016.
• Lim, Timothy H. The Dead Sea Scrolls: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford UniversityPress, 2005.
• Meral, Yasin. Yahudi Kaynakları Işığında Yahudilik. İstanbul: MilelNihal Yayınları, 2021.
• Metzger, Bruce M. The Bible in Translation: Ancient and English Versions. Michigan: Baker Academic, 2001.
• New Revised Standard Version Updated Bible : With Deuterocanonical and Apocryphal Books of the Old Testament. Pennsylvania: Friendship Press Inc, 2021.
• “New Revised Standard Version Updated Edition (NRSVUE) - Version Information, BibleGateway.com. Erişim:16.01.2025, https://www.biblegateway.com/version/New-Revised-Standard-Version-Updated-Edition-NRSVue-Bible/.
• Price, Randall. Secrets of the Dead Sea Scrolls. Oregon: Harvest House Publishers, 1996.
• Ratner, Robert. “Three Bulls or One?: A Reappraisal of 1 Samuel 1,24”. Biblica, 68/1 (1987): 98-102.
• Reid, J. Nicholas. Prisons in Ancient Mesopotamia: Confinementand Control Untilthe First Fall of Babylon. Oxford: Oxford University Press, 2022.
• Scanlin, Harold. The Dead Sea Scrolls & Modern Translations of the Old Testament. Wheaton: Tyndale House Pub, 1993.
• Shanks, Hershel. Understanding the Dead Sea Scrolls: A Reader from the Biblical Archaeology Review. New York: Random House, 1992.
• Sukenik, E. L. The Dead Sea Scrolls of theHebrew University. Tel Aviv: The Magnes Press, 1955.
• Swete, Henry Barclay. The Old Testament in Greek According to the Septuagint. Cambridge: Cambridge University Press, 2010.
• Temiztürk, Halil. Ölü Deniz El Yazmaları. Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2022.
• Temiztürk, Halil. “Ölü Deniz El Yazmaları ve Tarihteki Yeri”. Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (KTUİFD), 2/1 (15 Ağustos 2015): 63-87.
• “The Four Dead Sea Scrolls”. The Wall Street Journal. Erişim: 01 Haziran 1954.
• Toprak, Bilal. Din Arkeolojisi ve Göbekli Tepe. İstanbul: Milelnihal, 2022.
• Tov, Emanuel. “Scripture”. Encyclopedia of the Dead Sea Scrolls, ed. Lawrence H. Schiffman& James VanderKam, Oxford: Oxford UniversityPress, 2000, 2: 832-836.
• Trever, John C. The Dead Sea Scrolls: A Personal Account. Michigan: Eerdmans Publishing, 1977.
• Vermes, Geza. Ölü Deniz Parşömenleri Kumran Yazıtları. Çev. Nurfer Çelebioğlu, İstanbul: Nokta Kitap, 2005.
• Yetim, Merve. Kutsal Kitap Eleştirisi. Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2020.
• Yıkar, Ömer Faruk. Yahudi Kutsal Kitap Yorumcusu Raşi. Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2024.
• Zipor, Moshe A. “Some Notes on the Origin of the Tradition of the Eighteen tiqqûnê sôperîm”. Vetus Testamentum, 44/1 (1994): 77-102, https://doi.org/10.2307/1519427.