Osmanlı Sarayında Bir Dinler Tarihçisi: Max Müller’in Türkiye Ziyaretinin Değerlendirilmesi

Yıl 2021, , 1 - 30, 30.06.2021

Ahmet Türkan

https://doi.org/10.51490/oksident.838196

Cited By: 1

Öz

Max Müller 19. yüzyıl İngiltere’sinin önemli din araştırmacılarındandır. Dinler Tarihinin kurucusu olarak kabul edilen Müller Doğu Dinleri araştırmaları ile dikkati çeker. Onun Hinduizmle ilgili araştırmaları İngiltere’nin kolonist anlayışı ile aynı paralellikte devam eder. Dinî araştırmalarda bilimsel disipline önem veren Müller’in Doğu ile ilgili tanımlamaların çoğu yine Batı merkezlidir. İslam ve Türklerle ilgili değerlendirmelerinde de durum böyledir. Türklere dair olumsuz düşünceleri daha çok Osmanlı’nın Anadolu ve Balkanlardaki hâkimiyeti ile ilgilidir. Ancak Müller’in 1893 yılında eşi ile birlikte İstanbul ve Bursa’yı ziyareti tümüyle olmasa da pek çok önyargısını ortadan kaldırır. Bu ziyarette Müller, Sultan Abdülhamid’le görüşür ve sıcak ilişki kurar. Sultana editörlük yaptığı Doğunun Kutsal Kitapları’nı takdim eder ve Sultan Abdülhamid de Müller ailesine çeşitli hediyeler verir. Müller İngiltere’ye döndükten sonra da İstanbul’da yaşadıklarına ve Sultanla ilgili görüşmelerine sıkça yer verir. Osmanlı aleyhine zamanla Batı kamuoyunda değişen ortam Müller’in düşüncelerinde de değişikliğe neden olmaktadır. Ancak bu defaki tahlilleri tamamen siyah veya beyaz değildir. İstanbul’da gördüklerinden dolayı düşüncelerinde gri tonlar oluşmuştur. Bu anlamda Max Müller’in İstanbul ziyareti, oryantalist bakışa ve ötekini anlama açısından sahadan alınan verilerin ne kadar önemli olduğuna büyük katkı yapmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Max Müller, Dinler Tarihi, Osmanlı, İstanbul, Sultan Abdülhamid, İslam, Türkler, Oryantalizm

Teşekkür

Sayın editör ilginiz için teşekkür eder, saygılarımı arz ederim.

A Historian of Religions at the Ottoman Palace: Evaluation of Max Müller's Visit to Turkey

Öz

Max Müller is one of the most important religious researchers of 19th century England. Considered as the History of Religions founder, Müller draws attention with his studies on Eastern Religions. The general perspective of his comments on Islam and Turks is like this. His negative thoughts about Turks are mostly related to the domination of the Ottomans in Anatolia and the Balkans. However, Müller’s visit to Istanbul and Bursa with his wife in 1893 eliminated many of his prejudices but not all. In this visit, Müller meets with Sultan Abdülhamid and establishes a warm relationship. He presented the Sacred Books of the East to the Sultan, which he edited, and the Sultan Abdülhamid gave various gifts to the Müller’s family. After returning to England, Müller frequently mentions his experiences in Istanbul and talks with the Sultan. During the deprecation of Western media about the Ottomans, Müller’s thoughts changed. However, this time his analyzes are not entirely black or white. Due to what he saw in Istanbul, gray tones were formed in his thoughts. In this sense, Max Müller’s visit to Istanbul makes a significant contribution to the orientalist perspective and the importance of the data taken from the field in terms of understanding the other.

Anahtar Kelimeler

Max Müller, History of Religions, Ottoman, Istanbul, Sultan Abdulhamid, Islam, Turks, Orientalism

Kaynakça

• Alıcı, Mustafa. Dinler Tarihinin Batılı Öncüleri. 2. bs. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
• Almond, Philip C. “Rudolf Otto: Life and Work”. Journal of Religious History 12/3 (June 1983): 305-321.
• Aydın, Fuat. “Dârü’l-fünûnun İlk Dinler Tarihçisi Georges Dumezil ve “Tarih-i Edyân Dersleri””. Darülfünun İlahiyat Sempozyumu 18-19 Kasım 2009 Tebliğleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2010, 263-276.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Babıâli Evrak Odası (BEO.). 2119/158894.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Babıâli Evrak Odası (BEO.). 406/30376.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Dâhiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH. MKT.). 2029/118.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Hariciye Nezareti Londra Sefareti (HR. SFR. 3.). 382/2.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Hariciye Nezareti Londra Sefareti (HR. SFR. 3.). 417/73.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). İrade Dâhiliye (İ. DH.), 1038/81689.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). İrade Hususi (İ. HUS.). 106/82.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). İrade Hususi (İ. HUS.). 7/38.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). İrade Taltifat (İ. TAL.). 21/40.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). İrade Taltifat (İ. TAL.). 27/41.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubî Kalemi (MF. MKT.). 14-9/122.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Maarif Nezareti Mektubî Kalemi (MF. MKT.). 131/59.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Sadaret Mektubî Kalemi (A.}MKT.). 21/78.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Yıldız Sadaret Hususî Maruzat Evrakı (Y. A. HUS.). 201/9.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Yıldız Sadaret Hususî Maruzat Evrakı (Y. A. HUS.). 268/130.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Yıldız Sadaret Hususî Maruzat Evrakı (Y. A. HUS.). 276/96.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Yıldız Sadaret Resmî Maruzat Evrakı (Y. A. RES.). 91/22.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Yıldız Sadaret Resmî Maruzat Evrakı (Y. A. RES.). 91/36.
• Batuk, Cengiz. “Georges Dumezil ve Türk Dinler Tarihindeki Yeri”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (2010): 87-111.
• Cordier, H. “The Statutory Ninth International Congress of Orientalists”. 2/5 (1891): 411-433.
• Davis, John R. & Nicholls, Angus, “Friedrich Max Müller: The Career and Intellectual Trajectory of a German Philologist in Victorian Britain”. Publications of the English Goethe Society 85/2-3 (2016): 67-97.
• Dilbaz, Burcu Kutlu. “Müze-i Hümayun’da İskender Lahdi”. İ.Ü. Edebiyat Fakütlesi Tarih Dergisi 64 (2016 Aralık): 1-26.
• Jonson, Jonas. Nathan Soderblom: Called to Serve. USA: William B. Eerdmans Publishing Company, 2016.
• Karataş, İbrahim Ethem. Max Müller: Hayatı, Eserleri ve Dinler Tarihindeki Yeri. Doktora Tezi: İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, 2006.
• Mansel, Philip. Konstantiniyye: Dünyanın Arzuladığı Şehir 1453-1924. Çev. Şerif Erol. İstanbul: Everest Yayınları, 2008.
• Mathias, Jörg. “Unity in Christ or Pan-Europeanism? Nathan Söderblom and the Ecumenical Peace Movement in the Interwar Period”. Religion, State & Society 42/1 (March 2014): 5-22.
• Molendijk, Arie L. “Forgotten Bibles: Friedrich Max Müller’s Edition of the Sacred Books of the East”. Publications of the English Goethe Society 85:2-3 (2016): 159-169.
• Müller, Friedrich Max. The Life and Letters of the Right Honourable Friedrich Max Muller –Edited by his wife Georgina Adelaide. London: Lognmans, Green, and Co., 1903, 2/318.
• Müller, Georgina Max. İstanbul’dan Mektuplar-Tercüman 1001 Temel Eser (131). Çev. Afife Buğra, İstanbul: Kervan Kitapçılık, 1978.
• Petersburg Times, “Max Muller Decorated”. June 29, 1894: 3.
• Sharpe, Eric J. “The Legacy of Nathan Soderblom”. International Bulletin of Missionary Research 12/2 (April 1988): 65-70.
• Stone, J. R. (ed.). The Essential Max Müller : On Language, Mythology, and Religion, New York: Palgrave Macmillian, 2002.
• Stone, Jon R. "Müller, F. Max". Encyclopedia of Religion, ed. Lindsay Jones, USA: Gale eBooks, Macmillan Reference 2nd ed., 2005, 9/6234-6237.
• The Life and Letters of the Right Honourable Friedrich Max Muller. Ed. Georgina Adelaide Müller. London: Lognmans, Green, and Co., 1903, 2/23-24.
• The Telegraph , “Late Max Muller”. December 15, 1900: 7.
• The Times. “Hamdi Bey”. February 26, 1910: 13.
• The Times. “Letters From Constantinople (Longmans)”. April 22, 1897: 7.
• The Times. “Letters From Constantinople”. April 22, 1897: 7.
• The Times. “Recently Discovered Babylonian Antiquities”. August 12, 1896: 14.
• The Times. “Sanskrit and the Indian Civil Service”. April 22, 1876: 13.
• The Times. “The Armenian Question”. December 31, 1894: 5.
• The Times. “The Armenian Question”. February 13, 1895: 5.
• The Times. “The Armenian Question”. September 28, 1895: 5.
• The Times. “The Armenians in Turkey”. August 24, 1893: 3.
• The Times. “The King of Siam as a Patron of Buddhist Literature”. November 28, 1893: 3.
• The Times. “The Sepulchral Chambers and the Sarcophagi of Sidon”. July 21, 1887: 10.
• World Council Churches, “Nathan Söderblom – the man who envisioned a new way of being church”. Erişim: 14.09.2020, https://www.oikoumene.org/news/nathan-soderblom-the-man-who-envisioned-a-new-way-of-being-church.