Kültürel Peyzajlarda Etnobotanik Değeri Olan Bitkilerin Potansiyel Kullanım Alanları: Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Türkiye

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 512 - 532, 11.03.2024

Merve Tanfer , Şerife Doğanay Yener , Selim Bayraktar

https://doi.org/10.47495/okufbed.1252130

Öz

Bu araştırma çalışmasında, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yaygın olarak kullanılan etnobotanik bitkilerin estetik, fiziksel ve ekolojik özellikleri incelenerek peyzaj tasarımlarındaki kullanım olanakları değerlendirilmiştir. Çalışma, geçmişten günümüze birçok medeniyete ev sahipliği yapmış, karasal iklimin hakim olduğu Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yapılmıştır. 1975-2020 yılları arasında Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde etnobotanik konulu araştırma yapan araştırmacıların tespit ettiği veriler kullanılmıştır. Veriler TURBOVEG veri yönetim sistemi, JUICE ve Excel ortamında kayıt altına alınarak, analiz edilmiştir. Çalışma sonucunda, bölgede 113 farklı familyadan 1295 taksonun etnobotanik amaçlarla kullanıldığı tespit edilmiş olup, bu taksonlardan 26'sının halk tarafından yaygın olarak kullanıldığı belirlenmiştir. Yaygın kullanılan 26 bitkinin etnobotanik kullanımları analiz edilmiş ve bu bitkilerin tıbbi, gıda, hayvan yemi, boya ve yağ üretimi gibi 18 farklı alanda kullanıldığı saptanmıştır. Tespit edilen bitkilerin renk çeşitliliği, çiçeklenme dönemi, yaprak tekstürleri ve habitat özellikleri peyzaj tasarımlarında kullanım açısından önemli bir potansiyel taşımaktadır. Çalışma, tespit edilen bitkilerin doğal bahçe düzenlemeleri, bitki kompozisyonları, meyve bahçeleri, kaya bahçeleri, çitler, yol kenarı bitkilendirmeleri gibi alanlarda geniş bir kullanım potansiyeline sahip olduğunu ortaya koymuştur. Bu kullanım alanları, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde bulunan etnobotanik kullanıma sahip bitkilerin çevresel sürdürülebilirlik ve doğal bahçe düzenlemesi açısından önemli bir potansiyele sahip olduğunu göstermektedir. Etnobotanik bitkilerin korunması ve daha geniş bir kullanım alanına sahip olmaları, biyolojik çeşitliliğin muhafaza edilmesi ve doğal-kültürel mirasın gelecek nesillere aktarılmasına önemli bir katkı sunacaktır.

Anahtar Kelimeler

Flora, Doğal bitkiler, Kent etnobotaniği, Papaver rhoeas, Teucrium polium

Potential Usage of Ethnobotanical Plants for Cultural Landscapes: Southeastern Anatolia Region, Turkey

Öz

In this research study, the aesthetic, physical, and ecological characteristics of ethnobotanical plants commonly used in the Southeast Anatolia Region have been examined, and their potential uses in landscape designs have been evaluated. The study area has hosted many civilizations from the past to the present, Southeastern Anatolia Region where continental climate type is dominant has been selected. The data used in this study were collected from research conducted by investigators focusing on ethnobotanical studies in the Southeast Anatolia Region between 1975 and 2020. The data were recorded and analyzed using the TURBOVEG data management system, JUICE, and Excel platforms As a result of the study, it was determined that a total of 1295 taxa from 113 different families were used for ethnobotanical purposes in the region, and 26 of these taxa were commonly utilized by the local population. The ethnobotanical uses of these 26 commonly used plants were analyzed, revealing their applications in 18 different areas, including medicinal, culinary, fodder, dye, and oil production. The diversity of colors, flowering periods, leaf textures, and habitat characteristics of these plants highlights their significant potential for use in landscape designs. The study has revealed that the identified plants have a wide range of potential applications in various areas, such as natural garden arrangements, plant compositions, fruit orchards, rock gardens, fences, and roadside plantations. It highlights the significant potential of ethnobotanical plants in the Southeast Anatolia Region concerning environmental sustainability and natural garden designs. The conservation and more widespread utilization of these ethnobotanical plants would make a valuable contribution to the preservation of natural and cultural heritage for future generations and the conservation of biological diversity.

Anahtar Kelimeler

Flora, Natural plants, Urban ethnobotany, Papaver rhoeas, Teucrium polium

Kaynakça

• Abak F. Şanlıurfa ili Lamiaceae (Ballıbabagiller) familyasının florası bazı taksonların fitokimyasal ve etnobotanik özellikleri. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Rize, Türkiye, 2018.
• Ahmet CAF., Irmak MA., Yılmaz H. Bingöl ili yeşil alanlarında kullanılan odunsu bitkiler ve kullanım amaçları. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 2016; 6(2): 103-110.
• Akan H., Korkut MM., Balos MM. Arat dağı ve çevresinde (Birecik, Şanlıurfa) etnobotanik bir araştırma. Fırat Üniv. Fen ve Müh. Bil. Dergisi 2008; 20(1): 67-81.
• Akan H. An ethnobotanical ınvestigation on the baskets of Mardin, South East Anatolia. ADYÜTAYAM 2013; 1(1): 21-30.
• Akan H., Aydoğdu M., Korkut MM., Balos MM. An ethnobotanical research of the Kalecik mountain area (Şanlıurfa, South-East Anatolia). Biological Diversity and Conservation 2013; 6(2): 84-90.
• Akan H., Aslan M., Balos M. Şanlıurfa kent merkezindeki semt pazarlarında satılan bazı bitkiler ve kullanım amaçları. Ot Sistematik Botanik Dergisi 2005; 12(2): 43-58.
• Akgül A. Midyat (mardin) civarında etnobotanik. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İzmir, Türkiye, 2008.
• Akgul A., Akgul A., Senol SG., Yıldırım H., Secmen O., Dogan Y. An ethnobotanical study in Midyat (Turkey), a city on the silk road where cultures meet. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine 2018; 14(12):1-18.
• Aslan S. Yaslıca beldesi ve arıkök köyü (Şanlıurfa)'nün etnobotanik açıdan araştırılması. Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa, Türkiye, 2019.
• Avcı H. Akdağ (Çelikhan/Adıyaman) florası. İnönü Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Malatya, Türkiye, 2019.
• Ayaz H. Gölpınar mesire yeri florası ve etrafındaki köylerin etnobotanik özellikleri. Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa, Türkiye, 2013.
• Ayaz N. Mardin ilinde yenen yabani bitkiler. Bitlis Eren Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Bitlis, Türkiye, 2020.
• Barış M. Yeşil alan uygulamalarında doğal bitki örtüsünden yeterince yararlanıyor muyuz?. II. Ulusal Süs Bitkileri Kongresi, 2002, sayfa no:91-95, Antalya.
• Başköse İ., Paksoy MY., Savran A. The flora of Nigde University campus area and Akkaya dam lake environments (Nigde/Turkey). Biological Diversity and Conservation 2012; 5(3): 82-97.
• Bellikçi Koyu E. Türkiye'nin etnobotanik veritabanı. Ege Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İzmir, Türkiye, 2020.
• Berkes F. Sacred ecology (Vol. 711). New York: Routledge; 2012.