Öz
7. yüzyılda İslamiyet’in hızla yayılması ve Gürcistan’ın başkenti Tiflis’te bir
Arap Emirliği’nin kurulması, tarihte Tao Klarceti olarak adlandırılan bugünkü
Artvin, Ardahan, Erzurum ve kısmen Kars’ı içine alan bölgenin önem kazanmasına
yol açmıştır. 8. yüzyılın ikinci yarısında bölgeye gelen Rahip Grigol Handzta ve
öğrencileri kurdukları manastırlarla bölgeyi dinsel bir merkez haline getirirlerken;
9. yüzyıl başlarında Ardanuç’u başkent yaparak Gürcü Bagratid Krallığı’nı kuran
I. Aşot’tan itibaren siyasi anlamda da önem kazanmaya başlamış, bir dönem ticaret yollarının denetim altına alınması ekonomik refahla sonuçlanmıştır. Böyle bir
siyasal-sosyal ortam, sanatın gelişmesine de olanak sağlamış, özellikle manastırlar
teoloji ve pozitif bilimlerin geliştirilmesinin yanı sıra sanatın da üretildiği merkezler olmuştur. Çalışmaya konu olan triptiğin orta paneli Erzurum İli, Uzundere
İlçesi, Bağbaşı Köyü’nde bulunan Hahuli Manastırı’nda (10. yüzyılın ikinci yarısı)
yapılmıştır. Bu çalışmada triptiğin tarihçesi ve sanatsal değerinin yanında, onca
kutsal figür arasında, orta panelin en tepesine yerleştirilen imparatorluk çiftinin izi
sürülecektir.
Triptiğin yan panelleri kapandığında, birçok kutsal figüre rağmen görülebilen tek sahne durumundaki imparator çifti dikkatimi çekmiş ve beni araştırmaya
sevk etmişti. Araştırmalar ilerledikçe konunun başka araştırmacılar tarafından da
önemsendiğini ve pek çok yayının yapıldığını fark ettim. Ancak bu çalışmaların
her birinde konu farklı yönleriyle ele alınmış, bazılarında yüzeysel bilgilere yer
verilmiş bazılarında da benim amacım dışındaki konulara değinilmişti. Dolayısıyla
çalışmam ağırlıklı olarak derleme karakterine bürünmüş olmakla birlikte, triptikte
yer alan sahnelerin karşılıklı yerleştirilmesinde konu seçimine dikkat edildiği gibi
özgün bazı saptamalarımın olması, eserin Türkiye’deki bir manastırda üretilmesine
rağmen Türkiye’de fazlaca tanınmaması; yayınlanmış tüm çalışmaların titizlikle
değerlendirildiği, hem Maria’nın hayatının hem triptiğin hem de dönemin siyasi ve
sosyal ortamının ele alındığı çalışmamı tamamlama konusunda beni yüreklendiren
unsurlar olmuştur.
Anahtar Kelimeler
Hahuli Manastırı Hahuli Triptiği Martha-Maria VII. Mikhael Tao Klarceti.
Öz
The fast spread of Islam and founding of an Arab Emirate in Tbilisi, the capital
city of Georgia, in the 7th century led to a flourishment in the ancient Tao Klarceti
region, which covered today’s Artvin, Ardahan, Erzurum and partly Kars. While
the region was transformed to be a religious center thanks to the monasteries
established by the Priest Grigol Handzta and his disciples, it also gained political significance with the reign of Ashot I, who founded the Bagratuni Kingdom
at the beginning of the 9th century, making Ardanuç the capital. As a result the
control of trade routes for a time led to economic prosperity. Such socio-political
environment facilitated also the flourishment of art, and monasteries in particular
became centers for artistic creation in addition to development of theology and
exact sciences. The subject of the study here is the central panel of a triptych, that
was produced in the Hahuli Monastery, (second half of the 10th century) found in
Bağbaşı Village of Uzundere, Erzurum. This study will trace history and artistic
value of the triptych, as well as the imperial couple placed on the top part of it
amongst many holy figures.
The imperial couple, the only visible scene left when side panels of the triptych
are closed over many holy figures, attracts attention. This subject had been considered significant and was published many times. Each study, however, analyses the
subject concerning a certain aspect, some presenting only superficial information.
There are some unprecedented arguments, including one suggesting that placement
of scenes in opposite directions observed thematic correspondence. Here whole
related studies have been meticulously reviewed and Maria’s life, the triptych and
the political and social environment of the period are discussed in conjunction.
Anahtar Kelimeler
Hahuli Monastery Triptych of Hahuli Martha-Maria Michael VII Tao Klardjeti.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 1 Mayıs 2015 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2015 Sayı: 23 |