ISAURIA BÖLGESİ’NDEN BİR KAYA ANITI: BASAMAKLI SUNAK MI? MEZAR MI?

Yıl 2015, Sayı: 23, 405 - 446, 01.05.2015

Aytekin Büyüközer

Öz

Isauria Bölgesi’nin güneyinde, Pamphylia, Pisidia ve Dağlık Kilikia
Bölgeleri’nin sınırındaki antik yerleşimlerden biri olan Dibektaşı, İç Anadolu’yu
Akdeniz’e bağlayan yol güzergahları üzerinde önemli bir konumda yer almaktaydı.
Söz konusu konumu nedeniyle Dibektaşı antik yerleşimi, Isauria Bölgesi’nin kalbi
olarak nitelendirilmiştir. Günümüzde genel olarak Antalyalı göçerler tarafından
kullanılan bir yayla olan Dibektaşı’nda yıllardır devam eden kaçak kazılar nedeniyle, T. B. Mitford tarafından tapınak olabileceği belirtilen kesme blok taşlardan inşa
edilmiş yapı haricinde mimari kalıntı görmek mümkün değildir. Bununla birlikte
çok sayıda ostothek gövde ve kapağı ile bazı mimari parçaları hala arazinin çeşitli
noktalarında, yayla evlerinin duvarlarında ve çeşmelerde görebilmek mümkündür.
Ostotheklerin bulunduğu bu alanda bir de basamaklı kaya anıtı yer almaktadır.
Dibektaşı’nda farklı zamanlarda çalışmalar yapmış olan araştırmacıların
tamamı bu kaya anıtını, Kybele kültünün bölgedeki temsilcilerinden birisi olarak
yorumlamıştır. Frig basamaklı sunakları ile birlikte değerlendirilen bu kaya anıtı
bazı uzmanlarca M.Ö. 6. yy civarına tarihlendirilmiştir.
Anıt, özellikle doğal kayanın traşlanması ile oluşturulan basamaklı düzenlemesi ile araştırmacıların vurguladığı gibi Frig kökenli basamaklı sunaklarla benzerlik
içindedir. Ancak basamaklı kaya anıtındaki bazı detaylar dikkate alındığında anıtın
kült alanı olamayacağı anlaşılmaktadır. Bu detaylardan ilki, 2 numaralı anıt üzerinde yer alan bir teknedir. Bazı araştırmacılar, anıt üzerindeki bu düzenlemenin
sunu amaçlı olduğunu iddia ederken bazıları Frigya basamaklı sunaklarındaki
gibi taht olduğunu belirtmiştir. Ancak bu düzenleme aslında bir kaya ostotheğidir. Basamaklarla yükseltilmiş kaya ostothekleri, lahitler ve khamosorionlar hem
Isauria Bölgesi’ndeki yerleşim birimlerinden hem de diğer bölgelerdeki merkezlerden bilinmektedir. Anıtın basamaklı sunaktan ziyade bir mezar olduğunu gösteren
diğer önemli detay anıt üzerinde bulunan üç kabartmadır. Kabartmalardan iki
tanesinin Medusa olması ise anıtın mezar olabileceği fikrini doğrudan destekleyen
önemli bir kanıttır. Diğer kabartmanın da bir süvari olması ve bu figüründe medusa
gibi bölgedeki kaya mezarları ve ostothek gövdelerinde sıklıkla karşımıza çıkması anıtın mezar olabileceği düşüncesini destekleyen bir başka unsurdur. Farklı bölgelerde tespit edilen basamaklı sunakların hiçbiri üzerinde böylesi kabartmalar
görülmemektedir. Kabartma olan örneklerin hemen hepsi Frigya Bölgesi’nden olup
buradaki kabartmaların da tamamen Kybele kültü ile ilişkili oldukları görülmektedir. Ana kayanın tıraşlanması ile oluşturulan basamaklar, anıtın mezar olabileceği
konusunda soru işaretleri yaratabilir. Ancak Isauria, Lykaonia, Lykia, Frigya ve
Karia Bölgeleri’nde tespit edilen, basamaklarla yükseltilmiş mezar örnekleri bu
soru işaretlerini ortadan kaldırmaktadır.
Tüm bu unsurlar dikkate alındığında basamaklı kaya anıtı, burası hakkında
değerlendirmelerde bulunan araştırmacıların aktardığı gibi ana tanrıça kült alanı
olmayıp, olasılıkla bir Roma askeri için yapılmış bir kaya ostotheğidir.

Anahtar Kelimeler

Isauria, Basamaklı Sunak, Mezar, Kaya Ostotheği, Medusa, Süvari.

A Rock Monument from the Isauria Region: Is it a Stepped Altar or a Grave?

Öz

Dibektaşı, an ancient settlement located in the south part of the Isaurian Region
on the borders of Pamphylia, Pisidia, and the mountainous Cilicia regions, was an
important point on the routes connecting central Anatolia to the Mediterranean.
Because of its central location, the ancient Dibektaşı settlement is considered to
be the heart of the Isaurian Region. Today the region is inhabited by nomads from
Antalya, Dibektaşı. Due to illicit excavations over the years, none of the architectural structures remain, with the exception of some blocks which T. B. Mitford
considered to be the remains of a temple. The remains of several ossuaries and
their lids as well as few other architectural elements built into the walls of mountain
houses and fountains have been found. In this area, where ossuaries are most commonly found, is the remains of a stepped-rock mounment.
Archaeologists conducting studies in Dibektaşı have all interpreted this rupestral monument to be related to the Cybele cult in the region. By comparison
with Phrygian stepped altars, this monument has been generally dated to the 6th
century B.C. The stepped structure, formed by the trimming the natural rock, is
similar to the stepped altars of Phrygia. However, some details on this stepped-rock
monument suggest that it is not a cult area. The first one of these details is a basin
located on the monument number 2. While some scholars interpret this feature of
the monument as a container for ritual offerings, others suggest that it is a throne
as seen in the Phrygian stepped altars. However, this feature is actually an ossuary. Rock ossuaries, tombs, and chamosoria with raised steps are known from the
settlements in the Isaurian Region and elsewhere. Another significant detail which
demonstrates that this monument is a grave rather than a stepped altar are the
three reliefs on the monument, not found on any of the other stepped altars in the
region, but which are characteristic of funerary architecture. The fact that two of these reliefs represent Medusa supports the notion that this monument is actually a
grave. The third relief depicts a cavalry scene; horsemen and cavalry are commonly
depicted on rock graves and ossuaries in the region, and such relief scenes have not
been observed on any of the other stepped altars found locally or elsewhere. Most
of all of the relief examples are from Phrygia, and are interpreted to be related to
the Cybele cult. Formed by the trimming of the bedrock, the steps might raise the
question as to whether the monument could be a grave. Nonetheless, the grave
examples with raised steps, as seen in the Isaurian, Lychaonian, Lykian, Phrygian,
and Karian Regions, eliminate the possible question marks.
The evidence of the ossuary and the relief subjects suggest that the stepped
rock monument is probably not an altar to the mother goddess, but a rock-cut tomb
potentially built for a Roman soldier

Anahtar Kelimeler

Isauria, Stepped Altar, Grave, Rock-cut Ostotheke, Medusa, Cavalier.

Kaynakça

• Akurgal 1955 Akurgal, E., Phrygische Kunst, Ankara.
• Akurgal 1958 Akurgal, E., “Forschungen in Phrygien”, Anatolia 3, 145-155.
• Ateşlier 2006 Ateşlier, S., “Teke Kale’de Bir Mezar”, Olba XIII, 145-177. Bahar 1991 Bahar, H., Isauria Bölgesi Tarihi (Selçuk Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya.
• Bahar 1996 Bahar, H., “Isauria Bölgesi’nin Antik Çağdaki Yerleşim Merkezleri”, Anadolu Araştırmaları XIV, Prof. Dr. Afif Erzen’e Armağan (ed. Ali M. Dinçol), 51-91.
• Bahar 1999 H. Bahar, H., Demirçağında Konya ve Çevresi, Konya.
• Baldıran – Söğüt 2002 Baldıran, A. – B. Söğüt, “Lykaonia Bölgesinde Kybele Kültü Beyşehir ve Seydişehir İlçeleri”, S.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi 14, 45-69.
• Baldıran 2005 Baldıran, A., “Taşkent-Avşar Ostotekleri”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Dergisi, Cilt 22, Sayı 2, 67-86.
• Baldıran 2006 Baldıran, A., “The arms and armours on the relief from the region of Lykaonia”, Anodos 4-5/2004-2005, 9-16.
• Baldıran – Gider 2008 Baldıran, A. – Z. Gider, “Mimari Bloklar Işığında Isauria Bölgesinin Mimari Uygulamaları”, S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 20, 109-134.
• Baldıran v.d. 2010 Baldıran, A. – G. Karauğuz – B. Söğüt, “Centre Unissant Les Hittites et Romains Fasillar”, Proceedings of the International Symposium, Trade and Production Through the Ages (Ed: E. Doksanaltı – E. Aslan), 219-256.
• Baldıran – Söğüt 2010 Baldıran, A. – B. Söğüt, “Kybele Monument in Lykaonia Region Beyşehir and Seydişehir Counties”, Proceedings of the International Symposium, Trade and Production Through the Ages (ed. E. Doksanaltı – E. Aslan), 257-278.
• Baldıran v.d. 2012 Baldıran, A. – A. Büyüközer – Z. Gider, “Taşkent-Seydişehir 2010 Yılı Yüzey Araştırması”, AST 29/I, 69-90.
• Baldıran v.d. 2013 Baldıran, A. – A. Büyüközer – Z. Gider, “Taşkent-Seydişehir 2011 Yılı Yüzey Araştırması”, AST 30/II, 85-96.
• Bean – Mitford 1970 Bean, G. – T. B. Mitford, Journeys in Rough Cilicia 1964-1968, ETAM 3, Wien.
• Berndt 2002 Berndt, D., Midasstadt in Phrygien. Eine sagenumwobene Stätte im anatolischen Hochland, Mainz.
• Berndt-Ersöz 2003 Berndt-Ersöz, S., Phrygian Rock-Cut Shrines and Other Religious Monuments (Stockholm Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Stockholm.
• Borchhardt 1999 Borchhardt, J., Limyra. Zemuri Taşları, İstanbul.
• Brandenburg 1906 Brandenburg, E., “Neue Untersuchungen im Gebiet der Phrygischen Felsenfassaden”, Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften XXIII/III, 637-716.
• Buckler v.d. 1924 Buckler, W. H. – W. M. Calder – C. W. M. Cox, “Monuments from Iconium, Lycaonia and Isauria”, JRS 14, 24-84.
• Çevik 1998 Çevik, N., “Yuvarlak Kaya Ostothekleri: Trebenna’da Bulunan Yeni Bir Mezar Tipi ve Onun Işığında Benzeri Çukurların Yeniden İrdelenmesi”, Adalya II, 127-150.
• Çevik v.d. 2003 Çevik, N. – B. Varkıvanç – İ. Kızgut – F. Gülşen, “A Settlement in Lycia: Darıözü / Kastabara”, Adalya VI, 189-232.
• Çevik v.d. 2005 Çevik, N. – B. Varkıvanç – S. Bulut – İ. Kızgut, “Roma Dönemi Kalıntıları”, Trebenna. Tarihi, Arkeolojisi ve Doğası / Trebenna. Its History, Archaeology and Natural Environment. (Ed. N. Çevik – B. Varkıvanç – E. Akyürek), Adalya Ekyayın Dizisi: 1, 31-80.
• Çevik – Bulut 2008 Çevik, N. – S. Bulut, “The rediscovery of GAGAE /‘GAXE’ in the south-east corner of Lycia. New finds from the total surface surveys”, Adalya XI, 63-98.
• Delemen 1999 Delemen, İ., “Anatolian Rider-Gods”, Asia Minor Studien 35, Bonn.
• Doğanay 2005 Doğanay, O., Ermenek ve Yakın Çevresindeki Antik Yerleşim Birimleri, Konya.
• Doğanay v.d. 2005 Doğanay, O. – G. Karauğuz – H. İ. Kunt, İsauria Bölgesinde Bir Kale Kent: Pharax (Fariske), Konya.
• Doğanay 2009 Doğanay, O., Isauria Bölgesi Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri, Konya.
• Doğanay – Karauğuz 2008 Doğanay, O., – G. Karauğuz, “Isauria Bölgesi Basamaklı Kaya Anıtları”, Arkeoloji ve Sanat Dergisi 127, 45-68.
• Doğanay 2012 Doğanay, O., “Isauria Bölgesi’nde Tanrılar ve Kültler”, Stratonikeia’dan Lagina’ya, Ahmet Adil TIRPAN Armağanı (Ed. B. Söğüt), 199-217.
• Doksanaltı – Mimiroğlu 2011 Doksanaltı, E. – İ. M. Mimiroğlu, “Giresun/Aretias - Khalkeritis Island”, Anodos 10/2010, 85-101.
• Er-Scarborough 1991 Er-Scarborough, Y., The Funerary Monuments of Cilicia Tracheia (Cornell Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi), New York.
• Er-Scarborough 1996 Er-Scarborough, Y., “1994 Isaura Yüzey Araştırması”, AST 8/1, 339-355.
• Er-Scarborough 1998 Er-Scarborough, Y., “Dağlık Kilikya-Lamotis Mezarları”, Olba I, 77-85, lev. 13-17.
• Er 2010 Er, Y., “İsauria’da Yelbeyi Kaya Mezarı ve Süvari Kabartması”, Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 7, 125-133.
• Francovich 1990 De Francovich, G., Santuari e tombe rupestri dell’antica Frigia. E un’indagine sulle tombe della Licia, Roma.
• Gabriel 1965 Gabriel, A., Phrygie. Exploration archéologique IV. La Cité de Midas. Architecture, Paris.
• Galling 1925 Galling, K., Der Altar in den Kulturen des alten Orients. Eine archäologische Studie, Berlin.
• Hall 1971 Hall, A. S., Gorgoromeis, AnatSt. XXI, 125-167.
• Huntington 1901 Huntington, E., “Weitere Berichte über Forschungen in Armenien und Commagene”, ZfE 33, 173-209.
• Haspels 1971 Haspels, C. H. E., The Highlands of Phrygia. Sites and Monuments, New Jersey.
• Henry 2009 Henry, O., Tombes de Carie: arcitecture funérarie et culture Carienne VIe -IIe Siècle Av. J.-C., Rennes.
• Hope 2000 Hope, V., “Inscription and Sculpture: the Construction of Identity in the Military Tombstones of Roman Mainz”, The Epigraphy of Death (Ed. G. J. Oliver), 155-186.
• Işık 1989 Işık, F., “Batı Uygarlığının Kökeni. Erken Demirçağ Doğu-Batı Kültür Sanat İlişkilerinde Anadolu”, TAD 29, 1-39.
• Işık 1995 Işık, F., “Likya Kaya Tapınakları”, 1994 Yılı Anadolu Medeniyetleri Müzesi Konferansları, 110-121.
• Işık 1996a Işık, F., “Pamphilya ve Anadolu Gerçeği”, Adalya I, 23-44.
• Işık 1996b Işık, F., “Zum Ursprung lykischer Felsheiligtümer”, Fremde Zeiten. Festschrift für Jürgen Borchhardt I (Ed. F. Blakolmer – K. R.
• Krierer – F. Krinzinger – A. Landskron-Dinstl – H. D. Szemethy – K. Zhuber-Okrog), 51-64.
• Işık 2007 Işık, F., Girlanden-Sarkophage aus Aphrodisias, Sarkophag-Studien 5, Mainz am Rhein.
• Işık 2012 Işık, F., Uygarlık Anadolu’da Doğdu, İstanbul. İdil 1998 İdil, V., Likya Lahitleri, Ankara.
• Karauğuz 2008 Karauğuz, G., “On Open Air Cult Areas in Devrek and Environment”, Anodos 6-7/2006-2007, 227-232.
• Kızıl 2008 Kızıl, A., “An Open Air Stepped Rock Altar at Kalem Köy in Milas, Karia”, Anodos 6-7/2006-2007, 233-239.
• Kortanoğlu 2008 Kortanoğlu, R. E., Hellenistik ve Roma Dönemlerinde Dağlık Phrygia Bölgesi Kaya Mezarları, Eskişehir.
• Körte 1898 Körte, A., “Kleinasiatische Studien III. Die phrygischen Felsdenkmaler”, AthMitt 23, 80-153.
• Körte – Körte 1904 Körte, G. – A. Körte, Gordion: Ergebnisse der Ausgrabung im Jahre 1900. JDAI Erganzungsheft V, Berlin.
• Köse 2005 Köse, V., Nekropolen und Grabdenkmäler von Sagalassos in Pisidien in hellenistischer und römischer Zeit, SEMA VII, Turnhout.
• Tamsü-Polat 2010 Tamsü-Polat, R., “Yeni Buluntular Işığında Phryg Kaya Altarları ve bir Tipoloji Önerisi”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10/1, 203-222.
• Temizer 1959 Temizer, R., “Un bas-relief de Cybèle découvert à Ankara”, Anatolia 4, 179-187.
• Tüfekçi-Sivas 1999 Tüfekçi-Sivas, T., Eskişehir - Afyonkarahisar - Kütahya İl Sınırları İçindeki Kaya Anıtları, Eskişehir.
• Tüfekçi-Sivas 2012 Tüfekçi-Sivas, T., “Frig Vadileri ve Kutsal Yazılıkaya-Midas Kenti. Phrygian Valleys and sacred Yazılıkaya-Midas City”, Frigler. Midas’ın Ülkesinde, Anıtların Gölgesinde / Phrygians. In the Land of Midas, In the Shadow of Monuments (Ed. T. TüfekçiSivas – H. Sivas), 112-159.
• von Reber 1897 von Reber, F., “Die phrygischen Felsendenkmäler: Untersuchungen über Stil und Entstehungszeit”, Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften XXI/III, 531-598.
• Waelkens v.d. 2000 Waelkens, M. – H.Vanhaverbeke – E. Paulissen – J. Poblome – J. Reyniers – W. Viaene – J. Deckers – B. De Cupere – W. Van Neer – H. A. Ekinci – M. Oral Erbay, “The 1996 and 1997 Survey Seasons at Sagalassos”, (Ed. M. Waelkens, L. Loots) Sagalassos V, 17-216.
• Winkes 1969 Winkes, R., Clipeata imago. Studien zu einer römischen Bildnisform, Bonn.
• Wurster 1974 Wurster, W. W., “Die Burg von Limyra”, AA Heft 2, 259-273.
• Yıldız – Şimşek 2000 Yıldız, H. – C. Şimşek, “Sarcofagi A Ghirlande Dalla Necropoli Di Laodicea Al Lycos (Laodikeia Ana Küme Girlandlı Lahidleri (A ve B)), Ricerche Archeologiche Turche Nella Valle Del Lycos, Universita di Lecce, Archeologia e Storia 6, Lecce, 99-165.
• Yılmaz 2005 Yılmaz, M., Bozkır Çevresinin (Hadim-Ahırlı-Yalıhüyük) Antik Tarihi ve Eserleri: Isauria, Konya.
• Zoroğlu 1994 Zoroğlu, K. L., “Cilicia Tracheia in the Iron Age: The Khilakku Problem”, Anatolian Iron Age 3, Anadolu Demir Çağları 3, The Proceedings of Third Anatolian Iron Ages Colloquium Held at Van, 6-12 August 1990, (Ed. A. Çilingiroğlu – D. H. French), 301-309.